คบคนชั่วไม่มีความสุข พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวัน ทรงปรารภภิกษุผู้คบหาฝ่ายผิดรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. เรื่องปัจจุบัน ก็เช่นเดียวกับเรื่องที่กล่าวแล้วใน มหิฬามุขชาดก นั้นแล.

1. 1
โคธชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๑๕. กกัณฏกวรรค
หมวดว่าด้วยกิ้งก่า
๑. โคธชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๑๔๑)
ว่าด้วยตระกูลเหี้ยประสบความพินาศ
(พญาเหี้ยโพธิสัตว์เมื่อจะหนีไปทางปล่องลม จึงกล่าวว่า)
[๑๔๑] บุคคลคบหาคนชั่วย่อมไม่ประสบความสุขเลย
เหมือนตระกูลเหี้ยทาตนเองให้ประสบความวอดวายเพราะกิ้งก่า
โคธชาดกที่ ๑ จบ
--------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
โคธชาดก
ว่าด้วย คบคนชั่วไม่มีความสุข
พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวัน
ทรงปรารภภิกษุผู้คบหาฝ่ายผิดรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
เรื่องปัจจุบัน ก็เช่นเดียวกับเรื่องที่กล่าวแล้วใน มหิฬามุขชาดก นั้นแล.
ในอดีตกาล
ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ถือปฏิสนธิในกาเนิดเหี้ย ครั้นเติบใหญ่แล้ว
มีเหี้ยหลายร้อยเป็นบริวาร พานักอยู่ในโพรงใหญ่ใกล้ฝั่งแม่น้า
บุตรของพระโพธิสัตว์นั้น
ชื่อว่าโคธปิลลิกะ ทาความสนิทสนมเป็ นเพื่อนเกลอกันกับกิ้งก่า (ป่อมข่าง)
ตัวหนึ่ง เย้าหยอกกันกับมัน ขึ้นทับมันไว้ด้วยคิดว่า เราจักกอดกิ้งก่า.
ฝูงเหี้ยพากันบอกความสนิทสนม ระหว่างโคธปิลลิกะกับกิ้งก่านั้น
ให้พญาเหี้ยทราบ พญาเหี้ยจึงเรียกบุตรมาหา กล่าวว่า ลูกเอ๋ย
เจ้าทาความสนิทสนมกันในที่ไม่บังควรเลย ธรรมดากิ้งก่าทั้งหลาย มีกาเนิดต่า
ไม่ควรทาความสนิทสนมกับมัน ถ้าเจ้าขืนทาความสนิทสนมกับมัน
สกุลเหี้ยแม้ทั้งหมด จักต้องพินาศเพราะอาศัยมันแน่นอน ต่อแต่นี้ไป
เจ้าอย่าได้ทาความสนิทสนมกับมันเลย.
โคธปิลลิกะก็คงยังทาอยู่เช่นนั้น แม้ถึงพระโพธิสัตว์จะพูดอยู่บ่อยๆ
ก็ไม่สามารถจะห้ามความสนิทสนมระหว่างเขากับมันได้ จึงดาริว่า
อาศัยกิ้งก่าตัวหนึ่ง ภัยต้องบังเกิดแก่พวกเราเป็ นแน่ ควรจัดเตรียมทางหนีไว้
ในเมื่อภัยนั้นบังเกิด แล้วให้ทาปล่องลมไว้ข้างหนึ่ง.

