ว่าด้วย ภัยเกิดจากที่พึ่ง พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ความพิสดารว่า ภิกษุนั้นเรียนพระกรรมฐานจากสำนักของพระศาสดา แล้วไปสู่บ้านชายแดนตำบลหนึ่ง อาศัยหมู่บ้านหมู่หนึ่งจำพรรษาในเสนาสนะป่า ในเดือนแรกนั้นเอง เมื่อเธอเข้าไปบิณฑบาต บรรณศาลาถูกไฟไหม้ เธอลำบากด้วยไม่มีที่อยู่ จึงบอกพวกอุปัฏฐาก คนเหล่านั้นพากันพูดว่า ไม่เป็นไรดอก พระคุณเจ้า พวกกระผมจักสร้างบรรณศาลาถวาย รอให้พวกกระผมไถนาเสียก่อน หว่านข้าวเสียก่อนเถิดขอรับ จนเวลา ๓ เดือนผ่านไป เธอไม่อาจบำเพ็ญพระกรรมฐานให้ถึงที่สุดได้ เพราะไม่มีเสนาสนะเป็นที่สบาย แม้เพียงนิมิตก็ให้เกิดขึ้นไม่ได้ พอออกพรรษา เธอจึงไปสู่พระเชตวันวิหาร ถวายบังคมพระศาสดา แล้วนั่ง ณ ส่วนข้างหนึ่ง พระศาสดาทรงทำปฏิสันถารกับเธอ แล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุ กรรมฐานของเธอเป็นสัปปายะ หรือไม่เล่า? เธอจึงกราบทูลความไม่สะดวกจำเดิมแต่ต้น พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ ในกาลก่อนโน้น แม้สัตว์เดียรัจฉานทั้งหลาย ก็ยังรู้จักสัปปายะ และอสัปปายะของตน พากันอยู่อาศัยในเวลาสบาย ในเวลาไม่สบายก็พากันทิ้งที่อยู่เสียไปในที่อื่น เหตุไร เธอจึงไม่รู้สัปปายะ และอสัปปายะของตนเล่า. เธอกราบทูลอาราธนา จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
ฆตาสนชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๓. ฆตาสนชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๑๓๓)
ว่าด้วยภัยเกิดจากที่พึ่ง
(พญานกโพธิสัตว์เห็นเปลวเพลิงลุกโพลงจากน้า
จึงชวนพวกนกไปอยู่ที่อื่นว่า)
[๑๓๓] ความเกษมสาราญมีอยู่บนหลังผิวน้าใด
บนหลังผิวน้านั้นมีศัตรูเกิดขึ้น ไฟลุกโพลงอยู่ท่ามกลางน้า วันนี้
จะอยู่บนต้นไม้ซึ่งเกิดที่พื้นดินไม่ได้อีก พวกเจ้าจงพากันบินไปยังทิศต่างๆ เถิด
วันนี้ ที่พึ่งของพวกเรามีภัยเกิดขึ้นแล้ว
ฆตาสนชาดกที่ ๓ จบ
-------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ฆตาสนชาดก
ว่าด้วย ภัยเกิดจากที่พึ่ง
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ความพิสดารว่า ภิกษุนั้นเรียนพระกรรมฐานจากสานักของพระศาสดา
แล้วไปสู่บ้านชายแดนตาบลหนึ่ง อาศัยหมู่บ้านหมู่หนึ่งจาพรรษาในเสนาสนะป่า
ในเดือนแรกนั้นเอง เมื่อเธอเข้าไปบิณฑบาต บรรณศาลาถูกไฟไหม้
เธอลาบากด้วยไม่มีที่อยู่ จึงบอกพวกอุปัฏฐาก คนเหล่านั้นพากันพูดว่า
ไม่เป็นไรดอก พระคุณเจ้า พวกกระผมจักสร้างบรรณศาลาถวาย
รอให้พวกกระผมไถนาเสียก่อน หว่านข้าวเสียก่อนเถิดขอรับ จนเวลา ๓
เดือนผ่านไป เธอไม่อาจบาเพ็ญพระกรรมฐานให้ถึงที่สุดได้
เพราะไม่มีเสนาสนะเป็ นที่สบาย แม้เพียงนิมิตก็ให้เกิดขึ้นไม่ได้
พอออกพรรษา เธอจึงไปสู่พระเชตวันวิหาร ถวายบังคมพระศาสดา
แล้วนั่ง ณ ส่วนข้างหนึ่ง พระศาสดาทรงทาปฏิสันถารกับเธอ แล้วตรัสถามว่า
ดูก่อนภิกษุ กรรมฐานของเธอเป็นสัปปายะ หรือไม่เล่า?
