Several very learned writers have entertained a favourable opinion of these Epistles. They are undoubtedly of high antiquity. Salmeron cites them to prove that Seneca was one of Car's household, referred to by Paul, Philip. iv. 22, as saluting the brethren at Philippi. In Jerome's enumeration of illustrious men, he places Seneca, on account of these Epistles, amongst the ecclesiastical and holy writers of the Christian Church. Sixtus Senensis has published them in his Bibliotheque, pp. 89, 90; and it is from thence that the present translation is made. Baronius, Bellarmine, Dr. Cave, Spanheim, and others, contend that they are not genuine.
Reflections and Aspirations for Wesak 2024 (Eng. & Chi.).pptx
Tongan - The Epistles of Paul the Apostle to Seneca, with Seneca's to Paul.pdf
1. Ko e Ngaahi Tohi ʻa Paula ko e
ʻAposetoló kia Senekaá, mo e
tohi ʻa Senekaá kia Paula
VAHE 1
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻOku ou tui, Paula, kuo fakahā kiate kimoutolu ʻa e fetalanoaʻaki
ko iá, ʻa ia naʻe hoko ʻaneafi ʻi hoku vahaʻa mo hoku lotó, ʻo kau ki
he mālualoí mo e ngaahi kaveinga kehé; he naʻe ʻi ai ha niʻihi ʻo
hoʻomou kau ākongá naʻe kau fakataha mo kimautolu;
2 He ʻi he taimi naʻa mau maʻu vahenga malolo ai ki he ngoue
Sallustian, ʻa ia naʻa nau fou atu ai, pea naʻa nau mei fou atu ʻi ha
founga ʻe taha, ʻi heʻemau fakalotoʻi kimautolu.
3 ʻOku ou fakaʻamu ke ke tui, ʻoku mau fakaʻamu lahi ki hoʻomo
pōtalanoá:
4 Naʻa mau fiefia lahi ʻi hoʻo tohi ʻo e ngaahi ʻIpiseli lahi, ʻa ia kuó
ke tohi ki he ngaahi kolo lalahi mo e ngaahi kolo lalahi ʻo e ngaahi
vahefonuá, pea ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakahinohino fakaʻofoʻofa ki he
ʻulungāanga maʻá:
5 Ko e faʻahinga fakakaukau peheé, ʻo hangē ko ʻeku fakakaukaú
naʻe ʻikai ko koe naʻá ne faʻu iá, ka ko e meʻangāue pē ʻokú ne ʻomi
e fakamafolá, neongo ko e taimi ʻe niʻihi ko e tokotaha faʻu tohí mo e
meʻangāué fakatouʻosi.
6 He ko e anga ʻeni ʻo e ngaahi tokāteline ko iá, pea mo honau ngeia,
ʻa ia ʻoku ou mahalo ʻoku siʻisiʻi feʻunga ʻa e taʻu motuʻa ʻo ha
tangata ke fakahinohinoʻi mo fakahaohaoaʻi ʻi he ʻiloʻi ʻo kinautolú.
ʻE hoku tokoua, ʻoku ou fakaʻamu ke mou lelei. Fakamāvae.
VAHE 2
Paula ki seneka fakafeʻiloaki.
1 Naʻá ku maʻu hoʻo tohí ʻaneafi mo e fiefia: ʻa ia ne u mei lava ke
fai ki ai ha tali, kapau naʻe ʻi ʻapi ʻa e talavoú, ʻa ia naʻá ku
fakataumuʻa ke ʻoatu kiate koé:
2 He ʻoku mou ʻiloʻi ʻa e taimí, pea ko hai, ʻi he ngaahi faʻahitaʻu fē,
pea mo ia te u foaki ki ai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku ou ʻoatú.
3 Ko ia ʻoku ou fakaʻamu ke ʻoua naʻá ke tukuakiʻi au ʻi he
taʻetokanga, ʻo kapau te u tatali ki ha tokotaha totonu.
