ANAYASAL VERGİ HUKUKUNUN TEMELLERİ

1. VERGİ HUKUKU VE
ANAYASAL VERGİ HUKUKU:
KARŞILAŞTIRMA
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Prof. Dr. Coşkun Can AKTAN, ANAYASAL VERGİ
HUKUKU. Ankara: Seçkin Yayınları 2019
Sunumu Hazırlayan: Ahmet GÜRGEN

2. ANAYASAL VERGİ HUKUKU
Vergilerin meşruiyetini araştıran ve sorgulayan bir hukuk alanıdır.
VERGİ HUKUKU
Vergilerin meşruiyetini sorgulamaksızın yasama ve/veya yürütme
organının hukuki tasarruflarının toplamından oluşur. (VERGİ MEVZUATI)

3. VERGİ HUKUKU (VERGİ MEVZUATI)
Kamu gelir ve giderlerini bir arada inceleyen Maliye Hukukunun,
gelir tarafını inceleyen bir alanıdır.
- Vergilerin Konusu
- Vergi Mükellefiyeti
- Vergi Borcunun Doğması ve Sona Ermesi
- Vergilendirme Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
- Vergilerin Tahsil Usulü
- Vergi Suç ve Cezaları vs.

4. VERGİ HUKUKU
( VERGİ MEVZUATI)
Maddi Vergi Hukuku (Özel
Vergi Hukuku)
Şekli Vergi Hukuku
(Prosedürel Vergi Hukuku)
Gelir Vergileri Hukuku
Harcama Vergileri
Hukuku
Servet Vergileri
Hukuku
Dış Ticaret Vergileri
Hukuku
Muamele Vergileri
Hukuku
Vergi Usul Hukuku
(Genel)
Vergi Tarh Hukuku
Vergi İcra Hukuku
Vergi Yargılama
Hukuku
Vergi Ceza Hukuku

5. VERGİ HUKUKU = “VERGİ MEVZUATI
YIĞINI”
Bugün modern devletlerin tamamında mevcut olan vergi hukuku
tamamen yasama ve yürütme organlarının tasarrufunda oluşan
kuralları ifade eder.
Çoğunluk oyları ile iktidara gelen bir yasama ve yürütme meşruiyetini
“millet iradesi” adı verilen retoriğe dayandırmak suretiyle muhtelif
yasalar ve/veya kararnameler yoluyla vergiler ihdas etme, vergi
oranlarını istediği şekilde artırma ve indirme, tüzük yönetmelik genel
tebliğ vesaire ile vergiler ile ilgili muhtelif iradi ve takdiri karar alma
yetkisine sahiptir.

6. MODERN DEVLETLERDE YASAMA VE
YÜRÜTME ORGANININ VERGİLER
ÜZERİNDE TASARRUF HAKLARI
- Kanunların Meşruiyetinin Göz Ardı Edilmesi
- Yürütme Organının Sınırsız ve Sorumsuz Takdir Hakkı ve Yetkisi
- Vergi Oranlarını Keyfi Değiştirme
- Kanun Hükmünde Kararnameler ile Kanunilik İlkesi İhlali
- Torba Kanunları ile Keyfi Vergileme Yetkisi Uygulamaları
- Vergi Afları ile Mükellef Cezalandırma ve Ödüllendirme
- Geriye Yürümezlik İlke İhlali
- Vergi Ayrımcılığı

7. Kanunların Meşruiyetinin Göz Ardı
Edilmesi
- Parlamentolar anayasada yer alan “vergiler kanunla alınır”
hükmünü (kanunilik ilkesi) meşruiyet kaynağı göstererek her
istediği konu üzerinde vergi koyabilmektedirler.
Oysa “meşruiyet” (legitimacy) “kanunilik” (legality)
ilkesinden çok daha derin bir anlama ve öneme sahiptir.

8. Yürütme Organının Sınırsız ve
Sorumsuz Takdir Hakkı ve Yetkisi
- Yürütme organı vergiler konusundaki takdir hakkı ve yetkisini,
tasarruflarını sınırsızca ve sorumsuzca kullanabilmektedir.
vergi harcamaları bunun çok açık bir örneğidir.

