ว่าด้วย ไม่ควรถือตัวในที่ที่เขาไม่รู้จัก พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุผู้มักโกรธรูปหนึ่ง จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. เรื่องได้กล่าวไว้แล้วในหนหลังนั้นแล. ก็ครั้งนั้น เมื่อภิกษุทั้งหลายประชุมสนทนากันด้วยเรื่องที่ภิกษุนั้นเป็นคนขี้โกรธ ในโรงธรรมสภา พระศาสดาเสด็จมาตรัสถามว่า ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้พวกเธอนั่งประชุมสนทนากันเรื่องอะไร เมื่อภิกษุเหล่านั้นกราบทูลว่าเรื่องชื่อนี้พระเจ้าข้า จึงรับสั่งให้เรียกภิกษุนั้นมาแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่าเธอเป็นคนขี้โกรธจริงหรือ เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า พระเจ้าข้า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่บัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน ภิกษุนี้ก็เป็นคนขี้โกรธเหมือนกัน ก็เพราะความเป็นคนขี้โกรธของเธอ โบราณกบัณฑิตทั้งหลายแม้ตั้งอยู่ในความเป็นนาคราชผู้บริสุทธิ์ ก็ได้อยู่ในพื้นที่เปื้อนคูถซึ่งเต็มไปด้วยคูถถึง ๓ ปี แล้วทรงนำเรื่องในอดีตมาสาธกดังต่อไปนี้

1. 1
ทัททรชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๔. ทัททรชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๐๔)
ว่าด้วยนาคทัททระ
(นาคจูฬทัททระอดทนความดูหมิ่นไม่ได้ จึงพูดกับนาคผู้เป็นพี่ชายว่า)
[๑๓] เจ้าพี่ทัททระ วาจาอันหยาบคายในมนุษยโลกเหล่านี้
ทาให้หม่อมฉันเดือดร้อน พวกเด็กชาวบ้านไม่มีพิษนี้ ด่าหม่อมฉันผู้มีพิษร้ายว่า
พวกสัตว์กินกบกินเขียด พวกสัตว์น้า
(นาคมหาทัททรโพธิสัตว์ได้ฟังดังนั้น จึงกล่าวว่า)
[๑๔] บุคคลผู้ถูกขับไล่จากบ้านเมืองของตนไปอยู่ถิ่นอื่น
พึงสร้างฉางใหญ่ไว้เก็บคาพูดที่หยาบคาย
[๑๕] สถานที่ใด ประชาชนไม่รู้จักสัตว์โดยชาติ หรือโดยวินัย
สถานที่นั้น เขาเมื่ออยู่ในกลุ่มชนที่ไม่มีใครรู้จักเลย ไม่ควรมีมานะ
[๑๖] ผู้มีปัญญาแม้จะเปรียบด้วยไฟป่า เมื่ออยู่ยังต่างถิ่น
ก็ควรอดทนถ้อยคาคุกคามแม้ของผู้เป็นทาส
ทัททรชาดกที่ ๔ จบ
-----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ทัททรชาดก
ว่าด้วย ไม่ควรถือตัวในที่ที่เขาไม่รู้จัก
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภภิกษุผู้มักโกรธรูปหนึ่ง จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
เรื่องได้กล่าวไว้แล้วในหนหลังนั้นแล.
ก็ครั้งนั้น
เมื่อภิกษุทั้งหลายประชุมสนทนากันด้วยเรื่องที่ภิกษุนั้นเป็ นคนขี้โกรธ
ในโรงธรรมสภา พระศาสดาเสด็จมาตรัสถามว่า ภิกษุทั้งหลาย
บัดนี้พวกเธอนั่งประชุมสนทนากันเรื่องอะไร
เมื่อภิกษุเหล่านั้นกราบทูลว่าเรื่องชื่อนี้พระเจ้าข้า
จึงรับสั่งให้เรียกภิกษุนั้นมาแล้วตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุ
ได้ยินว่าเธอเป็ นคนขี้โกรธจริงหรือ
เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า พระเจ้าข้า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ จึงตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่บัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน
ภิกษุนี้ก็เป็นคนขี้โกรธเหมือนกัน ก็เพราะความเป็นคนขี้โกรธของเธอ