4 ʻOku ou lau ʻoku ou fiefia ʻaupito ʻi heʻeku maʻu ʻa e fakamaau ʻo
ha taha mahuʻinga, pea ʻoku ke fiefia ʻi heʻeku ngaahi tohi:
5 He he ʻikai lau koe ko ha censor, ko ha filosefa, pe hoko ko ha tiuta
ʻo ha pilinisi maʻongoʻonga, mo ha pule ʻo e meʻa kotoa pe, kapau
naʻe ʻikai ke ke fakamatoato. ʻOku ou fakaʻamu ke mou maʻu ha
tuʻumālie ʻoku tuʻuloá.
VAHE 3
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 Kuó u ʻosi fakakakato ha ngaahi tohi ʻe niʻihi, peá u vahevahe
kinautolu ki honau ngaahi kongokonga totonú.
2 ʻOku ou fakapapauʻi te u lau ia kia Sitasa, pea kapau ʻe hoko ha
faingamālie lelei, te mou ʻi ai foki mo kimoutolu ʻi he taimi ʻe lau aí;
3 Ka ʻo kapau he ʻikai lava ia, te u fokotuʻu mo fakatokangaʻi atu ha
ʻaho te tau fakataha ai ʻo lau ʻa e fakafaivaʻí.
4 Naʻá ku fakapapauʻi, kapau naʻá ku lava ʻ i he malu, ʻ o ʻ uluaki
maʻu hoʻo fakakaukau ki aí, ki muʻa ke u pulusi ia kia Sisesá,
koeʻuhi ke ke tuipau ki heʻeku ʻ ofa kiate koé. Fakamavae, ʻofaʻanga
ko Paula.
VAHE 4
Paula ki seneka fakafeʻiloaki.
1 ʻI heʻeku faʻa lau hoʻo ngaahi tohí, ʻoku ou fakakaukauloto pē ʻokú
ke ʻi ai mo au; pe ko e moʻoni ʻoku ʻikai ke u fakakaukau ki ha toe
taha kehe, ka ko hoʻo ʻiate kimautolu maʻu ai pe.
2 Ko ia ʻi hoʻomou kamata pē ke haʻú, te mau fesiofaki leva he
lolotongá ni. ʻOku ou fakaʻamu ke mou tuʻumālie kotoa.
VAHE 5
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻOku mau fuʻu hohaʻa ʻaupito ʻi hoʻomou mavahe fuoloa meiate
kimautolú.
2 Ko e hā ia, pe ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi hoʻo
haʻú?
3 Kapau ʻ okú ke manavahē ki he ʻ ita ʻ a Sisa, koeʻuhi kuó ke liʻaki
hoʻo lotu ki muʻá, pea fai ʻ a e malanga ki he niʻihi kehé foki, ʻ okú
ke maʻu eni ke kole, ke ʻ oua ʻ e hoko atu hoʻo ngāué mei he taʻeʻiloá,
ka ko e fakamāú. Fakamāvae.
VAHE 6
Paula kia Seneka mo Lucilius fakafeʻiloaki.
1 Ko e ngaahi meʻa ko ia naʻá ke tohi ʻo kau ki aí, ʻoku ʻikai totonu
ke u lave ki ha meʻa ʻi he tohi ʻaki ʻa e pení mo e vaitohí: ʻa ia ko e
taha ʻoku lau mei ai ʻa e ngaahi fakaʻilongá, pea ko e tahá ʻokú ne
fakahā ʻa e ngaahi meʻá.
2 Kae tautautefito ki heʻeku ʻiloʻi ʻoku ofi atu kiate kimoutolú, pea
pehē kiate au foki, ʻa kinautolu ʻe mahino ki ai hoku ʻuhingá.
3 ʻOku totonu ke totongi ʻa e tokanga ki he kakai kotoa pē, pea ko e
lahi ange iá, he ʻoku ngalingali te nau fai ha ngaahi meʻa ʻo e kē.
