ว่าด้วย คำพูดที่ทำให้หายเศร้าโศก พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภิกษุแก่รูปหนึ่ง จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า ภิกษุแก่นั้นให้เด็กคนหนึ่งบวช สามเณรบำรุงภิกษุแก่นั้นโดยเคารพ ครั้นกาลต่อมา ได้กระทำกาละโดยความไม่ผาสุก เพราะการทำกาละของสามเณรนั้น ภิกษุแก่ถูกความโกรธครอบงำ เที่ยวร่ำไห้ด้วยเสียงอันดัง. ภิกษุทั้งหลายไม่อาจให้ยินยอมได้ จึงสั่งสนทนากันในโรงธรรมสภาว่า อาวุโสทั้งหลาย ภิกษุแก่ชื่อโน้นเที่ยวร่ำไห้ เพราะการทำกาละของสามเณร ภิกษุแก่นั่นคงจักเหินห่างการเจริญมรณัสสติ. พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้ พวกเธอนั่งสนทนากันด้วยเรื่องอะไร? เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่า เรื่องชื่อนี้ พระเจ้าข้า. จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่บัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน ภิกษุแก่นี้ เมื่อสามเณรนั้นตายแล้ว ก็เที่ยวร่ำไห้อยู่ แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
มิคโปตกชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๒. มิคโปตกชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๗๒)
ว่าด้วยลูกเนื้อ
(ท้าวสักกเทวราชทอดพระเนตรดาบสร้องไห้คร่าครวญ
จึงเสด็จมายืนอยู่ในอากาศตรัสว่า)
[๑๑๖] การที่ท่านผู้ละการครองเรือนบวชเป็ นสมณะ
เศร้าโศกถึงลูกเนื้อที่ตายไปแล้วนั้น เป็นการไม่สมควร
(ดาบสได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวว่า)
[๑๑๗] ท้าวสักกะ เพราะการอยู่ร่วมกันแล
ความรักจึงเกิดในหทัยของมนุษย์หรือของเนื้อ
อาตมาจึงไม่สามารถที่จะไม่เศร้าโศกถึงลูกเนื้อนั้นได้
(ท้าวสักกะตรัสว่า)
[๑๑๘] ชนเหล่าใดร้องไห้ บ่นเพ้อ ราพัน
ถึงคนที่ตายแล้วและคนที่จะตาย
สัตบุรุษทั้งหลายกล่าวการร้องไห้ว่าเปล่าประโยชน์ ท่านฤๅษี เพราะฉะนั้น
ท่านอย่าร้องไห้ไปเลย
[๑๑๙] พราหมณ์ สัตว์ที่ตายละโลกนี้ไปแล้ว
จะพึงลุกขึ้นได้เพราะการร้องไห้ เราทุกคนก็คงมาประชุมกัน
ร้องไห้ถึงหมู่ญาติของกันและกัน
(ดาบสกล่าวสดุดีท้าวสักกะว่า)
[๑๒๐] พระองค์ช่วยระงับอาตมาผู้เร่าร้อนให้สงบ
ดับความกระวนกระวายทั้งหมดได้ เหมือนคนเอาน้าราดดับไฟที่ติดเปรียง
[๑๒๑] พระองค์ได้บรรเทาความเศร้าโศกถึงบุตรของอาตมา
ผู้กาลังเศร้าโศก ชื่อว่าได้ช่วยถอนลูกศรคือความเศร้าโศก
ซึ่งเสียบหัวใจของอาตมาขึ้นได้แล้วหนอ
[๑๒๒] ท้าววาสวะ อาตมาซึ่งพระองค์ได้ช่วยถอนลูกศร
คือความเศร้าโศกขึ้นได้แล้วเป็ นผู้ปราศจากความเศร้าโศก ไม่มีความขุ่นมัว
จึงไม่เศร้าโศก ไม่ร้องไห้ เพราะได้ฟังคาของพระองค์
มิคโปตกชาดก ที่ ๒ จบ
----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
มิคโปตกชาดก
ว่าด้วย คาพูดที่ทาให้หายเศร้าโศก

2. 2
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภภิกษุแก่รูปหนึ่ง จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า ภิกษุแก่นั้นให้เด็กคนหนึ่งบวช
สามเณรบารุงภิกษุแก่นั้นโดยเคารพ ครั้นกาลต่อมา
ได้กระทากาละโดยความไม่ผาสุก เพราะการทากาละของสามเณรนั้น
ภิกษุแก่ถูกความโกรธครอบงา เที่ยวร่าไห้ด้วยเสียงอันดัง.
ภิกษุทั้งหลายไม่อาจให้ยินยอมได้ จึงสั่งสนทนากันในโรงธรรมสภาว่า
อาวุโสทั้งหลาย ภิกษุแก่ชื่อโน้นเที่ยวร่าไห้ เพราะการทากาละของสามเณร
ภิกษุแก่นั่นคงจักเหินห่างการเจริญมรณัสสติ.
พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้
พวกเธอนั่งสนทนากันด้วยเรื่องอะไร? เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่า เรื่องชื่อนี้
พระเจ้าข้า. จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่บัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน
ภิกษุแก่นี้ เมื่อสามเณรนั้นตายแล้ว ก็เที่ยวร่าไห้อยู่
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ครองความเป็ นท้าวสักกะ. ครั้งนั้น มีบุรุษชาวแคว้นกาสีคนหนึ่ง
เข้าไปยังหิมวันตประเทศ บวชเป็นฤาษี ยังอัตภาพให้เป็นไปด้วยผลไม้น้อยใหญ่.
วันหนึ่ง ฤาษีนั้นเห็นลูกเนื้อแม่ตายตัวหนึ่งในป่า จึงนามายังอาศรมบท
ให้เหยื่อเลี้ยงดูไว้ ลูกเนื้อเติบโตขึ้นมีรูปร่างงามถึงความงามอันเลิศ.
ดาบสกระทาลูกเนื้อนั้นให้เป็นลูกของตนอยู่.
วันหนึ่ง ลูกเนื้อกินหญ้ามากไป ได้กระทากาละเพราะไม่ย่อย
ดาบสเที่ยวร่าไห้ว่า ลูกเราตายเสียแล้ว. ในกาลนั้น
ท้าวสักกเทวราชทรงพิจารณาดูชาวโลก ทรงเห็นดาบสนั้น ดาริว่า
จักทาดาบสนั้นให้สลดใจ จึงเสด็จมาแล้วประทับยืนในอากาศ ตรัสคาถาที่ ๑ ว่า :-
การที่ท่านเศร้าโศกถึงลูกเนื้อผู้ละไปแล้ว เป็นการไม่สมควรแก่ท่านผู้ห
ลีกออกจากเรือน บวชเป็นบรรพชิตสงบระงับ.
ดาบสได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวคาถาที่ ๒ ว่า:-
ดูก่อนท้าวสักกะ ความรักของมนุษย์หรือเนื้อ ย่อมเกิดขึ้นในใจ
เพราะอยู่ร่วมกันมา มนุษย์หรือเนื้อนั้น
อาตมภาพไม่สามารถที่จะไม่เศร้าโศกถึงได้.
ลาดับนั้น ท้าวสักกะได้ตรัสคาถา ๒ คาถาว่า :-
ชนเหล่าใดร้องไห้ราพัน บ่นเพ้อถึงผู้ตายไปแล้ว
และผู้จะตายอยู่ในบัดนี้ การร้องไห้ของชนเหล่านั้น
สัตบุรุษทั้งหลายกล่าวว่าเปล่าจากประโยชน์ ดูก่อนฤาษี เพราะฉะนั้น
ท่านอย่าร้องไห้เลย.

3. 3
ดูก่อนพราหมณ์ ผู้ที่ตายไปแล้ว ละไปแล้ว
หากจะกลับเป็ นขึ้นได้เพราะการร้องไห้ เราก็จะประชุมกันทั้งหมด
ร้องไห้ถึงญาติของกันและกัน.
เมื่อท้าวสักกะตรัสไปๆ อยู่อย่างนี้ ดาบสกาหนดได้ว่า
การร้องไห้ไร้ประโยชน์
เมื่อจะกระทาการชมเชยท้าวสักกะ จึงได้กล่าวคาถา ๓ คาถาว่า :-
มหาบพิตร มารดอาตมภาพผู้เดือดร้อนยิ่งนักให้หายร้อน
ดับความกระวนกระวายได้ทั้งสิ้น
เหมือนบุคคลเอาน้ารดไฟติดที่เปรียงให้ดับไปฉะนั้น
มหาบพิตรมาถอนลูกศร
คือความโศกที่เสียบแน่นอยู่ในหทัยของอาตมภาพออกได้แล้วหนอ
เมื่ออาตมภาพถูกความโศกครอบงา
มหาบพิตรก็ได้บรรเทาความโศกถึงบุตรเสียได้
ดูก่อนท้าววาสวะ
อาตมภาพเป็นผู้ถอนลูกศรออกได้แล้ว ปราศจากความเศร้าโศก
ไม่มีความมัวหมอง อาตมภาพจะไม่เศร้าโศกร้องไห้ เพราะได้ฟังถ้อยคาของมหา
บพิตร
ท้าวสักกะ ครั้นประทานโอวาทแก่ดาบส
แล้วก็เสด็จไปเฉพาะยังสถานที่ของพระองค์.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว
จึงทรงประชุมชาดกว่า
ดาบสในครั้งนั้น ได้มาเป็ น ภิกษุแก่ในบัดนี้
เนื้อในครั้งนั้น ได้มาเป็น สามเณร ในบัดนี้
ส่วนท้าวสักกะในครั้งนั้น ได้มาเป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถามิคโปตกชาดกที่ ๒
---------------------------