ว่าด้วย โทษที่เชื่อถือคำส่อเสียด พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภเปสุญญสิกขาบท จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า สมัยหนึ่ง พระศาสดาได้ทรงสดับว่า ภิกษุฉัพพัคคีย์นำความส่อเสียดป้ายร้ายเข้าไปให้ จึงรับสั่งให้เรียกภิกษุฉัพพัคคีย์เหล่านั้นมาแล้ว ตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พวกเธอนำความส่อเสียดป้ายร้ายเข้าไปให้แก่พวกภิกษุผู้บาดหมาง ทะเลาะวิวาทกันจริงหรือ? เพราะเหตุนั้น ความบาดหมางที่ยังไม่เกิดขึ้นก็เกิดขึ้น และความบาดหมางที่เกิดขึ้นแล้วก็ย่อมเป็นไปเพื่อความเจริญยิ่งขึ้น เมื่อพวกภิกษุฉัพพัคคีย์ทูลรับว่า จริงพระเจ้าข้า จึงทรงติเตียนภิกษุเหล่านั้นแล้วตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ขึ้นชื่อว่าวาจาส่อเสียดคมกล้า ประดุจประหารด้วยศาตรา ถึงความคุ้นเคยที่เหนียวแน่นมั่นคง ก็แตกสลายไปได้โดยรวดเร็ว เพราะวาจาส่อเสียดนั้น. ก็แหละ ชนผู้เชื่อถือวาจาส่อเสียดนั้นแล้วทำลายไมตรีของตนเสีย ย่อมเป็นเช่นกับราชสีห์และโคผู้ทีเดียว. แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
สันธิเภทชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๙. สันธิเภทชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๔๙)
ว่าด้วยการทาลายมิตรไมตรี
(พระราชาโพธิสัตว์ตรัสกับนายสารถีว่า)
[๑๙๓] นายสารถี สัตว์ตัวเมียทั้ง ๒ ตัวไม่เหมือนกัน
และอาหารก็ไม่เหมือนกัน ต่อมาภายหลัง เจ้าสุนัขจิ้งจอกชั่วนี้ยุให้แตกสามัคคีกัน
ดูเถิด เรื่องที่เราคิดถูกต้องพียงใด
[๑๙๔] ฝูงสุนัขจิ้งจอกพากันกินโคอุสภะ และราชสีห์
เพราะคาส่อเสียดใด คาส่อเสียดนั้น จึงเป็ นไปถึงตัดมิตรไมตรี เพราะเนื้อเป็นเหตุ
เหมือนดาบอันคมกริบ
[๑๙๕] นายสารถี เจ้าเห็นการนอนตายของสัตว์ทั้ง ๒ ตัวนี้ไหม
ผู้ใดเชื่อถือถ้อยคาของผู้ส่อเสียด มุ่งทาลายมิตรไมตรี ผู้นั้นจะต้องนอนตายอย่างนี้
[๑๙๖] นายสารถี ชนเหล่าใดไม่เชื่อถ้อยคาของผู้มุ่งทาลายมิตรไมตรี
ชนเหล่านั้นย่อมประสบความสุข เหมือนคนไปสวรรค์
สันธิเภทชาดกที่ ๙ จบ
----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สันธิเภทชาดก
ว่าด้วย โทษที่เชื่อถือคาส่อเสียด
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภเปสุญญสิกขาบท จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า สมัยหนึ่ง พระศาสดาได้ทรงสดับว่า
ภิกษุฉัพพัคคีย์นาความส่อเสียดป้ ายร้ายเข้าไปให้
จึงรับสั่งให้เรียกภิกษุฉัพพัคคีย์เหล่านั้นมาแล้ว ตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
พวกเธอนาความส่อเสียดป้ ายร้ายเข้าไปให้แก่พวกภิกษุผู้บาดหมาง
ทะเลาะวิวาทกันจริงหรือ? เพราะเหตุนั้น ความบาดหมางที่ยังไม่เกิดขึ้นก็เกิดขึ้น
และความบาดหมางที่เกิดขึ้นแล้วก็ย่อมเป็ นไปเพื่อความเจริญยิ่งขึ้น
เมื่อพวกภิกษุฉัพพัคคีย์ทูลรับว่า จริงพระเจ้าข้า
จึงทรงติเตียนภิกษุเหล่านั้นแล้วตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ขึ้นชื่อว่าวาจาส่อเสียดคมกล้า
ประดุจประหารด้วยศาตรา ถึงความคุ้นเคยที่เหนียวแน่นมั่นคง
ก็แตกสลายไปได้โดยรวดเร็ว เพราะวาจาส่อเสียดนั้น.
