ว่าด้วย เวรย่อมไม่ระงับด้วยเวร พระศาสดาทรงปรารภภิกษุชาวเมืองโกสัมพีผู้กระทำการทะเลาะทุ่มเถียงกัน จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า พระศาสดาตรัสเรียกภิกษุเหล่านั้นมาแล้วตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายเป็นโอรสของเรา ชื่อว่าบุตรผู้เกิดจากปาก อันบุตรทั้งหลายไม่ควรทำลายโอวาทที่บิดาให้ไว้ ก็เธอทั้งหลายไม่กระทำตามโอวาท โบราณกบัณฑิตทั้งหลาย แม้โจรผู้ฆ่ามารดาบิดาของตนแล้วยึดครองราชสมบัติ ตกอยู่ในเงื้อมมือในป่า ก็ยังไม่ฆ่าด้วยคิดว่า จักไม่ทำลายโอวาทที่มารดาบิดาให้ไว้ ดังนี้ แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
ทีฆีติโกสลชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๓. อัฑฒวรรค
หมวดว่าด้วยชาดกมีครึ่งวรรค
๑. ทีฆีติโกสลชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๗๑)
ว่าด้วยพระเจ้าทีฆีติโกศล
(ทีฆาวุกุมารทรงระลึกถึงโอวาทที่พระราชมารดาและพระราชบิดาประทานไว้แล้ว
จึงกราบทูลพระเจ้าพรหมทัตว่า)
[๑๑๐] ข้าแต่มหาราช
เมื่อพระองค์ตกอยู่ในอานาจของข้าพระองค์อย่างนี้
เหตุที่เปลื้องทุกข์พระองค์ได้มีอยู่หรือ พระเจ้าข้า
(พระราชาตรัสคาถาว่า)
[๑๑๑] พ่อเอ๋ย เมื่อฉันตกอยู่ในอานาจของเธออย่างนี้
เหตุบางอย่างที่จะเปลื้องทุกข์ฉันได้ไม่มี
(พระโพธิสัตว์กราบทูลว่า)
[๑๑๒] ข้าแต่มหาราช เว้นความสุจริต
และถ้อยคาอันเป็นสุภาษิตเสียแล้ว เหตุอื่นที่จะต้านทานในเวลาที่จะตาย
ข้าพระองค์ไม่เห็นเลย ทรัพย์สมบัตินอกนี้ก็เช่นกัน
[๑๑๓] ชนเหล่าใดเข้าไปผูกเวรว่า คนนี้ได้ด่าเรา ได้ฆ่าเรา ได้ชนะเรา
และได้ลักสิ่งของของเราไป เวรของชนเหล่านั้นย่อมไม่สงบระงับ
[๑๑๔] ส่วนชนเหล่าใดไม่เข้าไปผูกเวรว่า คนนี้ได้ด่าเรา ได้ฆ่าเรา
ได้ชนะเรา และได้ลักสิ่งของของเราไป เวรของชนเหล่านั้นย่อมสงบระงับ
[๑๑๕] เพราะว่าในกาลไหนๆ เวรทั้งหลายในโลกนี้
ย่อมไม่สงบระงับด้วยเวร แต่เวรทั้งหลาย ย่อมสงบระงับด้วยการไม่จองเวร
นี้เป็นธรรมเก่า
ทีฆีติโกสลชาดกที่ ๑ จบ
------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ทีฆีติโกสลชาดก
ว่าด้วย เวรย่อมไม่ระงับด้วยเวร
พระศาสดาทรงปรารภภิกษุชาวเมืองโกสัมพีผู้กระทาการทะเลาะทุ่มเถี
ยงกัน จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า พระศาสดาตรัสเรียกภิกษุเหล่านั้นมาแล้วตรัสว่า

2. 2
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายเป็นโอรสของเรา ชื่อว่าบุตรผู้เกิดจากปาก
อันบุตรทั้งหลายไม่ควรทาลายโอวาทที่บิดาให้ไว้
ก็เธอทั้งหลายไม่กระทาตามโอวาท โบราณกบัณฑิตทั้งหลาย
แม้โจรผู้ฆ่ามารดาบิดาของตนแล้วยึดครองราชสมบัติ ตกอยู่ในเงื้อมมือในป่า
ก็ยังไม่ฆ่าด้วยคิดว่า จักไม่ทาลายโอวาทที่มารดาบิดาให้ไว้ ดังนี้
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ก็ในชาดกนี้ เรื่องทั้งสองคือเรื่องปัจจุบันและเรื่องในอดีต
จักมีแจ้งโดยพิสดารใน โกสัมพีขันธกะ.
