1. VERGİ
HARCAMALARI
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, «Vergi Harcamalarının Eleştirisi» içinde: Yeni
İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Sunumu Hazırlayan: Büşra Hamamcı
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
2. Vergi harcaması kavramı ilk kez Stanley S.
Surrey’in çalışmaları ile literatüre girmiştir. Surrey,
Amerikan Hazine Sekreterliği, Vergi Politikası
Sekreteri görevini yaptığı sırada Amerikan vergi
sisteminde mevcut vergi kolaylıkları ve vergi
teşviklerinin bir bütçe haline dönüştürülmesi ve
“vergi harcaması bütçesi” adı altında toplanması
görevini üstlenmiştir.
3. ‘Vergi harcaması, vergi
sistemimizde mevcut olan vergi
teşviklerinin ya da vergi
sübvansiyonlarının bir
envanteridir.’
Surrey, vergi
harcaması
kavramını şu
sözlerle tanımlar:
4. Surrey daha sonra
1985 yılında
yayınladığı bir başka
kitabında vergi
harcaması
kavramını şu
sözlerle tanımlar:
‘Vergi harcamaları; normal vergi
yapısından ayrılan ve belirli kişiler,
gruplar, sektörler ya da faaliyetlere özel
yarar sağlamak amacıyla uygulanan
sistemdir. İstisnalar, muafiyetler,
indirimler, vergi ertelemeleri, özel vergi
oranları gibi pek çok farklı şekillerde
uygulanabilirler. Hangi şekilde olursa
olsun, normatif vergi yapısından
uzaklaşma anlamına gelen vergi
harcamaları; … belirli grupların ve
faaliyetlerin desteklenmesi anlamına gelir.’
5. Kamu maliyesinde saydamlık açısından önemli olan bu girişim pekala
doğru olmasına rağmen “vergi harcaması” özünde kavram olarak yanlıştır
ve yanıltıcıdır.
Surrey’in kullandığı kavram “vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri” ve vergi
ayrıcalıklarını ifade etmektedir. Bu açıdan kullanılan kavram maalesef
yersiz ve anlamsızdır ve buna rağmen vergi sisteminde bugün için
yerleşmiş bir kavramdır.
Vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri”, “vergi avantajları” vs. adlar altında
yapılan uygulamalar sonuçta belirli kişilere, gruplara, sektörlere,
endüstrilere vs. sağlanan özel yararlardır ve bu yüzden “vergi ayrıcalıkları”
ya da “vergi imtiyazları” olarak adlandırılabilirler.
6. Vergi teorisi ve vergi hukuku literatüründe kullanılan
“vergi sığınakları”; “vergiden kaçınma”, “vergi
boşlukları”; “vergi arbitrajı”; “vergi dampingi” ve “idari
imtiyazlar” gibi kavramlar ile vergi harcamaları arasında
çok yakın bir ilişki söz konusudur.
Özet olarak, vergi harcamaları; normal vergi sistemi
içerisindeki genel kurallar ve standartlardan sapma
anlamına gelir ve vergi sisteminde vergi ayrıcalıkları ortaya
çıkarır. Vergi ayrıcalıkları neticesinde ise “vergi erozyonu”
ve “vergi dışı piyasa ekonomisi” adı verilen bir durum
ortaya çıkar.
7.
8. Ülkelerarasında bazı farklılıklar olmasına rağmen bugün dünyada pek çok
ülkede devletin resmi bütçe çalışmalarında “vergi harcamaları” kavramı
yaygın olarak kullanılmaktadır ve pratikte pek çok türde vergi harcamaları
uygulanmaktadır.
Vergi harcaması kavramını biz teorik çerçevede şu şekilde
tanımlıyoruz:
Vergi harcaması, hükümetlerin muhtelif iktisadi ve sosyal gayelerle
normal şartlarda vergiye tabi olması gereken belirli konuları ve/veya
kişileri kısmen ve/veya tamamen vergi dışında bırakması; bunun
dışında belirli kişilere, gruplara, sektörlere, coğrafi bölgelere vs.
yönelik “vergi avantajları”, “vergi kolaylıkları”, vergi teşvikleri”,
“vergi indirimleri” vs adlar altında özel yararlar ve destekler
sağlamasını ifade eder.
9.
10.
11. Literatürde üzerinde pek de durulmayan aşağıdaki uygulamalar da vergi
harcamalarının türleridir.
Vergi kredisi, vergi idaresinin belirli kişi ve
gruplara toplam ödeyecekleri vergi tutarından bir indirim
yapmalarına imkan sağlayan bir vergi harcama türüdür.
Vergi takozu, bir işçinin işverene toplam maliyeti ile işçinin
eline geçen net ücret arasındaki farkı ifade eder.
12. Vergi tatili , hükümetlerin belirli sektörlerde ve/veya coğrafi
bölgelerde vergisiz faaliyette bulunmaya izin vermesi
ve/veya geçici bir süre için vergi oranlarını indirime tabi
tutmasını ifade eder.
Ramsey vergisi, talebin fiyat esnekliğinin düşük olduğu
mallardan daha yüksek, talebin fiyat esnekliğinin yüksek
olduğu mallardan daha düşük vergi alınması önerisidir.
