ว่าด้วย ได้รับโทษเพราะทำเกินไป พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุผู้ว่ายากรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. เรื่องของภิกษุนั้น จักแจ่มแจ้งในคิชฌชาดก นวกนิบาต. (แต่ในชาดกนี้) พระศาสดาตรัสเรียกภิกษุนั้นมาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น ที่เธอเป็นผู้ว่ายาก แม้ในกาลก่อนก็เป็นผู้ว่ายาก เพราะความที่เป็นผู้ว่ายาก ไม่กระทำตามโอวาทแห่งบัณฑิต จึงถูกหอกแทงถึงสิ้นชีวิต ดังนี้ แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
ทุพพจชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๖. ทุพพจชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๑๑๖)
ว่าด้วยคนที่ว่ากล่าวได้ยาก
(นักระบาโพธิสัตว์กล่าวกับอาจารย์ผู้ไม่เชื่อคาของบัณฑิตว่า)
[๑๑๖] ท่านอาจารย์ ท่านทาการเกินกว่าที่จะทาได้
การกระทานั้นไม่เป็ นที่พอใจผมเลย ท่านกระโดดข้ามพ้นหอกเล่มที่ ๔ ได้แล้ว
ถูกหอกเล่มที่ ๕ ทิ่มแทง
ทุพพจชาดกที่ ๖ จบ
--------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ทุพพจชาดก
ว่าด้วย ได้รับโทษเพราะทาเกินไป
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภภิกษุผู้ว่ายากรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
เรื่องของภิกษุนั้น จักแจ่มแจ้งในคิชฌชาดก นวกนิบาต.
(แต่ในชาดกนี้) พระศาสดาตรัสเรียกภิกษุนั้นมาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ
มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น ที่เธอเป็นผู้ว่ายาก แม้ในกาลก่อนก็เป็ นผู้ว่ายาก
เพราะความที่เป็นผู้ว่ายาก ไม่กระทาตามโอวาทแห่งบัณฑิต
จึงถูกหอกแทงถึงสิ้นชีวิต ดังนี้
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล
ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ถือปฏิสนธิในกาเนิดนักฟ้ อนทางกระโดด เจริญวัยแล้ว
ได้เป็นผู้มีปัญญาฉลาดในอุบาย ท่านศึกษาศิลปะในทางกระโดดข้ามหอก
ในสานักแห่งนักโดดผู้หนึ่ง เที่ยวแสดงศิลปะไปกับอาจารย์
แต่อาจารย์ของท่านรู้ศิลปะในการโดดข้ามหอก สี่เล่มเท่านั้น ไม่ได้ถึง ๕ เล่ม.
วันหนึ่ง อาจารย์แสดงศิลปะในหมู่บ้านตาบลหนึ่ง เมาเหล้าแล้วพูดว่า
เราจักโดดข้ามหอก ๕ เล่ม ปักหอกเรียงรายไว้. ครั้งนั้น
พระโพธิสัตว์จึงกล่าวกะอาจารย์ว่า ท่านอาจารย์ครับ
ท่านไม่ทราบศิลปะการโดดข้ามหอก ๕ เล่ม เอาหอกออกเสียเล่มหนึ่งเถิดครับ
ถ้าท่านขึ้นโดดจักถูกหอกเล่มที่ ๕ แทงตายแน่นอน. แต่เพราะเมาสุรา
อาจารย์จึงกล่าวว่า ถึงตัวเจ้าก็หารู้ขีดความสามารถของเราไม่
มิได้ยึดถือถ้อยคาของพระโพธิสัตว์ โดยข้ามไปได้ ๔ เล่ม ถูกเล่มที่ ๕ เสียบ

2. 2
เหมือนคนเสียบดอกมะทรางในไม้กลัดฉะนั้น นอนคร่าครวญอยู่. ครั้งนั้น
พระโพธิสัตว์กล่าวกะท่านอาจารย์ว่า ท่านไม่เชื่อคาของบัณฑิต
จึงถึงความฉิบหายนี้ ดังนี้แล้ว กล่าวคาถานี้ ความว่า :-
"ท่านอาจารย์ ท่านกระทาการเกินกว่าที่ทาได้
เรื่องนี้ไม่ถูกใจกระผมเลย ท่านโดดพ้นหอกเล่มที่ ๔ แล้ว ถูกหอกเล่มที่ ๕
เสียบเข้าแล้ว" ดังนี้.
พระโพธิสัตว์ ครั้นกล่าวคานี้แล้ว ก็นาอาจารย์ออกจากหอก
กระทากิจที่ควรทาให้แล้ว.
พระศาสดาทรงนาอดีตนิทานนี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า
อาจารย์ในครั้งนั้นได้มาเป็น ภิกษุผู้ว่ายากนี้
ส่วนอันเตวาสิก ได้มาเป็ น เราตถาคต ฉะนี้แล.
-----------------------