4 Pea kapau te tau fakahā ha ʻita angavaivai, te tau ikunaʻi ha ola
lelei ʻi he meʻa kotoa pē, ʻo kapau ʻoku pehē, ʻoku nau lava ʻo
mamata mo fakahaaʻi ʻoku nau hala. Fakamāvae.
VAHE 7
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻOku ou pehē ʻoku ou fuʻu fiefia ʻaupito ʻi hono lau hoʻomou
ngaahi tohi ki he kau Kalētiá, Kolinitoó, mo e kakai ʻo ʻAikaá.
2 He kuo hanga ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻiate kimoutolu ʻo ʻomi
ʻa e ngaahi ongo ko ia ʻoku māʻolunga, fakaʻeiʻeiki, taau mo e
fakaʻapaʻapa kotoa pē, pea ope atu ʻi hoʻo faʻu pē ʻaʻaú.
3 Ko ia ai, ʻoku ou fakaʻamu ko e taimi ʻokú ke tohi ai ha ngaahi
meʻa ʻoku mātuʻaki makehé, mahalo he ʻikai fie maʻu ha lea
fakaʻeiʻeiki ia ki honau ngeiá.
4 Pea kuo pau ke u maʻu ʻe au ʻa hoku tokouá, koeʻuhi ke ʻoua naʻá
ku fufuuʻi ʻi he taimi pē ko iá ha meʻa meiate koe, peá u taʻe-
angatonu ki hoku konisēnisi ʻoʻokú, koeʻuhi ke mātuʻaki fiemālie
ʻaupito ʻa e ʻemipolá ʻi he ngaahi ongo ʻa hoʻo ngaahi tohí;
5 He ʻi heʻene fanongo ki he kamataʻanga ʻo ʻenau laú, naʻá ne pehē,
Naʻá ne ʻohovale ʻi heʻene maʻu ha fakakaukau pehē ʻi ha taha, ʻa ia
naʻe teʻeki ai ke ne ako maʻu pē.
6 Ne u tali ange, Naʻe faʻa fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi ʻOtuá he taimi
ʻe niʻihi ʻa e kakai taʻehalaiá ke nau lea ai, ʻo ʻoange kiate ia ha
sīpinga ʻo e meʻá ni ʻi ha fonua taʻeʻofa, ko Vatienus, ʻa ia, ʻi he
taimi naʻá ne ʻi he fonua ai ko Reate, naʻe ʻi ai ha ongo tangata naʻe
hā kiate ia, naʻe ui ko Castor mo Pollux, pea maʻu ha fakahā mei he
ngaahi ʻOtuá. Fakamāvae.
VAHE 8
Paula ki seneka fakafeʻiloaki.
1 Neongo ʻoku ou ʻiloʻi ʻoku fakatou hoko ʻa e ʻemipola ko ha tehina
mo ha favourer ʻo ʻetau tui fakalotu, ka ke u ʻalu ʻo faleʻi kimoutolu
ke ʻoua naʻa mou faingataʻaʻia ʻi ha faʻahinga lavea, ʻaki haʻamau
ʻofeina kimautolu.
2 ʻOku ou tui ko e moʻoni naʻá ke fai ha feinga fakatuʻutāmaki
ʻaupito, ʻo ka ke fakahā ki he ʻemipolá ʻa e meʻa ʻoku fepaki ʻaupito
mo ʻene tui fakalotú, mo e founga ʻo e lotú; ʻi heʻene mamata ko ha
tokotaha lotu ia ki he ngaahi ʻOtua hītení.
3 ʻOku ʻikai te u ʻilo ʻe au ʻa e meʻa naʻá ke fakakaukau ki aí, ʻi hoʻo
fakahā kiate ia ʻa e meʻá ni; ka ʻoku ou tui naʻá ke fai ia koeʻuhí ko
ha fuʻu fakaʻapaʻapa lahi kiate au.
