VERGİ DEVLETİ Kamu Maliyesi Perspektifine Karşı Kamu Tercihi Perspektifi

1. VERGİ DEVLETİ
• Kamu Maliyesi Perspektifine Karşı Kamu Tercihi Perspektifi
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Vergi Devleti, İstanbul: Divan Kitap, 2020.
Sunumu Hazırlayan : Farhad Aliyev
Prof. Dr. Coşkun Can AKTAN

2. İKİ FARKLI PERSPEKTİF:
ve
• Geleneksel kamu maliyesi bakış açısından Vergi Devleti’ni şu şekilde tanımlayabiliriz:
‘Vergi devleti, egemenlik hakkı ve yetkisine dayalı olarak vergi koyma
yetkisine sahip olan bir devlettir.’

3. Modern egemen devletlerin başlıca gelir kaynağı vergilerdir ve dolayısıyla günümüzdeki ulus
devletlerin tamamı aslında bir vergi devletidir.
Kamu maliyesi perspektifinde vergiler olağan kamu gelirlerinin temelini oluşturur.
Yasama organının kanunla vergi koyma hakkı ve yetkisi bulunmaktadır.
Yürütme organı ise yasama organının sahip olduğu yetkilerin bir kısmını kullanmak
suretiyle vergiler konusunda düzenlemeler yapabilmektedir.
Uygulamada ise parlamentoda çoğunluk yönetimini ele geçiren bir iktidar yasama organının
sahip olduğu yetkilerin bir kısmını deyim yerindeyse “gasp ederek” vergileme yetkisini
parlamento ile bölüşmektedir.

4. • Hükümetler iradi-takdiri-ihtiyari vergi politikaları konusunda
geniş yetkilere sahiptirler ve kanunlar yerine “kararnameler”
ya da “bakanlar kurulu kararları” ile muhtelif vergisel
düzenlemeler yürürlüğe koyabilmektedirler.
Denilebilir ki, modern demokrasilerin birçoğunda
yasama hukuku ve “kanunîlik ilkesi” ile kararname
hukuku ve “kararîlîk ilkesi” bir arada işlemektedir.

5. Özetle, geleneksel kamu maliyesi yaklaşımında vergileme hakkı ve
yetkisi devletin egemenlik hakkının doğal bir sonucu olarak ele alınır.
Egemen devletin kamusal hizmetlerini sunabilmesi ve buna yönelik
kamu harcamalarını gerçekleştirebilmesi için finansmana ihtiyacı
vardır ve bu finansman vergiler ve vergi benzeri yükümlülükler ihdas
etmekle karşılanır.
Egemen devletler hizmetlerini yapabilecek vergi ve vergi dışı
finansman kaynaklarına başvurmak konusunda güç ve yetki
sahibidirler.
Kamu maliyesi yaklaşımında vergi devletinin iradi-takdiri-ihtiyari
vergi politikaları uygulama konusunda bir serbestliği söz konusudur.

6. Kamu tercihi teorisinin vergi devletine bakış açısı nasıl
yorumlanıp özetlenebilir?
• Vergi devleti, vergi otoritesinin iradi, takdiri ve ihtiyari kararlar alarak vergileme
yetkisini keyfî olarak kullanması ve bunun neticesinde ağır, haksız ve adaletsiz vergiler
koymak suretiyle sömürüsü yapmasıdır. Vergi devleti, sürekli artma eğiliminde olan
kamu harcamalarını vergi ile finanse etmeyi alışkanlık haline getirmiş olan bir keyfî
devlet yönetimidir. Vergilerin kamu harcamalarını finanse etmeye yetmediği
durumlarda ise devlet borçlanmaya başvurur. Bu haliyle “vergi devleti”, “mali
devlet”e dönüşmüş olur. Sınırsız ya da kontrolsüz vergileme ve borçlanma ise
sonuçları itibariyle ekonomi üzerinde fazlasıyla tahripkârdır.

7. Kamu Tercihi disiplininden doğmuş
olan Anayasal İktisat ise devletin
vergileme ve diğer mali güç ve
yetkilerini kötüye kullanmasını
engelleyecek anayasal kuralların
oluşturulması gerektiğini savunur.

