ว่าด้วย อานิสงส์ศีล พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภอุบาสกผู้มีศรัทธาคนหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า อุบาสกนั้นเป็นอริยสาวกผู้มีศรัทธาเลื่อมใส วันหนึ่งเดินไปยังพระวิหารเชตวัน ถึงฝั่งแม่น้ำอจิรวดีในตอนเย็น เมื่อคนเรือจอดเรือไว้ที่ฝั่งไปฟังธรรม ไม่พายเรือที่ท่าน้ำ จึงยึดปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ให้มั่นลงสู่แม่น้ำ เท้าของเขาหาจมน้ำไม่ เขาเห็นคลื่นเวลาเดินไปกลางน้ำ คล้ายกับเดินเหนือพื้นดิน. ครั้นปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ของเขาอ่อนลง เท้าของเขาก็เริ่มจะจม เขาจึงประคองปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ให้มั่น เดินไปหลังน้ำถึงพระเชตวัน ถวายบังคมพระศาสดา นั่ง ณ ส่วนหนึ่ง. พระศาสดาทรงทำปฏิสันถารกับเขา ตรัสถามว่า ดูก่อนอุบาสก ท่านเดินทางมาถึงโดยเหน็ดเหนื่อยน้อยกระมัง. เมื่อเขากราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์ ข้าพระองค์ยึดเอาปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ จึงได้ที่พึ่งเหนือหลังน้ำ คล้ายกับเหยียบแผ่นดินมา. จึงรับสั่งว่า อุบาสก มิใช่ท่านเท่านั้นที่ระลึกถึงพระพุทธคุณแล้วได้ที่พึ่ง แม้แต่ก่อนอุบาสกทั้งหลายก็ระลึกถึงพระพุทธคุณได้ที่พึ่ง เมื่อเรืออับปางกลางสมุทร. เมื่อเขาทูลอาราธนา จึงทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
สีลานิสังสชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๑๐. สีลานิสังสชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๑๙๐)
ว่าด้วยอานิสงส์ของศีล
(เทวดาประจาสมุทรกล่าวถึงคุณของการสังสรรค์กับบัณฑิตว่า)
[๗๙] ดูเถิด นี้แหละผลของศรัทธา ศีล และจาคะ
พญานาคแปลงตนเป็ นเรือนาอุบาสกผู้มีศรัทธาไป
[๘๐] พึงคบหาสัตบุรุษเท่านั้น พึงทาความสนิทสนมกับสัตบุรุษ
เพราะการอยู่ร่วมกับสัตบุรุษ นายช่างกัลบกจึงถึงความสวัสดี
สีลานิสังสชาดกที่ ๑๐ จบ
อสทิสวรรคที่ ๔ จบ
----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สีลานิสังสชาดก
ว่าด้วย อานิสงส์ศีล
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภอุบาสกผู้มีศรัทธาคนหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า อุบาสกนั้นเป็นอริยสาวกผู้มีศรัทธาเลื่อมใส
วันหนึ่งเดินไปยังพระวิหารเชตวัน ถึงฝั่งแม่น้าอจิรวดีในตอนเย็น
เมื่อคนเรือจอดเรือไว้ที่ฝั่งไปฟังธรรม ไม่พายเรือที่ท่าน้า
จึงยึดปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ให้มั่นลงสู่แม่น้า เท้าของเขาหาจมน้าไม่
เขาเห็นคลื่นเวลาเดินไปกลางน้า คล้ายกับเดินเหนือพื้นดิน.
ครั้นปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ของเขาอ่อนลง เท้าของเขาก็เริ่มจะจม
เขาจึงประคองปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ให้มั่น เดินไปหลังน้าถึงพระเชตวัน
ถวายบังคมพระศาสดา นั่ง ณ ส่วนหนึ่ง.
พระศาสดาทรงทาปฏิสันถารกับเขา ตรัสถามว่า ดูก่อนอุบาสก
ท่านเดินทางมาถึงโดยเหน็ดเหนื่อยน้อยกระมัง. เมื่อเขากราบทูลว่า
ข้าแต่พระองค์ ข้าพระองค์ยึดเอาปีติมีพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์
จึงได้ที่พึ่งเหนือหลังน้า คล้ายกับเหยียบแผ่นดินมา. จึงรับสั่งว่า อุบาสก
มิใช่ท่านเท่านั้นที่ระลึกถึงพระพุทธคุณแล้วได้ที่พึ่ง
แม้แต่ก่อนอุบาสกทั้งหลายก็ระลึกถึงพระพุทธคุณได้ที่พึ่ง
เมื่อเรืออับปางกลางสมุทร.