9. Vergi Oranlarını Keyfi Değiştirme
- Yasama ve/veya yürütme organı vergi oranlarını istediği
anda indirip yükseltebilme yetkisine sahip bulunmaktadır.

10. Kanun Hükmünde Kararnameler ile
Kanunilik İlkesi İhlali
- Vergilemede “kanunilik ilkesi” ihlal edilerek parlamentonun
vergi koyma yetkisi “kanun hükmünde kararnameler” yolu ile
istismar ve suistimal edilebilmektedir.

11. Torba Kanunları ile Keyfi Vergileme
Yetkisi Uygulamaları
- Parlamentodan ani bir toplantı sonrasında vergiler
konusunda torba yasası çıkarılabilmekte ya da torba yasası
içine adeta gizlenmiş bazı maddeler ile vergileme yetkisi
keyfi olarak kullanılabilmektedir.

12. Vergi Afları ile Mükellef Cezalandırma
ve Ödüllendirme
- Seçim dönemleri yaklaştığında vergi afları ile vergisini zamanında
tam ve eksisksiz ödeyen dürüst mükellefler cezalandırılmakta,
vergisini zamanında ödemeyen kişiler ve kurumlar adeta
ödüllendirilmektedir.

13. Geriye Yürümezlik İlke İhlali
- Geriye doğru vergileme suretiyle hukukun “geriye
yürümezlik ilkesi” ihlal edilebilmektedir.

14. Vergi Ayrımcılığı
- Yürütme organı belirli kesimler sektörler lehine vergisel
kolaylıklar, avantajlar, teşvikler, istisnalar ve muafiyetler
getirme hakkı ve yetkisine sahip bulunmaktadır.
Belirli kesimler lehine getirilen bu vergi ayrıcalıkları “vergi
ayrımcılığı” sorununu ortaya çıkarmaktadır.

15. MEVZUAT YIĞINININ BERABERİNDE
GELEN SORUNLAR
- Vergi Mevzuatının Anlaşılma Güçlüğü
- Vergi Hukuku Meslek Ordusu
- Vergi Bürokrasisi
- Vergi İdari Masraflarının Artması
- Yürütme Organının Vergi Harcamaları Konusundaki Tasarruf Hakkının
Sonuçları

16. Vergi Mevzuatının Anlaşılma Güçlüğü
Sürekli değişen ve yaz-boz tahtasına dönüşen vergi reformları
neticesinde oluşan vergi hukukunu vergi uzmanları bile anlamakta
güçlük çekmektedirler.

17. Vergi Hukuku Meslek Ordusu
Karışık ve karmaşık vergi mevzuatının kaçınılmaz sonucu olarak
ortaya çıkan vergi hukuku meslek ordusu söz konusu olmakta.
Dolayısı ile de bu meslek ordusunun milli gelire katkısı olmayan
bir sınıf olduğu çoğunlukla göz ardı edilmektedir.

18. Vergi Bürokrasisi
Karışık ve karmaşık mevzuatın kaçınılmaz bir sonucu olarak vergi
idaresinde personel sayısı da sürekli artış eğilimindedir.

19. Vergi İdari Masraflarının Artması
Mevzuat yığını vergi idaresinin operasyonel (idari) masraflarını
da sürekli artırmaktadır.

20. Yürütme Organının Vergi Harcamaları
Konusundaki Tasarruf Hakkının Sonuçları
Yürütme organının vergi harcamaları (vergi istisna ve
muafiyetleri, vergi avantajları, vergi kolaylıkları, vergi
teşvikleri vs.) konusundaki tasarruf hakkı vergilemede
“tarafsızlık”, “genellik”, “kanun önünde eşitlik” vb. ihlal
ederek “vergi ayrımcılığı” adı verilen bir sorunu ortaya
çıkarmaktadır. Bunun sonucunda da rant kollama faaliyetleri
ve rant kollama harcamaları artmaktadır.

