ว่าด้วย ผู้เสียหายหมดทุกอย่าง พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวัน ทรงปรารภพระเทวทัต ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า ในครั้งนั้น ภิกษุทั้งหลายพากันยกเรื่องขึ้นสนทนากันในธรรมสภาว่า ผู้มีอายุทั้งหลาย ขอนไม้ไหม้ไฟทั้งสองข้าง ท่ามกลางเปื้อนคูถ ไม่อำนวยประโยชน์สมเป็นไม้ในป่า ไม่อำนวยประโยชน์สมเป็นไม้ในบ้าน แม้ฉันใดเล่า พระเทวทัตก็ฉันนั้นเหมือนกัน บวชแล้วในพระศาสนา อันประกอบด้วยธรรมเครื่องนำสัตว์ออกจากทุกข์ เห็นปานนี้ ยังพลาดเสื่อมถอยจากประโยชน์ทั้งสองด้านเสียได้ คือเสื่อมถอยจากโภคะแห่งคฤหัสถ์ ทั้งไม่สามารถทำประโยชน์แห่งความเป็นสมณะให้บริบูรณ์ได้ พระศาสดาเสด็จมาตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้ พวกเธอนั่งประชุมสนทนากันด้วยเรื่องอะไร? เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบแล้ว ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่แต่บัดนี้เท่านั้น ที่เทวทัตพลาดจากประโยชน์ทั้งสองด้าน แม้ในอดีต ก็ได้เคยพลาดจากประโยชน์ทั้งสองด้านมาแล้วเหมือนกัน แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
อุภโตภัฏฐชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๙. อุภโตภัฏฐชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๑๓๙)
ว่าด้วยผู้เสื่อมประโยชน์ทั้ง ๒ ด้าน
(รุกขเทวดาโพธิสัตว์กล่าวติเตียนนายพรานเบ็ดว่า)
[๑๓๙] ตาของเจ้าก็แตกทั้ง ๒ ข้าง ผ้านุ่งก็หาย
ภรรยาของเจ้าก็ทะเลาะกับเพื่อนบ้านแล้ว
การงานทั้งทางน้าและทางบกก็เสียหายทั้ง ๒ ด้าน
อุภโตภัฏฐชาดกที่ ๙ จบ
----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
อุภโตภัฏฐชาดก
ว่าด้วย ผู้เสียหายหมดทุกอย่าง
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเวฬุวัน ทรงปรารภพระเทวทัต
ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า ในครั้งนั้น
ภิกษุทั้งหลายพากันยกเรื่องขึ้นสนทนากันในธรรมสภาว่า ผู้มีอายุทั้งหลาย
ขอนไม้ไหม้ไฟทั้งสองข้าง ท่ามกลางเปื้อนคูถ
ไม่อานวยประโยชน์สมเป็นไม้ในป่า ไม่อานวยประโยชน์สมเป็นไม้ในบ้าน
แม้ฉันใดเล่า พระเทวทัตก็ฉันนั้นเหมือนกัน บวชแล้วในพระศาสนา
อันประกอบด้วยธรรมเครื่องนาสัตว์ออกจากทุกข์ เห็นปานนี้
ยังพลาดเสื่อมถอยจากประโยชน์ทั้งสองด้านเสียได้
คือเสื่อมถอยจากโภคะแห่งคฤหัสถ์
ทั้งไม่สามารถทาประโยชน์แห่งความเป็ นสมณะให้บริบูรณ์ได้
พระศาสดาเสด็จมาตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้
พวกเธอนั่งประชุมสนทนากันด้วยเรื่องอะไร?
เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบแล้ว ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
มิใช่แต่บัดนี้เท่านั้น ที่เทวทัตพลาดจากประโยชน์ทั้งสองด้าน แม้ในอดีต
ก็ได้เคยพลาดจากประโยชน์ทั้งสองด้านมาแล้วเหมือนกัน
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล
ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็ นรุกขเทวดา ในครั้งนั้น
พวกพรานเบ็ดอยู่กันเป็ นชุมนุม ณ หมู่บ้านตาบลหนึ่ง ครั้งนั้นพรานเบ็ดคนหนึ่ง

2. 2
ถือเบ็ดไปกับลูกชายรุ่นหนุ่ม ไปที่บึงซึ่งพวกพรานเบ็ดพากันจับปลาโดยปกติอยู่
แล้วลงเบ็ด เบ็ดติดที่ตอๆ หนึ่งใต้น้า พรานเบ็ดไม่สามารถจะดึงขึ้นมาได้ ก็คิดว่า
เบ็ดคงติดปลาตัวใหญ่ เราต้องส่งลูกชายไปหาแม่
ให้ก่อการทะเลาะกับพวกคนใกล้เคียง เมื่อเป็นเช่นนี้ ใครๆ
ก็จะไม่คอยจ้องจะเอาส่วนแบ่งจากปลาตัวนี้ แล้วบอกลูกชายว่า ไปเถิดลูก
เจ้าจงไปบอกแม่ ถึงเรื่องที่เราได้ปลาตัวใหญ่
ให้แม่เขาก่อการทะเลาะวิวาทกับคนใกล้เคียงเสีย
ครั้นเขาส่งลูกไปแล้ว เมื่อไม่อาจจะดึงเบ็ดมาได้ เกรงสายเบ็ดจะขาด
จึงแก้ผ้าวางไว้บนบก โดดลงน้า เพราะอยากได้ปลา หาได้พิจารณาว่า
จะเป็นปลาหรือไม่ จึงกระทบเข้ากับตอ นัยน์ตาแตกทั้งสองข้าง
ผ้านุ่งที่วางไว้บนบกเล่า ขโมยก็ลักไปเสีย
เขาเจ็บปวดเอามือกุมนัยน์ตาทั้งสองข้างไว้ ขึ้นจากน้า ซมซานหาผ้านุ่ง
ฝ่ายว่าภรรยาของเขาคิดว่า เราจักก่อการทะเลาะ ทาให้ใครๆ ไม่จ้องขอส่วนแบ่ง
ดังนี้แล้ว เอาใบตาลประดับหูข้างหนึ่งเท่านั้น ตาข้างหนึ่งก็มอมเสียอุ้ม
ลูกหมาใส่สะเอว เดินไปนั่งหัวบ้านท้ายบ้าน ครั้งนั้นหญิงเพื่อนกันคนหนึ่ง
พูดคะนองอย่างนี้ว่า เจ้าเอาใบตาลมาประดับที่หูข้างเดียวเท่านั้น
ตาข้างหนึ่งก็มอมเสีย อุ้มลูกหมาใส่สะเอว ปานประหนึ่งว่าเป็ นลูกรัก
เดินไปหัวบ้านท้ายบ้าน เจ้าเป็นบ้าไปแล้วหรือ? นางกล่าวว่า ไม่ได้เป็นบ้า
ก็เจ้ามาด่าว่าเราโดยหาเหตุมิได้ บัดนี้ เราจักพาเจ้าไปหานายอาเภอ
ให้ปรับเจ้าเสียแปดกษาปณ์ ครั้นทะเลาะกันอย่างนี้แล้ว
คนทั้งสองก็พากันไปยังที่ว่าการอาเภอ
เมื่อนายอาเภอชาระข้อพิพาทของหญิงทั้งสองนั้น
ก็ปรับหญิงผู้เป็นภรรยาของพรานเบ็ดซ้าเข้าอีก คนทั้งหลายก็มัดนาง เร่งรัดว่า
จงให้ค่าปรับ แล้วเริ่มเฆี่ยน
รุกขเทวดาเห็นพฤติกรรมนี้ของนางในบ้าน
และความฉิบหายของผัวนั้นในป่า ก็ยืนที่ค่าคบไม้ กล่าวว่า ดูก่อนเจ้าคนถ่อย
การงานของเจ้าเสื่อมเสียหมดแล้ว ทั้งในน้า ทั้งบนบก
เจ้าพลาดเสียแล้วจากประโยชน์ทั้งสองสถาน แล้วกล่าวคาถานี้ ความว่า :-
"ตาของเจ้าก็แตก ผ้าของเจ้าก็หาย
ภรรยาของเจ้าก็ทะเลาะกับหญิงเพื่อนบ้าน การงานทั้งหลายเสียหายทั้งสองด้าน
ทั้งในน้า ทั้งบนบก" ดังนี้.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า
พรานเบ็ดในครั้งนั้น ได้มาเป็น เทวทัต
ส่วนรุกขเทวดาได้มาเป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.

3. 3
------------------------