เมื่อเขาทูลอาราธนา จึงทรงนาเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล

2. 2
ครั้งศาสนาพระกัสสปสัมมาสัมพุทธเจ้า พระอริยสาวกผู้เป็นโสดาบันโดยสารเรือไ
ปกับกุฎุมพีช่างกัลบกคนหนึ่ง
ภรรยาของช่างกัลบกนั้นมอบหมายช่างกัลบกแก่เขาว่า นาย
สุขทุกข์ของสามีของดิฉัน ขอมอบให้เป็นภาระของท่าน.
ครั้นถึงวันที่เจ็ด เรือของกุฎุมพีช่างกัลบกอับปางลงในกลางสมุทร
ชนทั้งสองเกาะแผ่นกระดานแผ่นหนึ่ง ลอยมาถึงเกาะแห่งหนึ่ง.
ช่างกัลบกนั้นจึงฆ่านกปิ้งกินแล้วให้อุบาสก. อุบาสกไม่ยอมบริโภค โดยกล่าวว่า
อย่าเลยสาหรับเรา. อุบาสกคิดว่า ในที่นี้ นอกจากพระรัตนตรัยแล้ว
ไม่มีที่พึ่งอื่นสาหรับเรา เขาจึงระลึกคุณของพระรัตนตรัย.
ลาดับนั้น เมื่อเขากาลังระลึกถึงพญานาคซึ่งเกิดในเกาะนั้น
จึงเนรมิตร่างของตนเป็นเรือลาใหญ่ มีเทวดาประจาสมุทรเป็นมาณพต้นหนเรือ
เรือเต็มไปด้วยรตนะเจ็ดประการ เสากระโดงทั้งสาม สาเร็จด้วยแก้วมณีสีอินทนิล
ใบเรือสาเร็จด้วยทอง เชือกสาเร็จด้วยเงิน คันใบสาเร็จด้วยทอง.
เทวดาประจาสมุทรยืนอยู่บนเรือประกาศว่า ผู้จะไปชมพูทวีปมีไหม.
อุบาสกตอบว่า เราจะไป. ถ้าเช่นนั้นจงมาขึ้นเรือเถิด.
อุบาสกขึ้นเรือแล้วเรียกช่างกัลบกขึ้นด้วย. เทวดาประจาสมุทรกล่าวว่า
ได้แต่ท่านเท่านั้น คนนั้นไม่ได้. อุบาสกถามว่า เพราะเหตุไรเล่า.
เทวดาประจาสมุทรตอบว่า เขาไม่มีคุณคือศีลและอาจาระ
เหตุเป็นดังนั้น ข้าพเจ้านาเรือมาเพื่อท่าน มิใช่ผู้นี้.
เอาละเราให้ส่วนแก่คนนี้ด้วยทานที่ตนให้ ด้วยศีลที่ตนรักษา
ด้วยภาวนาที่ตนอบรม. ช่างกัลบกตอบว่า ข้าพเจ้าขออนุโมทนา. เทวดากล่าวว่า
ข้าพเจ้าจักพาไปเดี๋ยวนี้ แล้วอุ้มเขาพาไปทั้งสองคน
ออกจากสมุทรไปถึงกรุงพาราณสีทางแม่น้า
บันดาลให้ทรัพย์อยู่ในเรือนของเขาทั้งสอง ด้วยอานุภาพของตน
เมื่อจะกล่าวถึงคุณของการสังสรรค์กับบัณฑิตว่า
ควรทาความสังสรรค์กับบัณฑิตทั้งหลาย
หากว่าช่างกัลบกคนนี้ไม่ได้สังสรรค์กับอุบาสกนี้
จักพินาศในท่ามกลางสมุทรนั้นเอง จึงกล่าวคาถาเหล่านี้ว่า :-
จงดูผลของศรัทธา ศีล จาคะ นี้เถิด พญานาคเนรมิตเพศเป็นเรือ
พาอุบาสกผู้มีศรัทธาไป.
บุคคลพึงสมาคมกับสัตบุรุษเถิด พึงทาความสนิทสนมกับสัตบุรษเถิด
ด้วยช่างกัลบกถึงความสวัสดีได้ ก็เพราะการอยู่ร่วมกับสัตบุรุษทั้งหลาย.
เทวดาประจาสมุทรยืนอยู่บนอากาศแสดงธรรมกล่าวสอนอย่างนี้แล้ว
จึงพาพญานาคกลับไปวิมานของตน.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประกาศสัจธรรม

3. 3
แล้วทรงประชุมชาดก ในเวลาจบสัจธรรม
อุบาสกตั้งอยู่ในสกทาคามิผล.
อุบาสกโสดาบันในกาลนั้น ครั้นเจริญมรรคให้ยิ่งๆ ขึ้นไปก็นิพพาน.
พญานาคได้เป็น สารีบุตร
ส่วนเทวดาประจาสมุทร คือ เราตถาคต นี้แล.
จบอรรถกถาสีลานิสังสชาดกที่ ๑๐
จบ อสทิสวรรคที่ ๔
-----------------------------------------------------