ว่าด้วย ลูกสกาอาบยาพิษ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภการบริโภคปัจจัยที่มิได้พิจารณาตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินมาว่า ในกาลนั้น พวกภิกษุได้ปัจจัยมีจีวรเป็นต้นโดยมากไม่ได้พิจารณาแล้วบริโภค ภิกษุเหล่านั้นผู้ไม่ได้พิจารณาปัจจัย ๔ แล้วบริโภค โดยมากจะไม่พ้นจากนรกและกำเนิดสัตว์เดียรัจฉาน. พระศาสดาทรงทราบเหตุนั้น ตรัสธรรมกถาแก่ภิกษุทั้งหลายโดยปริยายเป็นอันมาก ตรัสถึงโทษในการไม่พิจารณาปัจจัย แล้วใช้สอย ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมดาภิกษุได้รับปัจจัย ๔ แล้ว ไม่พิจารณาบริโภคไม่ควรเลย เพราะฉะนั้น จำเดิมแต่นี้ พวกเธอต้องพิจารณาแล้วจึงค่อยบริโภค เมื่อทรงแสดงวิธีพิจารณา ทรงวางแบบแผนไว้ โดยนัยมีอาทิว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อนึ่ง ภิกษุในธรรมวินัยนี้ พิจารณาโดยแยบคายแล้วจึงใช้สอยจีวร ฯลฯ เพื่อต้องการปกปิดอวัยวะที่น่าละอาย แล้วตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การพิจารณาปัจจัย ๔ อย่างนี้แล้วบริโภค ย่อมสมควร ขึ้นชื่อว่าการไม่พิจารณาแล้วบริโภค เป็นเช่นกับบริโภคยาพิษที่ร้ายแรงยิ่งใหญ่ ด้วยว่า คนในครั้งก่อนไม่พิจารณา ไม่รู้โทษ บริโภคยาพิษ ผลที่สุดต้องเสวยทุกข์ใหญ่หลวง ดังนี้แล้ว ทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
ลิตตชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๑๐. ลิตตวรรค
หมวดว่าด้วยลูกสกาเคลือบยาพิษ
๑. ลิตตชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๙๑)
ว่าด้วยลูกสกาเคลือบยาพิษ
(นักสกาโพธิสัตว์เตือนนักเลงสกาโกงว่า)
[๙๑] บุรุษกลืนลูกสกาที่เคลือบยาพิษอย่างแรงกล้าก็ยังไม่รู้ตัว เฮ้ย
เจ้านักเลงชั่ว เจ้าจงกลืนเข้าไป พิษร้ายแรงจักออกฤทธิ์แก่เจ้าในภายหลัง
ลิตตชาดกที่ ๑ จบ
----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ลิตตชาดก
ว่าด้วย ลูกสกาอาบยาพิษ
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภการบริโภคปัจจัยที่มิได้พิจารณาตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินมาว่า ในกาลนั้น
พวกภิกษุได้ปัจจัยมีจีวรเป็ นต้นโดยมากไม่ได้พิจารณาแล้วบริโภค
ภิกษุเหล่านั้นผู้ไม่ได้พิจารณาปัจจัย ๔ แล้วบริโภค
โดยมากจะไม่พ้นจากนรกและกาเนิดสัตว์เดียรัจฉาน.