4 Ka ʻoku ou fakaʻamu ke ʻoua naʻa mou fai pehē ki he kahaʻú; he
naʻe fie maʻu ke ke tokanga, telia naʻá ke fakahaaʻi hoʻo ʻofa kiate aú,
ke ke fakatupu houhau ki hoʻo ʻeikí:
5 Ko e moʻoni he ʻikai fai ʻe Heʻene ʻitá ha kovi kiate kitautolu, ʻo
kapau ʻe hoko atu ʻene hoko atu ko ha hītení; pea ʻe ʻikai foki te ne
ʻita ʻi ha faʻahinga tokoni kiate kitautolu:
6 Pea kapau ʻe fai ʻe he ʻemipola ha ngāue ʻoku taau mo hono
ʻulungāangá, ʻe ʻikai te ne ʻita; ka ʻo kapau te ne hoko ko ha fefine,
ʻe fakatupu houhau ia. Fakamāvae.
VAHE 9
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻOku ou ʻilo ko ʻeku tohí, ʻa ia ʻoku ou ʻiloʻi ai ʻa kimoutolu, naʻá
ku lau ki he ʻEmipola hoʻomou ngaahi tohí, ʻoku ʻikai hano ʻaonga
ʻo hangē ko e natula ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻi aí,
2 ʻA ia ʻokú ne ueʻi mālohi ʻa e fakakaukau ʻa e tangatá mei honau
ngaahi ʻulungāanga mo ʻenau ngaahi tōʻonga ki muʻá, pea kuó u
2. ʻohovale maʻu pē ai, pea kuó u tui kakato ki ai ʻi ha ngaahi fakakikihi
lahi kimuʻa.
3 Ko ia, tau kamata foʻou; pea kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa heni kuo
imprudently ngaue, ʻoku ke fakamolemoleʻi.
4 Kuo u ʻoatu ha tohi ti copia verborum. Fakamavae, ʻofaʻanga ko
Paula.
VAHE 10
Paula ki seneka fakafeʻiloaki.
1 ʻI heʻeku faʻa tohi kiate kimoutolú, pea fakamuʻomuʻa hoku hingoá
ʻi homou ʻaó, ʻoku ou fai ha meʻa ʻoku fakatou taʻe fakafiemālie
kiate au; pea fehangahangai mo ʻetau tui fakalotú:
2 He ʻoku totonu, ʻo hange ko ia kuo u faʻa fakaha, ke u hoko ko e
meʻa kotoa pe ki he kakai kotoa pe, pea ke u tokanga ki homou
tuʻunga lelei, ʻa ia kuo fakaʻapaʻapaʻi ʻe he fono ʻo Loma ʻa e kau
senatoa kotoa pe; ʻa ia, ke fakaʻosi ʻaki hoku hingoá ʻi he tohi ʻo e
ʻŪpí, koeʻuhí ke ʻoua naʻá ku ongoʻi taʻefiemālie mo mā ke fai ʻa e
meʻa ko ia ʻoku ou fakahehema maʻu pē ke faí. Fakamavae, ʻEiki
ʻoku fakaʻapaʻapaʻi lahi taha. ʻAho hono nima ʻo e calends ʻo Siulai,
ʻi he consulship hono fa ʻo Nelo, mo Messala.
VAHE 11
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻE hoku ʻofaʻanga ko Paula, ʻoku ou fiefia kotoa kiate koe.
2 Kapau ʻoku ʻi ai ha taha ʻoku maʻongoʻonga, pea ʻi he founga
kotoa pe ʻo hange ko koe, ʻoua naʻa ngata pe ʻi heʻene hoko ko ha
taha angamaheni, ka ko ha kaungameʻa mamae kiate au, hono ʻikai
fiefia ʻa e meʻa ʻe hoko kia Seneka!
3 Ko ia ai, ko kimoutolu ʻoku mātuʻaki mahuʻinga, pea hakeakiʻi ʻo
māʻolunga ange ʻi he meʻa kotoa pē, ʻio ʻa e lahi tahá, ʻoua naʻa mou
pehē ʻoku ʻikai te mou feʻunga ke fuofua fakahingoa kimoutolu ʻi he
tohi ʻo ha Tohi;
4 Telia naʻa ku mahamahalo ʻoku ʻikai ke ke fakataumuʻa ke
ʻahiʻahiʻi au, ʻo hange ko hono ʻahiʻahiʻi au; he ʻoku ke ʻiloʻi ko ha
tangataʻi fonua Loma koe.