8. SCHUMPETER ve VERGİ DEVLETİ
“…vergi koyma, ticari toplumun temel bir
niteliğidir… üretime vurulmuş bir darbe
özelliği taşır. Aşağı yukarı 1914’e kadar...
bu darbe pek sınırlı bir alanda kalıyordu.
Fakat, daha sonra derece derece arttı. (…)
dev yapılı bir idari teşkilat (vergi devleti)
meydana geldi.”
– Joseph A. Schumpeter
• Bilebildiğimiz kadarıyla Vergi Devleti (Tax State) kavramını literatürde ilk kullanan kişi
Avusturyalı iktisatçı Joseph A. Schumpeter (1883-1950)’dir. Schumpeter’in 1918 yılında
yayınlanan makalesi “Vergi Devletinin Krizi” başlığını taşımaktadır. Schumpeter bu
makalesinde konuyu bizim bugün “kamu tercihi perspektifi” olarak adlandırdığımız bir
yaklaşım dâhilinde ele almıştır :

9. Schumpeter’in makalesi esasen Rudolf
Goldscheid’ın 1917’de yayınlanan
Devlet Sosyalizmi ya da Devlet
Kapitalizmi (Staatssozialismus oder
Staatskapitalismus) başlıklı kitabının
bir eleştirisidir ve özel mülkiyet dayalı
olmayan bir sosyalizm modelinin
yanlışlıklarına temas etmektedir.
Schumpeter söz konusu makalesinde
vergilemeye dair görüşleri konusunda
önemli bazı ipuçları ortaya
koymaktadır..
Joseph A. Schumpeter çalışmasında
“vergi devletinin iktisadi kapasitesi”
(the economic capacity of the tax
state) üzerinde durmuş ve aşırı
vergileme sonucunda bu kapasitenin
aşılması halinde piyasa ekonomisinin
bundan olumsuz etkileneceğini ifade
etmiştir.

10. Schumpeter toplumsal yarara hizmet edecek olan
“özel çıkar”ın“hedonizm-egoizm” olarak
değerlendirilmesinin yanlış olduğuna vurgu
yapmıştır.
Joseph A. Schumpeter vergi devletinin iktisadi
kapasitesinin aşılması suretiyle oluşan vergi
devletinin aslında millet iradesinin bir talebi
neticesi olduğunu ifade etmektedir.
• Schumpeter şöyle yazmaktadır:
“Eğer millet iradesi giderek daha fazla kamu harcamaları talep ederse ve (siyasi irade) bu
iradenin daha fazla arkasında durursa ve bu amaca yönelik daha fazla mali araçlar kullanılırsa o
takdirde vergi devleti kendi sonuna yaklaşmış olur. Bu durumda artık vergi devletinin
sürdürülemeyeceği bir krize ulaşılır. Bu hiç şüphesiz vergi devletinin çöküşü demektir.”

11. Joseph A. Schumpeter’in bu sözleri dikkatle okunduğunda
şu iki hususa dikkat çektiği söylenebilir:
2. Siyasi irade, millet iradesine bir cevap
niteliği taşımaktadır. Milletin oylarıyla
seçilmiş ve yetkilendirilmiş olan siyasal
iktidar, “siyasi irade” olarak “millet
iradesi”ne hizmet ederek görevini yerine
getirmektedir.
1.Modern devletlerin bir vergi devletine
dönüşmelerinin gerisinde milletin
iradesi ve milletin talebi söz konusudur.
Millet, devletin kendisine daha fazla
kamusal mal ve hizmet sunmasını talep
etmektedir.

12. • Schumpeter’in bu tespitleri bugün modern
demokrasilerde yaşanan uygulamaları neredeyse birebir
özetlemektedir. Joseph A. Schumpeter’in çalışmasında
vermek istediği mesaj açık ve nettir:
• Schumpeter ağır, haksız ve adaletsiz vergilerin yürürlükte olacağı bir vergi devletinin
mutlaka iflasa ya da krize sürükleneceğini ifade etmekte ve sonra çözüm olarak da şu
görüşü ileri sürmektedir:
“Vergi devleti, insanların üretim yapma isteklerini ve
onların üretime yönelik enerjilerini yok edecek miktardan
daha fazla bir vergiyi insanlardan talep etmemelidir.”

13. VERGİ DEVLETİ KONUSUNDA BAZI DEĞERLENDİRMELER
• Egemen devlet felsefesini temsil eden kamu maliyesi yaklaşımının modern devleti bir Vergi Devleti’ne
dönüştürmüş olduğu tespitini yaptık. Kamu tercihi yaklaşımının ise devletin ve dolayısıyla vergi devletinin
sınırlarının önemi üzerinde duran bir yaklaşım olduğunu belirttik.
• Kamu tercihi yaklaşımının vergi devleti
konusundaki felsefi duruşu ve ilkelerini kişisel
görüş ve düşüncelerimiz dâhilinde özetleyerek
bu kısa çalışmamızı tamamlamak istiyoruz.