2. 2
โบราณกบัณฑิตทั้งหลายแม้ตั้งอยู่ในความเป็ นนาคราชผู้บริสุทธิ์
ก็ได้อยู่ในพื้นที่เปื้อนคูถซึ่งเต็มไปด้วยคูถถึง ๓ ปี
แล้วทรงนาเรื่องในอดีตมาสาธกดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล
เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ได้เป็ นโอรสของพระยาทัททรนาคราชผู้ครองราชสมบัติ
อยู่ในทัททรนาคภพ อันมีอยู่ ณ เชิงเขาทัททรบรรพต ในหิมวันตประเทศ
ได้มีนามว่า มหาทัททระ ส่วนน้องชายของมหาทัททรนาคราชนั้นชื่อว่าจุลลทัททร
ะ. จุลลทัททรนาคนั้น มักโกรธ หยาบคาย เที่ยวด่า
เที่ยวประหารพวกนาคมาณพอยู่.
พระยานาคราชรู้ว่าจุลลทัททรนาคนั้นเป็นผู้หยาบช้า
จึงสั่งให้นาจุลลทัททรนาคนั้นออกจากนาคภพ.
แต่มหาทัททรนาคขอให้บิดาอดโทษแล้วทัดทานห้ามไว้.
แม้ครั้งที่สอง พระยานาคทรงกริ้วต่อจุลลทัททรนาคนั้น.
แม้ครั้งที่สอง มหาทัททรนาคนั้นก็ทูลขอให้อดโทษไว้.
แต่ในวาระที่สาม พระยานาคผู้บิดาตรัสว่า
เจ้าห้ามมิให้พ่อขับไล่มันผู้ประพฤติอนาจาร เจ้าแม้ทั้งสองจงไป
จงออกจากนาคภพนี้ไปอยู่ที่พื้นเปื้อนคูถ ในนครพาราณสีกาหนด ๓ ปี
แล้วให้ฉุดคร่าออกจากนาคภพ.
นาคพี่น้องทั้งสองนั้นจึงไปอยู่ที่พื้นเปื้อนคูถในเมืองพาราณสีนั้น.
ครั้งนั้น พวกเด็กชาวบ้านเห็น
นาคพี่น้องทั้งสองนั้นเที่ยวหาเหยื่ออยู่ที่ชายน้า ใกล้พื้นที่เปื้อนคูถ
จึงพากันประหารขว้างปาท่อนไม้และก้อนดินเป็นต้น
พากันด่าว่าคาหยาบเป็นต้นว่า นี้ตัวอะไรหัวใหญ่ หางเหมือนเข็ม
มีกบเขียดเป็นภักษาหาร.
จุลลทัททรนาค อดกลั้นการดูหมิ่นของพวกเด็กชาวบ้านเหล่านั้นไม่ได้
เพราะตนเป็ นผู้ดุร้ายหยาบช้า จึงกล่าวว่า ข้าแต่พี่
เจ้าพวกเด็กเหล่านี้ดูหมิ่นพวกเรา ไม่รู้ว่าพวกเราเป็นผู้มีพิษร้าย
น้องไม่อาจอดกลั้นการดูหมิ่นของพวกมันได้
น้องจะทาพวกมันให้ฉิบหายด้วยลมจมูก
เมื่อจะเจรจากับพี่ชาย จึงกล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
พี่ทัททระ คาว่าหยาบคายทั้งหลายในมนุษยโลกเหล่านี้
ย่อมทาข้าพเจ้าให้เดือดร้อน พวกเด็กชาวบ้านผู้ไม่มีพิษฤทธิ์เดช
พากันสาปแช่งว่า เราผู้มีพิษร้ายว่าเป็ นสัตว์กินกบกินเขียด และว่าเป็ นสัตว์น้า.
มหาทัททรนาคผู้พี่ได้ฟังคาของจุลลทัททรนาคผู้น้องนั้นแล้ว

3. 3
จึงได้กล่าวคาถาที่เหลือว่า :-
บุคคลถูกขับไล่จากแว่นแคว้นของตน ไปอยู่ยังถิ่นอื่น
ควรทาฉางใหญ่ไว้ เพื่อเก็บคาหยาบคายทั้งหลาย.
บุคคลอยู่ในหมู่ชนผู้ไม่รู้จักตน ไม่ควรทาการถือตัว
ในที่ที่ไม่มีคนรู้จักตน โดยชาติหรือโดยวินัย.
บุคคลผู้มีปัญญาแม้เปรียบเสมอด้วยไฟ เมื่อไปอยู่ต่างถิ่นไกล
พึงอดทนแม้คาขู่ตะคอกของทาส.
นาคพี่น้องทั้งสองนั้นอยู่ ณ ที่นั้น สิ้นกาหนด ๓ ปี ด้วยอาการอย่างนี้.
ลาดับนั้น พระยานาคผู้บิดาให้เรียกนาคพี่น้องทั้งสองนั้นมา
ตั้งแต่นั้นมา นาคพี่น้องทั้งสองนั้น ก็สิ้นมานะการถือตัว.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว จึงทรงประกาศสัจจะทั้งหลาย ในเวลาจบสัจ
จะ ภิกษุผู้มักโกรธได้ดารงอยู่ในอนาคามิผล แล้วทรงประชุมชาดกว่า
จุลลทัททรนาคในครั้งนั้น ได้เป็น ภิกษุผู้มักโกรธในบัดนี้
ส่วนมหาทัททรนาคในครั้งนั้น ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาทัททรชาดกที่ ๔
-----------------------------------------------------