5 Pea naʻe lava ke u fakaʻamu ke u ʻi he tuʻunga pe tuʻunga ʻoku
mou ʻi aí, pea naʻa mou ʻi he tuʻunga tatau mo aú. Fakamavae,
ʻofaʻanga ko Paula. ʻAho ʻo e xth ʻo e calends ʻo ʻEpeleli, ʻi he
consulship ʻo Aprianus mo Capito.
VAHE 12
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻE hoku ʻofaʻanga ko Paula, ʻoku ou fiefia kotoa kiate koe. ʻIkai
ʻokú ke pehē ʻoku ou fuʻu hohaʻa mo loto mamahi ʻi hono ʻomi koe
ʻe hoʻo taʻehalaiá ki he ngaahi faingataʻá?
2 Pea ʻoku totonu ke mahalo ʻe he kakai kotoa pe ʻoku mou faihia
pehe, mo fakakaukau ki he ngaahi faingataʻa kotoa pe ʻoku hoko ki
he kolo, ke fakatupu ʻe kimoutolu?
3 Ka tau kātakiʻi muʻa ʻa e tukuakiʻí ʻi he ʻita ʻi he faʻa kātaki, ʻo
fakamānako ki heʻetau taʻehalaia ki he fakamaauʻanga ʻi ʻolungá, ʻa
ia ko ʻetau paʻanga pē ʻe taha te ne fakaʻatā kitautolu ke tau lea ki aí,
kae ʻoua kuo ngata ʻetau faingataʻaʻiá ʻi he fiefia ʻoku ʻikai lava ke
toe liliu.
4 Kuo fakatupu ʻe he ngaahi taʻu kimuʻá ha kau pule fakamālohi ko
ʻAlekisānita ko e foha ʻo Filipé, mo Dionysius; kuo tau faʻu foki mo
Caius Cæsar; ʻa ia ko ʻenau ngaahi tōʻonga moʻuí pē ʻa ʻenau ngaahi
fonó.
5 Fekauʻaki mo hono toutou tutu ʻo e kolo ko Lomá, ʻoku fakahā ai
ʻa e ngāué; pea kapau ʻe fakangofua ha taha ʻi he ngaahi tūkunga
ʻoku ou ʻi aí ke lea, pea ʻe lava ke fakahā ʻe ha taha ʻa e ngaahi meʻa
fakapoʻulí ni taʻe ʻi ai ha fakatuʻutāmaki, ʻoku totonu ke sio ʻa e
tokotaha kotoa pē ki hono kotoa ʻo e meʻá ni.
6 Ko e moʻoni ʻoku tauteaʻi ʻa e kau Kalisitiané mo e kau Siú ʻi he
hia ʻo hono tutu ʻo e koló; ka ko e miscreant impious ko ia, ʻa ia ʻoku
fiefia ʻi he ngaahi fakapoo mo e butcheries, pea fakapuli ʻaki ʻene
villanies ʻaki ʻa e ngaahi loi, ʻoku fokotuʻu ia, pe fakatatali kae ʻoua
kuo aʻu ki hono taimi totonu.
7 Pea koeʻuhí ʻoku feilaulauʻi he taimí ni ʻa e moʻui ʻa e tokotaha
lelei kotoa pē kae ʻikai ko e tokotaha pē ko ia naʻá ne faʻu ʻa e pauʻú,
ʻe pehē pē hono feilaulauʻi ʻo e tokolahi ko ʻení, pea ʻe līʻoa ia ke
tutu ʻaki ʻa e afi kae ʻikai ko e kakai kotoa pē.
