๒. ลขุมาวิมาน ว่าด้วยวิมานที่เกิดขึ้นแก่นางลขุมาอุบาสิกา

1. 1
ลขุมาวิมาน
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๘ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย วิมาน-เปตวัตถุ เถร-เถรีคาถา
๒. ลขุมาวิมาน
ว่าด้วยวิมานที่เกิดขึ้นแก่นางลขุมาอุบาสิกา
(พระมหาโมคคัลลานเถระถามว่า)
[๑๗๓] เทพธิดา เธอมีผิวพรรณงามยิ่งนัก
เปล่งรัศมีสว่างไสวไปทั่วทุกทิศอยู่ ดุจดาวประกายพรึก
[๑๗๔] เพราะบุญอะไรผิวพรรณเธอจึงงามเช่นนี้
ผลอันพึงปรารถนาจึงสาเร็จแก่เธอในวิมานนี้
และโภคะทั้งมวลล้วนน่าพอใจจึงเกิดขึ้นแก่เธอ
[๑๗๕] เทพธิดาผู้มีอานุภาพมาก อาตมาขอถามว่า
เมื่อเธอเกิดเป็นมนุษย์ได้ทาบุญอะไรไว้ เพราะบุญอะไรเธอจึงมีอานุภาพรุ่งเรือง
และมีรัศมีกายสว่างไสวไปทั่วทุกทิศอย่างนี้
[๑๗๖] เทพธิดานั้นดีใจที่พระมหาโมคคัลลานเถระถาม
จึงตอบปัญหาผลกรรมไปตามที่พระเถระถามว่า
[๑๗๗] (เมื่อดิฉันเกิดเป็นมนุษย์ เป็นชาวเมืองพาราณสี
บ้านของดิฉันตั้งอยู่ใกล้ทางออก) ออกจากประตูเกวัฏฏทวาร (เกวัฏฏทวาร
เป็ นชื่อประตูเมืองพาราณสีประตูหนึ่ง) ไป ก็เป็นหมู่บ้านของดิฉัน
พระสาวกทั้งหลายผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่ เที่ยวบิณฑบาตอยู่ในหมู่บ้านนั้น
[๑๗๘] ดิฉันมีใจเลื่อมใสในพระสาวกทั้งหลายผู้ปฏิบัติตรง
จึงได้ถวายข้าวสุก ขนมสด ผักดอง พร้อมทั้งเครื่องดื่มที่ปรุงด้วยส่วนผสมต่างๆ
มีข้าวและเกลือเป็ นต้น
[๑๗๙] ดิฉันเข้าจาอุโบสถศีล ซึ่งประกอบด้วยองค์ ๘ ทุกวัน ๑๔ ค่า ๑๕
ค่าและ ๘ ค่าแห่งปักษ์ และตลอดวันปาฏิหาริยปักษ์
[๑๘๐] ดิฉันผู้สารวมระวังในศีลตลอดเวลา
และแจกจ่ายทานด้วยความเคารพ จึงได้ครอบครองวิมานนี้
[๑๘๑] ดิฉันงดเว้นจากการฆ่าสัตว์ เว้นไกลจากการลักขโมย
การประพฤตินอกใจสามี สารวมระวังจากการพูดเท็จ และการดื่มน้าเมา
[๑๘๒] ดิฉันยินดีในศีล ๕ ฉลาดในอริยสัจ
เป็นอุบาสิกาของพระผู้มีพระภาคทรงพระนามว่าโคดม ผู้มีพระจักษุ มีพระยศ
[๑๘๓-๑๘๔] เพราะบุญนั้นผิวพรรณดิฉันจึงงามเช่นนี้ ฯลฯ
และมีรัศมีกายสว่างไสวไปทั่วทุกทิศอย่างนี้
พระคุณเจ้าผู้เจริญ
ขอท่านพึงถวายอภิวาทพระยุคลบาทของพระผู้มีพระภาคด้วยเศียรเกล้า