ก็แหละ ชนผู้เชื่อถือวาจาส่อเสียดนั้นแล้วทาลายไมตรีของตนเสีย

2. 2
ย่อมเป็นเช่นกับราชสีห์และโคผู้ทีเดียว.
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์เป็นโอรสของพระเจ้าพาราณสีนั้น เจริญวัยแล้ว
เล่าเรียนศิลปะในเมืองตักกสิลาเสร็จแล้ว เมื่อพระบิดาสวรรคตแล้ว
ได้ครองราชสมบัติโดยธรรม.
ครั้งนั้น นายโคบาลคนหนึ่งเลี้ยงโคทั้งหลายในตระกูลทั้งหลาย
เมื่อจะมาจากป่า ไม่ได้นึกถึงแม่โคตัวหนึ่งซึ่งมีครรภ์ จึงทิ้งไว้แล้วไปเสีย
แม่โคนั้นเกิดความคุ้นเคยกับแม่ราชสีห์ตัวหนึ่ง.
แม่โคและแม่ราชสีห์ทั้งสองนั้นเป็นมิตรกันอย่างมั่นคงเที่ยวไปด้วยกัน.
จาเนียรกาลนานมา แม่โคจึงตกลูกโค แม่ราชสีห์ตกลูกราชสีห์.
ลูกโคและลูกราชสีห์ทั้งสองนั้น ก็ได้เป็นมิตรกันอย่างเหนียวแน่นด้วยไมตรี
ซึ่งมีมาโดยสกุล จึงเที่ยวไปด้วยกัน.
ครั้งนั้น พรานป่าคนหนึ่งเข้าป่าเห็นสัตว์ทั้งสองนั้นคุ้นเคยกัน
จึงถือเอาสิ่งของที่เกิดขึ้นในป่า แล้วไปเมืองพาราณสี ถวายแด่พระราชา
อันพระราชาตรัสถามว่า สหาย ท่านเคยเห็นความอัศจรรย์อะไรๆ
ในป่าบ้างไหม? จึงกราบทูลว่า ข้าแต่สมมติเทพ ข้าพระองค์ไม่ได้เห็นอะไรๆ
อย่างอื่น แต่ได้เห็นราชสีห์ตัวหนึ่งกับโคผู้ตัวหนึ่ง
สนิทสนมกันและกันเที่ยวไปด้วยกัน.
พระราชาตรัสว่า เมื่อสัตว์ตัวที่สามเกิดขึ้นแก่สัตว์ทั้งสองเหล่านั้น
ภัยจักบังเกิดมี เมื่อใดท่านเห็นสัตว์ตัวที่สามเพิ่มขึ้นแก่สัตว์ทั้งสองนั้น
เมื่อนั้นท่านพึงบอกเรา.
นายพรานป่านั้นทูลรับว่า ได้พระเจ้าข้า.
ก็เมื่อพรานป่าไปเมืองพาราณสีแล้ว
มีสุนัขจิ้งจอกตัวหนึ่งเข้าไปบารุงราชสีห์และโคผู้.
นายพรานป่าไปป่าได้เห็นสุนัขจิ้งจอกนั้น คิดว่า
จักกราบทูลความที่สัตว์ตัวที่สามเกิดขึ้นแล้วแก่พระราชา
จึงได้ไปยังพระนครพาราณสี.
สุนัขจิ้งจอกคิดว่า เว้นเนื้อราชสีห์และเนื้อโคผู้เสีย
ขึ้นชื่อว่าเนื้ออื่นที่เราไม่เคยกิน ไม่มี
เราจักยุยงทาลายสัตว์ทั้งสองนี้แล้วกินเนื้อสัตว์ทั้งสองนี้.