พระศาสดาทรงทราบเหตุนั้น
ตรัสธรรมกถาแก่ภิกษุทั้งหลายโดยปริยายเป็นอันมาก
ตรัสถึงโทษในการไม่พิจารณาปัจจัย แล้วใช้สอย ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ธรรมดาภิกษุได้รับปัจจัย ๔ แล้ว ไม่พิจารณาบริโภคไม่ควรเลย เพราะฉะนั้น
จาเดิมแต่นี้ พวกเธอต้องพิจารณาแล้วจึงค่อยบริโภค เมื่อทรงแสดงวิธีพิจารณา
ทรงวางแบบแผนไว้ โดยนัยมีอาทิว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อนึ่ง
ภิกษุในธรรมวินัยนี้ พิจารณาโดยแยบคายแล้วจึงใช้สอยจีวร ฯลฯ
เพื่อต้องการปกปิดอวัยวะที่น่าละอาย แล้วตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
การพิจารณาปัจจัย ๔ อย่างนี้แล้วบริโภค ย่อมสมควร
ขึ้นชื่อว่าการไม่พิจารณาแล้วบริโภค เป็ นเช่นกับบริโภคยาพิษที่ร้ายแรงยิ่งใหญ่
ด้วยว่า คนในครั้งก่อนไม่พิจารณา ไม่รู้โทษ บริโภคยาพิษ
ผลที่สุดต้องเสวยทุกข์ใหญ่หลวง ดังนี้แล้ว ทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก
ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติ อยู่ในกรุงพาราณสี

2. 2
พระโพธิสัตว์เกิดในตระกูลมีโภคะมากตระกูลหนึ่ง เจริญวัยแล้ว เป็ นนักเลงสกา
ครั้นเวลาต่อมา มีนักเลงสกาโกงอีกคนหนึ่ง เล่นกับพระโพธิสัตว์
เมื่อตนเป็นฝ่ายชนะ ก็ไม่ทาลายสนามเล่น แต่ในเวลาแพ้
ก็เอาลูกสกาใส่เสียในปาก กล่าวว่า ลูกสกาหายเสียแล้ว พาลเลิกหลีกไป.
พระโพธิสัตว์ทราบเหตุของเขา คิดว่า ช่างเถิด
เราจักหาอุบายแก้เผ็ดในเรื่องนี้ ดังนี้แล้ว
รวบเอาลูกสกาไปย้อมด้วยยาพิษอย่างแรง ในเรือนของตน แล้วตากให้แห้ง
บ่อยๆ ครั้ง แล้วนาเอาลูกสกาเหล่านั้นไปสู่สานักของเขา กล่าวว่า มาเถิดเพื่อน
เราเล่นสกากันเถิด. เขารับคาว่า ดีละเพื่อน จัดแจงสนามเล่น
เล่นกับพระโพธิสัตว์เรื่อยไป พอเวลาตนแพ้ ก็เอาลูกสกาลูกหนึ่งใส่ปากเสีย
ครั้นพระโพธิสัตว์เห็นเขาทาอย่างนั้น เพื่อจะท้วงว่า กลืนเข้าไปเถิด
ภายหลังเจ้าจักรู้ว่า นี้มันชื่อนี้
จึงกล่าวคาถานี้ ความว่า
บุรุษกลืนลูกสกาอันเคลือบด้วยยาพิษอย่างแรง ยังไม่รู้ตัว
ดูก่อนเจ้าคนร้าย เจ้านักเลงชั่ว จงกลืนเถิด จงกลืนกินเข้าไปเถิด
ภายหลังผลร้ายจักมีแก่เจ้า ดังนี้.
ขณะเมื่อ พระโพธิสัตว์กาลังพูดอยู่นั่นแหละ เขาสลบไปแล้ว
ด้วยกาลังของยาพิษ นัยน์ตากลับคอตก ล้มฟาดลง พระโพธิสัตว์คิดว่า
ควรจะให้ชีวิตเป็นทานแม้แก่เขา จึงให้ยาสารอกที่ปรุงด้วยโอสถ
จนสารอกออกมา และให้กินเนยใส น้าอ้อย น้าผึ้งและน้าตาลกรวดเป็ นต้น
ทาให้หายโรคแล้วสั่งสอนว่า อย่าได้กระทากรรมเห็นปานนี้อีก ดังนี้แล้ว
กระทาบุญมีทานเป็นต้น ไปตามยถากรรม.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ขึ้นชื่อว่า การไม่พิจารณาแล้วบริโภค
ย่อมเป็นเช่นกับการบริโภคยาพิษ อันตนเคยกระทาไว้ แล้วทรงประชุมชาดกว่า
นักเลงผู้เป็นบัณฑิตในกาลนั้น ได้มาเป็น เราตถาคต
ส่วนนักเลงโกงจะไม่กล่าวถึงในเรื่องนี้
เหมือนอย่างผู้ใดไม่ปรากฏในกาลนี้ ผู้นั้นก็ไม่กล่าวถึงในเรื่องทั้งปวง ฉะนี้แล.
-----------------------------------------------------