ว่าด้วยฉลาดในสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ไม่มีความสุข พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภคนประทุษร้ายอุทยาน ในหมู่บ้านโกศลตำบลหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ดังได้สดับมา เมื่อพระบรมศาสดาเสด็จจาริกไปในแคว้นโกศล ทรงบรรลุถึงหมู่บ้านตำบลหนึ่ง. กุฏุมพีในหมู่บ้านนั้นผู้หนึ่ง นิมนต์พระตถาคตเจ้าให้ประทับนั่งในอุทยานของตน ถวายทานแด่ภิกษุสงฆ์ มีพระพุทธองค์เป็นประมุขแล้ว กราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอพระองค์จงเสด็จเที่ยวไปในสวนนี้ ตามความพอพระทัยเถิด. ภิกษุทั้งหลายก็พากันลุก ชวนนายอุทยานบาล (คนเฝ้าสวน) ไปเที่ยวอุทยาน เห็นที่โล่งเตียนแห่งหนึ่ง จึงถามนายอุทยานบาลว่า อุบาสก อุทยานนี้ ตอนอื่นมีต้นไม้ชอุ่มร่มรื่น แต่ที่ตรงนี้ไม่มีต้นไม้หรือกอไผ่อะไรเลย ข้อนี้เป็นเพราะเหตุไรหนอ? นายอุทยานบาลตอบว่า ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ ในเวลาปลูกสร้างอุทยานนี้ มีเด็กชาวบ้านคนหนึ่ง เมื่อจะรดน้ำต้นไม้ ต้องถอนต้นไม้ที่เพิ่งปลูกในที่ตรงนี้ ขึ้นดูรากเสียก่อน แล้วจึงรดน้ำตามความสั้นยาวของรากเป็นประมาณ ต้นไม้ปลูกใหม่เหล่านั้น ก็เหี่ยวแห้งตายไม่เหลือ ด้วยเหตุนั้น ที่ตรงนี้จึงโล่งเตียนไป. ภิกษุทั้งหลายเข้าไปเฝ้าพระบรมศาสดาแล้ว จึงกราบทูลเรื่องนั้น. พระบรมศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เด็กชาวบ้านคนนั้นมิใช่เพิ่งเป็นคนทำลายสวน ในบัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน ก็เคยเป็นคนทำลายสวนเหมือนกัน. แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
อารามทูสกชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๖. อารามทูสกชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๔๖)
ว่าด้วยลิงทาลายสวน
(บุรุษผู้เป็นบัณฑิตได้ฟังคาของลิง จึงกล่าวว่า)
[๔๖] ผู้ไม่ฉลาดในสิ่งที่เป็นประโยชน์ ถึงจะบาเพ็ญประโยชน์
ก็ไม่สามารถจะนาความสุขมาได้เลย คนมีปัญญาทรามทาประโยชน์ให้เสียหาย
เหมือนลิงเฝ้ าสวน
อารามทูสกชาดกที่ ๖ จบ
-----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
เอกกนิบาตชาดก อัตถกามวรรค
๖. อารามทูสกชาดก ว่าด้วยฉลาดในสิ่งที่ไม่เป็ นประโยชน์ไม่มีความสุข
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภคนประทุษร้ายอุทยาน ในหมู่บ้านโกศลตาบลหนึ่ง
ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ดังได้สดับมา เมื่อพระบรมศาสดาเสด็จจาริกไปในแคว้นโกศล
ทรงบรรลุถึงหมู่บ้านตาบลหนึ่ง. กุฏุมพีในหมู่บ้านนั้นผู้หนึ่ง
นิมนต์พระตถาคตเจ้าให้ประทับนั่งในอุทยานของตน ถวายทานแด่ภิกษุสงฆ์
มีพระพุทธองค์เป็นประมุขแล้ว กราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ
ขอพระองค์จงเสด็จเที่ยวไปในสวนนี้ ตามความพอพระทัยเถิด.
ภิกษุทั้งหลายก็พากันลุก ชวนนายอุทยานบาล (คนเฝ้ าสวน)
ไปเที่ยวอุทยาน เห็นที่โล่งเตียนแห่งหนึ่ง จึงถามนายอุทยานบาลว่า อุบาสก
อุทยานนี้ ตอนอื่นมีต้นไม้ชอุ่มร่มรื่น แต่ที่ตรงนี้ไม่มีต้นไม้หรือกอไผ่อะไรเลย
ข้อนี้เป็นเพราะเหตุไรหนอ?
นายอุทยานบาลตอบว่า ข้าแต่พระคุณเจ้าผู้เจริญ
ในเวลาปลูกสร้างอุทยานนี้ มีเด็กชาวบ้านคนหนึ่ง เมื่อจะรดน้าต้นไม้
ต้องถอนต้นไม้ที่เพิ่งปลูกในที่ตรงนี้ ขึ้นดูรากเสียก่อน
แล้วจึงรดน้าตามความสั้นยาวของรากเป็ นประมาณ ต้นไม้ปลูกใหม่เหล่านั้น
ก็เหี่ยวแห้งตายไม่เหลือ ด้วยเหตุนั้น ที่ตรงนี้จึงโล่งเตียนไป.