2. 2
ฝ่ายบุตรของพญาเหี้ยนั้นก็มีร่างกายใหญ่โตขึ้นโดยลาดับ
ส่วนกิ้งก่าคงตัวเท่าเดิม โคธปิลลิกะคิดว่าจักสวมกอดกิ้งก่า (เวลาใด)
ก็โถมทับอยู่เรื่อยๆ (เวลานั้น) เวลาที่โคธปิลลิกะโถมทับกิ้งก่า
เป็นเหมือนเวลาที่ถูกยอดเขาทับฉะนั้น
เมื่อกิ้งก่าได้รับความลาบาก จึงคิดว่า
ถ้าเหี้ยตัวนี้กอดเราอย่างนี้สักสอง-สามวันติดต่อกัน เราเป็ นตายแน่
เราจักร่วมมือกับพรานคนหนึ่ง ล้างตระกูลเหี้ยนี้เสียให้จงได้.
ครั้นวันหนึ่งในฤดูแล้ง เมื่อฝนตกแล้ว
ฝูงแมลงเม่าพากันบินออกจากจอมปลวก ฝูงเหี้ยพากันออกจากที่นั้นๆ
กินฝูงแมลงเม่า พรานเหี้ยผู้หนึ่งถือจอบไปป่ากับฝูงหมา เพื่อขุดโพรงเหี้ย
กิ้งก่าเห็นเขาแล้ว คิดว่า วันนี้ความหวังของเราสาเร็จแน่ ดังนี้แล้วเข้าไปหาเขา
หมอบอยู่ในที่ไม่ห่าง ถามว่า ท่านผู้เจริญ ท่านเที่ยวไปในป่าทาไม? พรานตอบว่า
เที่ยวหาฝูงเหี้ย. กิ้งก่ากล่าวว่า ฉันรู้จักที่อาศัยของเหี้ยหลายร้อยตัว
ท่านจงหาไฟและฟางมาเถิด แล้วนาเขาไปที่นั้น ชี้แจงว่า
ท่านจงใส่ไฟตรงนี้แล้วจุดไฟ ทาให้เป็ นควัน วางหมาล้อมไว้
ตนเองออกไปคอยตีฝูงเหี้ยให้ตายแล้วเอากองไว้.
ครั้นบอกอย่างนี้แล้ว ก็คิดว่า วันนี้เป็ นได้เห็นหลังศัตรูละ
แล้วนอนผงกหัวอยู่ ณ ที่แห่งหนึ่ง.
แม้นายพรานก็จัดการสุมไฟฟาง ควันเข้าไปในโพรง
ฝูงเหี้ยพากันสาลักควัน ถูกมรณภัยคุกคาม ต่างรีบออกพากันหนีรนราน
พรานก็จ้องตีตัวที่ออกมาๆ ให้ตาย ที่รอดพ้นมือพรานไปได้ ก็ถูกฝูงหมากัด
ความพินาศอย่างใหญ่หลวงเกิดแก่ฝูงเหี้ย.
พระโพธิสัตว์รู้ว่า เพราะอาศัยกิ้งก่าภัยจึงบังเกิดขึ้น ตัวนี้แล้ว กล่าวว่า
ขึ้นชื่อว่า การคลุกคลีกับคนชั่วไม่พึงกระทา ขึ้นชื่อว่า
ประโยชน์ย่อมไม่มีเพราะอาศัยคนชั่ว ด้วยอานาจของกิ้งก่าชั่วตัวเดียว
ความพินาศจึงเกิดแก่ฝูงเหี้ยมีประมาณเท่านี้.
เมื่อจะหนีไปทางช่องลม กล่าวคาถานี้ความว่า :-
"ผู้คบคนชั่ว ย่อมไม่ได้ความสุขโดยส่วนเดียว
เขาย่อมทาตนให้ถึงความพินาศ
เหมือนอย่างตระกูลเหี้ยให้ตนถึงความวอดวายเพราะกิ้งก่า ฉะนั้น" ดังนี้.
ในคาถานั้น มีความสังเขปดังนี้
บุคคลผู้ซ่องเสพกับคนชั่ว ย่อมไม่บรรลุ คือไม่ประสบ
ไม่ได้รับความสุขที่ยั่งยืน คือความสุขที่ชื่อว่า สุขชั่วนิรันดร เหมือนอย่างอะไร?
เหมือนตระกูลเหี้ยไม่ได้ความสุข เพราะกิ้งก่าฉันใด คนที่ซ่องเสพกับคนชั่ว
ย่อมไม่ได้ความสุขฉันนั้น มีแต่จะพาตนให้ถึงความวอดวายกับคนชั่ว

3. 3
ย่อมพาตนและคนอื่นๆ ที่อยู่กับตน ให้ถึงความพินาศไปถ่ายเดียวเท่านั้น.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า
กิ้งก่าในครั้งนั้น ได้มาเป็ น เทวทัต
บุตรพระโพธิสัตว์ชื่อโคธปิลลิกะผู้ไม่เชื่อโอวาท
ได้มาเป็นภิกษุผู้คบหาฝ่ายผิด
ส่วนพญาเหี้ยได้มาเป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาโคธชาดกที่ ๑
-----------------------------------------------------