21. Sosyal sözleşme
felsefesine bağlı
olarak devletin
vergileme yetkisinin
meşruiyetini
sorgulamak; bu
çevrede anayasal
kurallar oluşturmak.
AMAÇ
Şekli ve maddi vergi
hukukuna ilişkin yasalar ve
yasa hükmünde
kararnameler çıkarmak;
tüzük, yönetmelik, genelge,
özelge, mukteza vs.
yürürlüğe koymak.
ANAYASAL VERGİ
HUKUKU
VERGİ HUKUKU (VERGİ MEVZUATI)

22. - Vergilerin meşruiyeti
- Vergilerin hukukiliği
- Rıza ve onay
- Yetkilerin çerçevesi ve
sınırları
- Vs.
KAPSAM
Vergi hukuku yasama ve
yürütme organının onayladığı
her türlü mevzuatı kapsar.
Vergileme yetkisi parlamento
ve terki devri alan yürütme
organına aittir. Parlamento ve
yürütme organı vergiler
konusunda her türlü tasarrufta
bulunmaya yetkilidir.
ANAYASAL VERGİ
HUKUKU
VERGİ HUKUKU (VERGİ MEVZUATI)

23. - Genellilik ilkesi
- Kanun önünde eşitlik
ilkesi
- Belirlilik-kesinlik ilkesi
- Geriye yürümezlik
ilkesi
- Süreklilik-daimlik
ilkesi vs.
TEMEL
İLKELER
Parlamento ve yürütme
organını vergiler konusunda
sınırlandıran anayasal
kurallar “etkin” ve
“fonksiyonel” değildir. İdare
vergileme konusunda
esneklik-müdahalecilik
hakkına sahiptir.
ANAYASAL VERGİ
HUKUKU
VERGİ HUKUKU (VERGİ MEVZUATI)

24. Anayasada vergileme
yetkisinin kullanımı ve
sınırlarına ilişkin kurallar
(normlar) tespit edilir.
Anayasa bir “toplum
sözleşmesi” olarak
kabul edilir.
YÖNTEM
Seçim vasıtasıyla “millet
idaresi”nin tecelli ettiği kabul
edilir. Millet iradesi desteğini
alan parlamentonun ve yürütme
organının her türlü vergisel
düzenleme yapmaya yetkili
olduğu kabul edilir.
ANAYASAL VERGİ
HUKUKU
VERGİ HUKUKU (VERGİ MEVZUATI)

25. - Anayasacılık ve
anayasal hukuk
devleti gereği
vergilerin meşruiyeti
sağlamlaştırılmış
olur.
- Yasama ve yürütme
organının keyfi
kararlar ve
talimatlarla vergi
sistemini tahrip
etmesi engellenmiş
olur.
Etkileri ve
Sonuçları
&
Fayda ve
Maliyetleri
- Vergi yönetiminde idari-takdiri
kararlar ve talimatlar
hakimdir.
- Vergilemede esneklik ve
müdahalecilik ilkesi geçerlidir.
- Genişleyen vergi mevzuatı ile
vergi sistemi basitlikten
uzaklaşır.
- İdeal vergileme ilkelerinin
istismar, suistimal ve ihlali
söz konusudur.
ANAYASAL VERGİ
HUKUKU
VERGİ HUKUKU (VERGİ MEVZUATI)

26. SONUÇ
Çoğunluk iktidarını ele geçirip parlementodan yasalar çıkarmak
vergileme yetkisine asla meşruiyet kazandırmaz.
Hiçbir devlet yönetimi keyfi olamaz, keyfi kararlar alıp
uygulayamaz.
Devlet ancak önceden ilan edilmiş, yazılı, herkesin bildiği,
anladığı, keyfi olmayan yerleşik kanunlarla yönetilmelidir.
Devletin ülkesi üzerindeki egemenliğe dayanarak vergi alma
konusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücü olarak tanımlanan
vergileme yetkisi, asla keyfi olarak kullanılmaz.