14. Vergi; kaos, karmaşa, düzensizlikten uzaklaşıp medeni bir
toplumda bir arada barış, huzur, güvenlik, adalet ve refah
içinde yaşamak karşılığında ödenen bir bedeldir.
Başka hiçbir hizmet olmasa dahi bireylerin can ve
mal varlıklarının korunmasının garantisi devlete
adeta bir sigorta primi gibi vergi ödemesi
yapılmasına bağlıdır.
Hobbes’un ifadesiyle devlet olmadan insanın yaşamı
yalnız, fakir, mutsuz ve kısadır, dolayısıyla vatandaşların
kamunun kılıcını taşıyanlara bir vergi ödemesi zaruridir.

15. Minimal devletin görev ve fonksiyonlarının, güç ve yetki alanlarının
genişlemesi neticesinde bir Vergi Devleti ortaya çıkar.
Vergi Devleti’nde vergiler, bedava kamu hizmetleri talep eden
milletin, devlete zorla (cebren) ödemek zorunda oldukları
paralardır.
Millet iradesi “bedavacılık” eğilimindedir. Millet iradesi daima
karşılığında bir yükü olmayan bedava kamu hizmetlerinin
arttırılmasını destekler. Bu bedavacılık eğilimi kamu maliyesindeki
sorunların ortaya çıkmasının ana kaynağıdır.
Siyasi irade için yapılması gereken bütçenin büyütülmesi ve kamu
harcamalarının arttırılmasıdır.

16. Millet iradesi ve millet talebi neticesinde artan kamu harcamalarını
finanse etmek için vergilerin alınması ve arttırması bir tercih değil,
zorunluluktur. Giderek artan vergiler neticesinde artık bir Vergi
Devleti fazlasıyla yerleşmiş demektir.
Siyasal iktidar oylarını maksimize etmek için “vergilemeden
harcama” politikalarını (açık bütçe politikası, borçlanma politikası
vs.) tercih eder. Böylece Vergi Devleti bir Mali Devlete dönüşmüş
olur.
Vergileme sanatında dolaylı vergiler, gizli vergiler, vergi benzeri
mali yükümlülükler ve saire uygulamalar giderek yaygınlaşır.
Zamanlama önemlidir; seçim öncesi vergi-dışı finansman, seçim
sonrasında ise vergi ile finansman politikaları yürürlüğe konulur.

17. 1
Vergi Devleti’nde günübirlik karar ve uygulamalar ile belirli kişilere,
gruplara, sektörlere ve saire muhtelif vergi kolaylıkları, vergi teşvikleri,
vergi avantajları sunulur.
2
Sosyal adalet adına iradi-takdiri-ihtiyari vergi politikaları yürürlüğe konulur.
Vergi indirimleri, vergi kredileri, vergi istisnaları, vergi muafiyetleri adı
altında ardı arkası kesilmeyen mevzuat değişiklikleri yapılır.
3
Vergi imtiyazları (vergi ayrıcalıkları) vergi devletinde muhtelif hastalıklara
sebebiyet verir. Schumpeter’in Vergi Devleti’nin Krizi başlığını taşıyan
makalede yer alan “bu dünyada devlet iktisadi bir parazit olarak yaşamını
sürdürür” sözünün manası derindir ve bu çerçevede değerlendirmek gerekir.

18. Vergi Devleti’nin idari ve operasyonel maliyetleri ile
vergi yükümlülerinin vergiye uyum sağlamak için
katlanmak zorunda kaldıkları uyum maliyetleri
görünür maliyetlerdir.
“Görünür maliyetler” dışında bir de
“görünmez maliyetler” vardır. İşlem
maliyetleri çoğunlukla dikkate alınmayan ve
görülmeyen maliyetlerdir.
Vergi Hukuku Meslek Ordusu ekonominin
verimlilik kapasitesine bir katkısı olmayan
bir işlem maliyeti sınıfıdır.
Vergi işlem maliyetlerinin artmasına paralel
olarak “vergi işlem maliyeti sınıfı” da
genişleme eğilimindedir.

19. SONSÖZ
Rousseau maliye teorisi için bir “altın kural” önerisinde bulunmuştur ve şöyle demektedir:
“… yönetici akıllıysa, günün ihtiyaçlarını
karşılamak için para bulmayı düşünürken,
ortaya çıkan bu yeni ihtiyacın uzak
sebeplerini araştırmayı da ihmal etmez… Bu
kuraldan maliye yönetiminin en önemli
eylem ilkesi çıkar; ki o da gelirleri artırmaya
çalışmaktan çok daha büyük bir özenle
ihtiyaçların ortaya çıkmasını önlemeye
çalışmaktır”

20. Sonsöz olarak şunu söyleyebiliriz. Vergi devletini doğru
anlamak için Schumpeter ile başlayıp Rousseau ile
bitirmek fazlasıyla yeterlidir.