ภิกษุทั้งหลายเข้าไปเฝ้ าพระบรมศาสดาแล้ว จึงกราบทูลเรื่องนั้น.
พระบรมศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เด็กชาวบ้านคนนั้นมิใช่เพิ่งเป็นคนทาลายสวน ในบัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน
ก็เคยเป็นคนทาลายสวนเหมือนกัน.

2. 2
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี.
พวกชาวเมืองป่าวร้องการเล่นนักขัตฤกษ์ในพระนคร.
จาเดิมแต่กาลที่ได้ยินเสียงกลองประโคมในนักขัตฤกษ์. ชาวพระนครทั่วถ้วนล้วน
พากันเที่ยวเล่นการนักขัตฤกษ์ไปมาสนุกสนาน.
ครั้งนั้น อุทยานของพระราชา มีฝูงลิงอาศัยอยู่เป็นอันมาก.
คนเฝ้ าสวนคิดว่า ในเมืองมีงานนักขัตฤกษ์เอิกเกริก เราบอกให้ลิงเหล่านี้
มันรดน้าต้นไม้ แล้วเราก็จักเล่นนักขัตฤกษ์ได้ แล้วก็ไปหาวานรตัวจ่าฝูง ถามว่า
แนะวานรผู้เป็ นจ่าฝูง ผู้เป็นสหาย
อุทยานนี้มีอุปการะเป็นอย่างมากแก่ท่านทั้งหลาย
พวกท่านได้พากันขบเคี้ยวดอกผล และใบอ่อนในอุทยานนี้ บัดนี้
ในพระนครกาลังมีงานนักขัตฤกษ์เอิกเกริก
เราจักไปเล่นงานนักขัตฤกษ์กับเขาบ้าง
พวกท่านจงช่วยรดน้าต้นไม้ที่กาลังปลูกใหม่ๆ ในสวนนี้ ตลอดเวลาที่เรายังไม่มา
จักได้ไหม?
วานรจ่าฝูงรับคาว่า ดีแล้ว พวกเราจักรดน้าให้.
นายอุทยานบาลก็กาชับว่า ถ้าเช่นนั้น พวกท่านจงระมัดระวัง
อย่าประมาทนะ จัดหากระออมหนัง และกระออมไม้
สาหรับตักน้าให้แก่พวกวานร แล้วก็ไป.
พวกวานรพากันถือกระออมหนังและกระออมไม้ จะไปรดน้าต้นไม้.
ครั้งนั้น วานรจ่าฝูงจึงพูดกะวานรด้วยกัน อย่างนี้ว่า
วานรผู้เจริญทั้งหลาย ธรรมดาน้าเป็นสิ่งพึงสงวน
พวกท่านจักรดน้าต้นไม้ต้องถอนต้นไม้ขึ้น ถอนขึ้นดูราก ต้นไหนรากหยั่งลึก
ต้องรดน้าให้มาก ต้นไหนรากหยั่งลงไม่ลึก รดแต่น้อย
ภายหลังน้าของเราจักหาได้ยาก.
พวกวานรต่างรับคาว่า ดีแล้ว พากันทาตามนั้น.
สมัยนั้น มีบุรุษผู้ฉลาดคนหนึ่ง
เห็นพวกวานรในพระราชอุทยานเหล่านั้น พากันทาเช่นนั้น จึงกล่าวว่า
แนะวานรทั้งหลาย เหตุไร พวกท่านจึงถอนต้นไม้อ่อนๆ
ขึ้นแล้วรดน้าตามประมาณราก อย่างนี้เล่า?
พวกวานรตอบว่า วานรผู้เป็ นหัวหน้าสอนไว้อย่างนี้.
บัณฑิตฟังคานั้นแล้ว ดาริว่า อนาถหนอ ลิงโง่ ช่างไม่เฉลียวเสียเลย
คิดว่า จักทาประโยชน์ กลับทาความพินาศไปเสียฉิบ.
แล้วกล่าวคาถานี้ ความว่า :-
“ การประพฤติประโยชน์ โดยผู้ไม่ฉลาดในประโยชน์

3. 3
มิได้นาความสุขมาให้เลย คนโง่ๆ ทาประโยชน์เสื่อม เหมือนลิงเฝ้ าสวน ฉะนั้น ”
ดังนี้.
บุรุษผู้เป็ นบัณฑิตนั้น ติเตียนวานรจ่าฝูงด้วยคาถานี้
แล้วก็พาบริษัทของตนออกจากสวนไป ด้วยประการฉะนี้.
แม้พระบรมศาสดาก็ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เด็กชาวบ้านคนนี้มิใช่จะเพิ่งประทุษร้ายสวน ในบัดนี้เท่านั้น ก็หามิได้
แม้ในกาลก่อน ก็ได้ประทุษร้ายสวนมาแล้วเหมือนกัน.
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงสืบอนุสนธิ ประชุมชาดกว่า
วานรจ่าฝูงในครั้งนั้น มาเป็นเด็กชาวบ้าน ผู้ทาลายสวน ในบัดนี้
ส่วนบุรุษผู้เป็นบัณฑิต ได้แก่ เราตถาคต ฉะนี้แล.
-----------------------------------------------------