ก็ทีฆาวุกุมารนั้นจับพระจุฬาพระเจ้าพาราณสีผู้บรรทมหลับอยู่บนตักข
องตนในป่า เงื้อดาบขึ้นด้วยหมายใจว่า บัดนี้
เราจักตัดโจรผู้ฆ่ามารดาบิดาของเราให้เป็ น ๑๔ ท่อน
ขณะนั้นระลึกถึงโอวาทที่มารดาบิดาให้ไว้ จึงคิดว่า
เราแม้จะสละชีวิตก็จักไม่ทาลายโอวาทของท่าน
จักคุกคามพระเจ้าพาราณสีนั้นอย่างเดียว
จึงกล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
ข้าแต่พระราชา
เมื่อพระองค์ตกอยู่ในอานาจของข้าพระองค์อย่างนี้แล้ว
เหตุอันใดอันหนึ่งที่จะทาให้พระองค์พ้นจากทุกข์ได้ มีอยู่หรือ.
ลาดับนั้น พระราชาตรัสคาถาที่ ๒ ว่า :-
พ่อเอ๋ย เมื่อฉันตกอยู่ในอานาจของท่านอย่างนี้แล้ว
เหตุอันใดอันหนึ่งที่จะทาให้ฉันพ้นทุกข์ได้ ไม่มีเลย.
ลาดับนั้น พระโพธิสัตว์ได้กล่าวคาถาที่เหลือว่า :-
ข้าแต่พระราชา เว้นสุจริตและวาจาที่เป็นสุภาษิตเสีย
เหตุอย่างอื่นจะป้ องกันได้ในเวลาจะตาย ไม่มีเลย
ทรัพย์นอกนี้ก็เหมือนกันนั่นแหละ.
ชนเหล่าใดเข้าไปผูกเวรว่า คนนี้ได้ด่าเรา คนนี้ได้ฆ่าเรา
คนนี้ได้ชนะเรา คนนี้ได้ลักของๆ เรา เวรของชนเหล่านั้นย่อมไม่สงบ
ส่วนชนเหล่าใดไม่เข้าไปผูกเวรว่า คนนี้ได้ด่าเรา คนนี้ได้ฆ่าเรา
คนนี้ได้ชนะเรา คนนี้ได้ลักของๆ เรา เวรของชนเหล่านั้นย่อมเข้าไปสงบ.
ในกาลไหนๆ เวรในโลกนี้ย่อมไม่ระงับ ด้วยเวรเลย
แต่ย่อมระงับได้ด้วยความไม่มีเวร ธรรมนี้เป็นของเก่า.
แม้คาถาที่เหลือ ก็มีเนื้อความสังเขปดังต่อไปนี้ :-
ข้าแต่มหาราชเจ้า คนเหล่าใดเข้าไปผูกเวร
คือตั้งเวรไว้ในหทัยเหมือนผูกไว้อย่างนี้ว่า ผู้นี้ด่าเรา ผู้นี้ประหารเรา
ผู้นี้ได้ชนะเรา ผู้นี้ได้ลักของเรา เวรของคนเหล่านั้นย่อมไม่สงบ.

3. 3
ส่วนคนเหล่าใดไม่เข้าไปผูก คือไม่ตั้งเวรนั้นไว้ในหทัย
เวรของคนเหล่านั้นย่อมสงบ เพราะในกาลไหนๆ
เวรทั้งหลายย่อมไม่ระงับด้วยเวร แต่จะระงับด้วยความไม่มีเวร
ธรรมนั้นเป็ นของเก่า อธิบายว่า ธรรมเก่าก่อน คือสภาวะที่เป็นไปตลอดกาลนาน.
ก็แหละ พระโพธิสัตว์ครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว จึงกราบทูลว่า
ข้าแต่มหาราชเจ้า ข้าพระองค์ไม่ประทุษร้ายพระองค์
แต่พระองค์จงฆ่าข้าพระองค์เสียเถิด แล้ววางดาบในพระหัตถ์ของพระราชานั้น.
ฝ่ายพระราชาก็ทรงกระทาการสบถว่า เราจักไม่ประทุษร้ายท่าน
แล้วเสด็จไปพระนครพร้อมกับพระโพธิสัตว์นั้น
ทรงแสดงพระโพธิสัตว์นั้นแก่อามาตย์ทั้งหลายแล้วตรัสว่า
ดูก่อนพวกท่านทั้งหลาย ผู้นี้ คือทีฆาวุกุมารโอรสของพระเจ้าโกศล
แม้ผู้นี้ก็ได้ให้ชีวิตเรา เราก็ไม่ได้ทาอะไรกะผู้นี้
ครั้นตรัสแล้ว ได้ประทานธิดาของพระองค์แล้วให้
ดารงอยู่ในราชสมบัติอันเป็นของพระบิดา. ตั้งแต่นั้นมา
พระราชาทั้งสองพระองค์ทรงสมัครสมาน บันเทิงพระทัยครองราชสมบัติ.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว
ทรงประชุมชาดกว่า
บิดามารดาในครั้งนั้น ได้มาเป็ น ตระกูลมหาราช
ส่วนทีฆาวุกุมารได้มาเป็ น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาทีฆีติโกสลชาดกที่ ๑
-----------------------------------------------------