เธอจึงกราบทูลความไม่สะดวกจาเดิมแต่ต้น พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ
ในกาลก่อนโน้น แม้สัตว์เดียรัจฉานทั้งหลาย ก็ยังรู้จักสัปปายะ
และอสัปปายะของตน พากันอยู่อาศัยในเวลาสบาย
ในเวลาไม่สบายก็พากันทิ้งที่อยู่เสียไปในที่อื่น เหตุไร เธอจึงไม่รู้สัปปายะ
และอสัปปายะของตนเล่า.

2. 2
เธอกราบทูลอาราธนา จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล
ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในกาเนิดนก บรรลุความเป็นผู้รู้เดียงสาแล้ว
ถึงความงามเป็ นเลิศ ได้เป็นพระยานก อาศัยต้นไม้ใหญ่ สมบูรณ์ด้วยกิ่งก้าน
สาขา และค่าคบ มีใบหนาแน่นอยู่ใกล้ฝั่งสระเกิดเอง ในแนวป่าตาบลหนึ่ง
อยู่เป็ นหลักฐาน พร้อมทั้งบริวาร นกเป็นจานวนมาก
เมื่ออยู่ที่กิ่งอันยื่นไปเหนือน้าของต้นไม้นั้น ก็พากันถ่ายคูถลงในน้า.
และในชาตสระนั่นเล่า ก็มีนาคราชผู้ดุร้ายอาศัยอยู่
นาคราชนั้นมีวิตกว่า นกเหล่านี้พากันขี้ลงในสระอันเกิดเอง อันเป็นที่อยู่ของเรา
เห็นจะต้องให้ไฟลุกขึ้นจากน้าเผาต้นไม้เสีย ให้พวกมันหนีไป
พญานาคนั้นมีใจโกรธ ตอนกลางคืน
เวลาที่พวกนกทั้งหมดมาประชุมกันนอนที่กิ่งไม้ทั้งหลาย
ก็เริ่มทาให้น้าเดือดพล่าน เหมือนกับยกเอาสระขึ้นตั้งบนเตาไฟฉะนั้น
เป็ นชั้นแรก ชั้นที่สองก็ทาให้ควันพุ่งขึ้น
ชั้นที่สามทาให้เปลวไฟลุกขึ้นสูงชั่วลาตาล
พระโพธิสัตว์เห็นไฟลุกขึ้นจากน้า ก็กล่าวว่า
ดูก่อนชาวเราฝูงนกทั้งหลาย ธรรมดาไฟติดขึ้นเขาก็พากันเอาน้าดับ แต่บัดนี้
น้านั่นแหละกลับลุกเป็ นไฟขึ้น พวกเราไม่อาจอยู่ในที่นี้ได้ ต้องพากันไปที่อื่น
แล้วกล่าวคาถานี้ ความว่า :-
"ความเกษมมีอยู่บนหลังน้าใด บนหลังน้านั้นมีข้าศึกมารบกวน
ไฟลุกโพลงอยู่กลางน้า วันนี้จะอยู่บนต้นไม้ เหนือแผ่นดินไม่ได้แล้ว
พวกเจ้าจงพากันบินไปตามทิศทางกันเถิด
วันนี้ที่พึ่งของพวกเราเป็ นภัยเสียแล้ว" ดังนี้.
พระโพธิสัตว์ ครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว
ก็พาฝูงนกที่เชื่อฟังคาบินไปในที่อื่น ฝูงนกที่ไม่เชื่อฟังคาของพระโพธิสัตว์
ต่างพากันเกาะอยู่ ถึงความสิ้นชีวิตแล้ว.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้วตรัสประกาศสัจจะ ในเวลาจบสัจจะ
ภิกษุนั้นดารงอยู่ในพระอรหัตผล แล้วทรงประชุมชาดกว่า
ฝูงนกที่กระทาตามคาของพระโพธิสัตว์ ในครั้งนั้น
ได้มาเป็นพุทธบริษัท
ส่วนพระยานก ได้มาเป็นเราตถาคต ฉะนี้แล.
-----------------------------

3. 3