2. 2
(แล้วกราบทูล)ตามคาของดิฉันว่า
“ลขุมาอุบาสิกาถวายอภิวาทแทบพระยุคลบาทของพระผู้มีพระภาคด้วยเศียรเกล้า
พระพุทธเจ้าข้า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ
การที่พระผู้มีพระภาคทรงพยากรณ์ดิฉันว่าจะได้บรรลุสามัญผลขั้นใดขั้นหนึ่งนั้น
ไม่น่าอัศจรรย์เท่ากับที่ทรงพยากรณ์ดิฉันว่าจะได้บรรลุสกทาคามิผลเลย”
ลขุมาวิมานที่ ๒ จบ
----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนี้ นามาจากบางส่วนของ
อรรถกถา ขุททกนิกาย วิมานวัตถุ จิตตลดาวรรคที่ ๒
๒. ลขุมาวิมาน
อรรถกถาลขุมาวิมาน
ลขุมาวิมานนั้นเกิดขึ้นอย่างไร?
เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ กรุงพาราณสี.
พาราณสีนครมีประตูอยู่แห่งหนึ่งชื่อว่าประตูบ้านชาวประมง
แม้หมู่บ้านที่ตั้งอยู่ไม่ห่างไกลประตูนั้น ก็รู้จักกันว่าประตูบ้านชาวประมง
ที่ประตูบ้านนั้นมีหญิงคนหนึ่งชื่อลขุมา สมบูรณ์ด้วยศรัทธาและความรู้
เห็นภิกษุทั้งหลายเข้าไปทางประตูนั้น ไหว้แล้วนิมนต์ไปเรือนของตน
ถวายภิกขาทัพพีหนึ่ง เพราะความคุ้นเคยนั้นแล
เมื่อศรัทธาเพิ่มพูนขึ้นจึงให้สร้างโรงฉันหลังหนึ่ง
นาอาสนะเข้าไปถวายภิกษุทั้งหลายที่เข้าไปในโรงฉันนั้น ตั้งน้าฉันน้าใช้ไว้
ได้ถวายข้าวสุก ขนมกุมมาส ผักดองซึ่งมีอยู่ในเรือนแก่ภิกษุทั้งหลาย.
นางฟังธรรมในสานักของภิกษุทั้งหลาย ตั้งอยู่ในสรณะและศีล
เป็นผู้มั่นคง เรียนวิปัสสนากัมมัฏฐาน เมื่อขวนขวายวิปัสสนาอยู่
ไม่นานนักก็ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล เพราะตนถึงพร้อมด้วยอุปนิสัย.
เวลาต่อมานางทากาละตายไปบังเกิดในมหติวิมานภพดาวดึงส์
มีนางเทพอัปสรพันหนึ่งเป็ นบริวาร เสวยทิพยสมบัติอยู่ในวิมานนั้นบันเทิงอยู่.
ท่านพระมหาโมคคัลลานะเที่ยวเทวจาริกไปได้ถามว่า
ดูก่อนเทพธิดา ท่านผู้มีรัศมีงามสว่างไสวไปทุกทิศ
ประดุจดาวประกายพรึก เพราะบุญอะไร ท่านจึงมีวรรณะเช่นนี้
และรัศมีจึงสว่างไสวไปทุกทิศ.
เทพธิดานั้นถูกพระโมคคัลลานะถามแล้วดีใจ
ก็พยากรณ์ปัญหาของกรรมที่มีผลอย่างนี้ว่า
บ้านของดีฉันตั้งอยู่ใกล้ทางออกประตูบ้านชาวประมง
ดีฉันมีใจเลื่อมใสในท่านผู้ตรง ถวายข้าวสุก ขนมกุมมาส ผักดองและน้าส้ม
เจือรสเค็มแก่พระสาวกทั้งหลาย ผู้แสวงหาคุณอันใหญ่ยิ่ง

3. 3
ซึ่งท่องเที่ยวอยู่ที่ประตูบ้านชาวประมง ประการหนึ่ง ดีฉันได้เข้ารักษาอุโบสถศีล
อันประกอบด้วยองค์ ๘ ประการ ตลอดวัน ๑๔ ค่า ๑๕ ค่า ๘ ค่าแห่งปักษ์
และตลอดปาฏิหาริยปักข์ [วันรับ-ส่ง] เป็ นผู้สังวรด้วยดีในศีลทุกเมื่อ เป็นผู้สารวม
และจาแนกทาน จึงได้ครอบครองวิมานนี้
ดีฉันเว้นจากปาณาติบาต เว้นจากถือเอาสิ่งของของผู้อื่นด้วยไถยจิต
จากการประพฤติล่วงละเมิดในกาม
สารวมจากมุสาวาทและห่างไกลจากการดื่มน้าเมา
เป็นผู้ยินดีในเบญจศีล ฉลาดในอริยสัจ เป็ นอุบาสิกาของพระโคดมผู้มีพระจักษุ
และมีพระเกียรติยศ เพราะบุญนั้นดีฉันจึงมีวรรณะเช่นนี้ เพราะบุญกรรมนั้น ฯลฯ
รัศมีของดีฉันจึงสว่างไสวไปทุกทิศ.
ประการหนึ่ง
ขอท่านผู้เจริญพึงถวายบังคมพระยุคลบาทของพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยเศียรเกล้า
แล้วทูลตามคาของดีฉันว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อุบาสิกาชื่อลขุมา
ถวายบังคมพระบาททั้งคู่ของพระผู้มีพระภาคเจ้าด้วยเศียรเกล้า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ
ก็การที่พระผู้มีพระภาคเจ้าพึงทรงพยากรณ์ดีฉันในสามัญผลอย่างใดอย่างหนึ่ง
นั่นไม่น่าอัศจรรย์
เพราะพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงพยากรณ์ดีฉันในสกทาคามิผลแล้ว.
เวลาจบการถามและการตอบ
นางบรรลุสกทาคามิผลด้วยธรรมเทศนาของพระเถระ.
คาที่เหลือเหมือนนัยที่กล่าวมาในอุตตราวิมานนั่นแล.
จบอรรถกถาลขุมาวิมาน
-----------------------------------------------------