8 Naʻe tutu ʻa e fale ʻe teau tolungofulu mā ua, mo e tapafā pe ʻotu
motu kotoa ʻe fā ʻi he ʻaho ʻe ono: naʻe fakangata ʻe hono fitú ʻa e
velá. ʻOku ou fakaʻamu ke mou fiefia kotoa.
9 ʻaho hono nima ʻo e calends ʻo ʻEpeleli, ʻi he consulship ʻo Frigius
mo Bassus.
VAHE 13
Annæus Seneka kia Paula fakafeʻiloaki.
1 ʻE hoku ʻofaʻanga ko Paula, ʻoku ou fiefia kotoa kiate koe.
2 kuo ke tohi ha ngaahi tohi lahi ʻi ha founga allegorical mo
fakamisiteli, pea ko ia ai ko e ngaahi meʻa lalahi mo e pisinisi ʻoku
tukupa kiate koe, ʻoku fie maʻu ke ʻoua naʻa fokotuʻu ia ʻaki ha
faʻahinga rhetorical ʻo e lea, ka ʻi ha ngaahi fakaʻeiʻeiki totonu pe.
3 ʻOku ou manatuʻi hoʻomou faʻa pehē, ʻoku ʻi ai ha tokolahi ʻoku
nau uesia ha faʻahinga founga pehē ʻoku hoko ai ha lavea ki honau
kakaí, pea mole ai meiate kinautolu ʻa e mālohi ʻo e ngaahi meʻa
ʻoku nau faí.
4 Ka ʻi he meʻá ni ʻoku ou fakaʻamu ke mou tokanga kiate au, ʻa ia,
ke mou fakaʻapaʻapaʻi ʻa e lea faka-Latina moʻoní, pea fili ʻa e
ngaahi lea totonú, koeʻuhí ke mou lava ʻo mapuleʻi lelei ange ʻa e
falala fakaʻeiʻeiki ʻoku ʻoatu kiate kimoutolú.
5 Fakamavae. ʻAho ʻo e ngaahi hingoa ʻo Siulai, Leo mo Savinus
consuls.
VAHE 14
Paula ki seneka fakafeʻiloaki.
1 ʻOku hanga ʻe hoʻo fakakaukau fakamatoato ʻo toe fakakaukauʻi ʻa
e ngaahi ʻilo ko ʻeni, ʻa ia kuo foaki ʻe he Tokotaha Fakalangi ka
ʻoku tokosiʻi pe.
2 ʻOku ou fakapapauʻi ai ʻoku ou tūtuuʻi ʻa e tenga mālohi tahá ʻi ha
kelekele lelei, ʻo ʻikai ko ha meʻa pē ʻoku moʻulaloa ki he ʻauʻauhá,
ka ko e folofola tolonga ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻe tupu pea ʻomi ha fua ki
ʻitāniti.
3 Ko e meʻa ko ia kuó ke maʻu ʻi ho potó, ʻe tuʻuloa ia ʻo ʻikai ʻauha
ʻo taʻengata.
4 Tui ʻoku totonu ke ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tui taʻeʻuhinga ʻa
e kau Siú mo e kau Senitailé.
5 ʻOku aʻu mai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mou maʻú, ʻo fakaʻilo
fakapotopoto ki he ʻemipolá, hono fāmilí, pea ki he ngaahi
kaungāmeʻa faivelengá;
6 Pea neongo ʻe hā ngali taʻefakafiemālie hoʻomou ngaahi
fakakaukaú, pea ʻikai mahino kiate kinautolu, ka ʻi heʻenau mamata
ki honau tokolahi he ʻikai ke nau tokanga ki hoʻomou ngaahi
malangá, ka ʻe hanga ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi ha taimi ʻe taha ʻo
ʻai ke nau hoko ko ha kau tangata foʻou, ʻo holi ki he ʻOtuá.
7 Ko e lea māvae ʻa Senekaá, ʻa ia ʻoku mahuʻinga taha kiate
kitautolú. ʻAho ʻi he Calends ʻo ʻAokosi, ʻi he consulship ʻo Leo mo
Savinus.