สุนัขจิ้งจอกนั้นจึงยุยงสัตว์ทั้งสองนั้นให้ทาลายกันและกันโดยพูดว่า
ผู้นี้พูดอย่างนี้กะท่าน ผู้นี้พูดอย่างนี้กะท่าน ไม่นานนัก
ก็ได้ทาให้ถึงแก่ความตายเพราะทาการทะเลาะกัน.
ฝ่ายพรานป่ามาถึงแล้ว กราบทูลแก่พระราชาว่า ข้าแต่สมมติเทพ

3. 3
สัตว์ตัวที่สามเกิดขึ้นแล้วแก่ราชสีห์และโคผู้เหล่านั้น พระราชาตรัสถามว่า
สัตว์ตัวที่สามนั้น คืออะไร? พรานป่ากราบทูลว่า สุนัขจิ้งจอกพระเจ้าข้า.
พระราชาตรัสว่า สุนัขจิ้งจอกจักยุยงทาลายสัตว์ทั้งสองนั้นให้ตาย
พวกเราจักไปทันในเวลาสัตว์ทั้งสองนั้นจะตาย
จึงเสด็จขึ้นทรงราชรถเสด็จไปตามทางที่พรานป่าชี้แสดงให้
เสด็จไปทันในเมื่อสัตว์ทั้งสองนั้นทาการทะเลาะกันและกันแล้ว ถึงแก่สิ้นชีวิตไป.
สุนัขจิ้งจอกมีใจยินดีกินเนื้อราชสีห์ครั้งหนึ่ง กินเนื้อโคผู้ครั้งหนึ่ง.
พระราชาทรงเห็นสัตว์ทั้งสองนั้นถึงความสิ้นชีวิตไปแล้ว
ทรงประทับยืนอยู่บนรถนั่นแล.
เมื่อจะตรัสเจรจากับนายสารถี จึงตรัสคาถาเหล่านี้ว่า :-
ดูก่อนนายสารถี
สัตว์ทั้งสองนี้ไม่ได้มีความเสมอกันเพราะสตรีทั้งหลาย
ไม่ได้มีความเสมอกันเพราะอาหาร
คือต่างก็มีสัตว์ตัวเมียและอาหารคนละชนิดไม่เหมือนกัน ภายหลัง
เมื่อสุนัขจิ้งจอกยุยงทาลายความสนิทสนมจนถึงให้ตาย
ท่านจงเห็นเหตุนั้นซึ่งฉันคิดไว้ถูกต้องแล้ว.
พวกสุนัขจิ้งจอกพากันกัดกินโคผู้และราชสีห์ เพราะคาส่อเสียดใด
คาส่อเสียดนั้น ย่อมเป็นไปถึงตัดมิตรภาพ เพราะเนื้อคือสุนัขจิ้งจอกเป็นเหตุ
ดุจดาบคม ฉะนั้น.
ดูก่อนนายสารถี ท่านจงดูการนอนตายของสัตว์ทั้งสองนี้
ผู้ใดเชื่อถือถ้อยคาของคนส่อเสียด ผู้มุ่งทาลายความสนิทสนม
ผู้นั้นจะต้องนอนตายอย่างนี้.
ดูก่อนนายสารถี
นรชนเหล่าใดไม่เชื่อถือถ้อยคาของคนส่อเสียดผู้มุ่งทาลายความสนิทสนม
นรชนเหล่านั้นย่อมได้ประสบสุข เหมือนคนไปสวรรค์ ฉะนั้น.
พระราชา ครั้นตรัสคาถานี้แล้ว รับสั่งให้เก็บเอาหนัง
เล็บและเขี้ยวของไกรสรราชสีห์ แล้วเสด็จไปยังพระนครทีเดียว.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว
ทรงประชุมชาดกว่า
พระราชาในครั้งนั้น ได้เป็ น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาสันธิเภทชาดกที่ ๙
-----------------------------------------------------