Vergi Harcamaları: Kavramların Açıklığa Kavuşturulması

1. Vergi Harcamaları :
Kavramların Açıklığa Kavuşturulması
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır.
Coşkun Can Aktan, Mali Ayrımcılık: Ankara: Seçkin Yayınları, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Orkun Tığ
Prof. Dr. Coşkun Can AKTAN

2. “Communis error facit jus”, eski Roma döneminde kullanılan
Latince bir deyimdir ve bire-bir Türkçe’ ye “genel hatalar,
hukuk yaratır” şeklinde tercüme edilebilir.
Eğer, yasama ya da yürütme organı bazı yanlış uygulamaları
benimser ve kabul ederse bu zaman içerisinde mevzuata
yerleşir ve bir alışkanlık haline dönüşerek kötü bir hukuk
sistemini kuramsallaştırır.

3. Örneğin, muhtelif iktisadi ve sosyal gayelerle “vergi istisna ve
muafiyetleri”nin ihdas edilmesi sonuçta vergi sisteminde
“vergi ayrıcalıkları” yaratır.
Adına “vergi kolaylıkları”, “vergi avantajları”, “vergi
teşvikleri”, “vergi harcamaları” dense de özünde tüm bu
uygulamalar belirli kişilere, gruplara vs. özel yararlar
sağlayan ayrıcalıklar ve sonuçta ayrımcılık yaratarak vergi
sistemini adaletten uzaklaştırır ve sistemi zaman içerisinde
deformasyona uğratır.

4. VERGİ HARCAMALARI
Vergi harcaması kavramı ilk kez Stanley S. Surrey’in çalışmaları ile
literatüre girmiştir.
Surrey, vergi harcaması kavramını şu şekilde tanımlamaktadır:
“ Vergi harcaması, vergi
sistemimizde mevcut olan vergi
teşviklerinin ya da vergi
sübvansiyonlarının bir
envanteridir.”

5. “Vergi harcaması” kavramının ABD’nde ortaya
çıkmasının temel amacı mevcut vergi sisteminde
yerleşmiş olan vergi istisna ve muafiyetlerinin,
indirimlerin vs. bir envanterinin çıkarılması ve bunun
bir bütçe içerisinde görülebilmesidir.

6. Kamu maliyesinde saydamlık açısından önemli
olan bu girişim pekala doğru olmasına rağmen
“vergi harcaması” özünde kavram olarak yanlıştır
ve yanıltıcıdır.
Vergi harcaması deyince bundan devletin
vergi tahsilatı için yapmış olduğu harcamalar
anlaşılmaktadır; oysa Surrey’in kullandığı
kavram “vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri”
ve “vergi ayrıcalıkları”nı ifade etmektedir.

7. Bize göre; “vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri”, “vergi
avantajları” vs. adlar altında yapılan uygulamalar sonuçta
belirli kişilere, gruplara, sektörlere, endüstrilere vs. sağlanan
özel yararlardır ve bu yüzden “vergi ayrıcalıkları” ya da
“vergi imtiyazları” olarak adlandırılabilirler.

8. Öte yandan, vergi teorisi ve vergi hukuku literatüründe
kullanılan “vergi sığınakları”; “vergiden kaçınma”, “vergi
boşlukları”; “vergi arbitrajı”; “vergi dampingi” ve “idari
imtiyazlar” gibi kavramlar ile vergi harcamaları arasında
çok yakın bir ilişki söz konusudur.

9. KAVRAM KARMAŞASI
EŞ ANLAMLI KAVRAMLAR İLGİLİ KAVRAMLAR
VERGİ
KOLAYLIKLAR
I
VERGİ
AVANTAJLARI
VERGİ
TEŞVİKLERİ
VERGİ
SÜBVANSİYONLA
RI
( = )
VERGİ
AYRICALIKLAR
I
VERGİ
İMTİYAZLARI
VERGİ
ARBİTRAJ
I
RAMSEY
VERGİSİ
VERGİ
TAKOZU
VERGİ
DAMPİNGİ
VERGİ
BOŞLUKLARI
VERGİ
SIĞINAKLAR
I
VERGİ HARCAMALARININ SONUÇLARI İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR
VERGİLEMEDE AYRIMCILIK
VERGİ EROZYONU
VERGİ-DIŞI PİYASA EKONOMİSİ
VERGİDEN KAÇINMA

10. OECD, Dünya Bankası ve diğer uluslararası kuruluşlara göre
pratikte hükümetler vergi harcamasını “vazgeçilen gelir” olarak
ele almakta ve genellikle buna istisna ve muafiyetler, matrahtan
indirimler, vergi oranı indirimleri vs. uygulamaları dahil
etmektedirler.

11. Vergi harcamaları;
istisna,
muafiyet,
vergi matrahından indirimler,
vergi kredisi,
vergi oranlarında farklılaştırma,
erteleme,
terkin,
iade,
mahsup,
vergi tatili,
vergi takozu,
Ramsey vergisi gibi muhtelif uygulamaları kapsamaktadır.

12. Vergi takozu ,
bir işçinin
işverene toplam
maliyeti ile
işçinin eline
geçen net ücret
arasındaki farkı
ifade eder.
Vergi istisnası,
gelir,servet,
harcama, işlem ve
diğer herhangi
bir verdi
konusunun kısmen
ya da tamamen,
devamlı ya da
geçici olarak
vergi dışında
tutulmasıdır.

13. Vergi muafiyeti,
belirli gerçek
ve/veya tüzel
kişilerin,
muhtelif meslek
gruplarının vs.
kısmen ya da
tamamen,
devamlı ya da
geçici olarak
vergi dışında
tutulmasıdır.
Matrahtan
indirimler,
vergi tarhiyatı
aşamasında
vergi
matrahından
belirli
tutarlarda
eksilmeler
yapılmasına
izin
verilmesidir.
Vergi oranı
indirimi, belirli
gerçek ve/veya
tüzel kişilerin
yararına mevcut
vergi
tarifesinden
daha düşük,
ayrı ve özel bir
tarife
uygulanmasıdır.

14. Mahsup, daha
önce tahsil
edilmiş bir
verginin daha
sonra
yapılacak bir
vergi tarhiyatı
aşamasında
hesaplanan
vergi
tutarından
indirilmesidir.
İade, daha
önce tahsil
edilmiş bir
verginin daha
sonra vergi
yükümlüsüne
kısmen ya da
tamamen geri
ödenmesidir.
Vergi
ertelemesi, tarh
ve tahakkuku
yapılmış ve
ödeme
aşamasına
gelmiş olan bir
vergi alacağının
daha ileriki bir
tarihte
ödenmesine izin
verilmesidir.

15. Terkin, belirli
mükellef
gruplarına
yönelik olarak
tahakkuk etmiş
bir verginin
tahakkuk
kaydının iptal
edilmesi ve bu
şekilde vergi
alacağının
kısmen ve/veya
tamamen
silinmesi
işlemidir.
Vergi tatili,
hükümetlerin
belirli
sektörlerde
ve/veya coğrafi
bölgelerde
vergisiz
faaliyette
bulunmaya izin
vermesi
ve/veya geçici
bir süre için
vergi oranlarını
indirime tabi
tutmasını ifade
eder.
Ramsey vergisi,
talebin fiyat
esnekliğinin
düşük olduğu
mallardan daha
yüksek, talebin
fiyat esnekliğinin
yüksek olduğu
mallardan daha
düşük vergi
alınması
uygulamasıdır.