EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
•
0 likes•520 views
EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
Recommended
More Related Content
Similar to EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
Similar to EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM (20)
More from COSKUN CAN AKTAN
More from COSKUN CAN AKTAN (20)
EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
- 1. EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM PROF. DR.COŞKUN CAN AKTAN Bu sunum şu kaynaktan yararlanarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, İktisat Nereye Gidiyor, Ankara: Astana Yayınları, 2021. Hazırlayan: Tahacan Tayan
- 2. “…iktisat emperyal bir bilimdir: çok sayıda komşuluk yaptığı sosyal bilimler disiplinlerindeki temel sorunlara herhangi bir davet olmadan dâhil olmuştur.” George Stigler
- 3. “İktisat bir yüzyıl öncesinde ‘kasvetli bilim’ olduğu için ayıplanırdı; ancak bugünkü ... iktisat dünün kasvetli biliminden çok daha zavallı ve sıkıcıdır.” Mark Blaug
- 4. İktisadın emperyalizmi iktisat biliminin diğer bilim alanlarının sınırlarına doğru yayılması/genişlemesi hareketidir. İktisat başlangıçta yakın komşusu olan sosyal ve beşeri bilimler (felsefe, etik, sosyoloji, psikoloji, siyaset bilimi, hukuk vd.) ile mesafeli bir ilişki içerisinde olmuştur. İktisat daha sonra doğa bilimlerinin temel dili olan matematik ve kantitatif araçlardan yararlanarak bir gelişme göstermiştir. 1970’li yıllardan günümüze iktisadın matematizasyonu ya da matematiksel formalizm iktisada damgasını vurmuştur. Son aşama olarak iktisadın hem sosyal bilimlerin tamamıyla hem de doğa bilimlerinin konusu ve metodolojisi ile yakınlaşması ortaya çıkmıştır.
- 5. İktisat sadece sosyal bilimler alanında değil, doğa bilimlerinin “bölgesel” sınırları içerisine de dâhil olmuştur. • Aslında dâhil olmuştur demek yetersiz kalır , “…sızmıştır” ya da “sızmaya çalışmıştır” demek daha doğru olur. Bir kısım iktisatçılar, biyoloji, fizik, mekanik, termodinamik gibi alanlar ile çok yakın iletişim ve etkileşim içinde olmayı arzu etmişlerdir. İktisat bilimindeki bu “genişlemecilik” (expansionism) ve “yayılmacılık” (imperialism) 20. Yüzyılın başlarında ve özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren (1960’lı yıllar ve sonrası) yaygınlık kazanmıştır. • İktisat biliminin en başta sosyal bilimler ve daha sonra da doğa bilimlerinin “bölgesel” sınırlarına dâhil olması, yayılması ve genişlemesi “iktisat emperyalizmi” olarak adlandırılabilir.
- 6. İktisadın emperyalizmi ile iktisadi emperyalizmi birbirine karıştırmamak gerekir. “İktisadın emperyalizmi” (economics imperialism) iktisat biliminin diğer bilim alanlarının sınırlarına doğru yayılması/genişlemesi hareketidir. “İktisadi emperyalizm” (economic imperialism) ise bir ülkenin başta doğal kaynaklar, işgücü vs. kaynaklarından yararlanmak gayesiyle başka ülkeleri el geçirmesine yönelik mücadelesi anlamına gelir.
- 7. “Emperyalizm sömürüdür…” ifadesi esasen bir slogandır ve tamamen doğru olduğu söylenemez. Emperyalizm bir kişinin, bir grubun, bir ülkenin kendi sahip olduğu toprakların ötesine geçerek başkalarının toprakları üzerinde bulunma girişimidir. Davetli de, davetsiz de olsa böyle bir girişimin “sömürü” ya da “sömürgecilik” olarak adlandırılması insanların sahip oldukları ideolojiler ile yakından alakalıdır.
- 8. Osmanlı İmparatorluğu’nun işgalci ya da istilacı olmadığını kim söyleyebilir? Fransız İmparatorluğu’nun Afrika’nın neredeyse tamamına yayılan işgal ve istilasının emperyalizm olmadığını kim söyleyebilir? Üzerinde güneş batmayan büyük imparatorluk olarak anılan Britanya İmparatorluğu’nun emperyalist olmadığını kim söyleyebilir?
- 9. İKTİSADIN EMPERYALİZMİ İktisadın emperyalizmi kavramını ilk kullananlardan biri Gordon Tullock’tur (1922- 2014). Nobel ekonomi ödülü sahibi James M. Buchanan’dan sonra Kamu Tercihi disiplininin gelişmesine en önemli katkılar sunan ikinci kişi olarak bilinen Tullock, 1972 yılında yazdığı bir makalede iktisadın emperyal bir çizgide yer almasının iktisat biliminin gelişmesine önemli katkılar sunacağını savunmuştur. James M. Buchanan Gordon Tullock
- 10. İktisat emperyalizmi kavramı Tullock’dan önce 1933 yılında Ralph William Souter tarafından kullanılmıştır. Souter başlığı da hayli ilginç olan Görelilik İktisadının Önemi (Prolegomena to Relativity Economics) adlı kitabında şunları yazmaktadır: “İktisat biliminin … kurtuluşu komşularının topraklarını işgal etmek, onları köleleştirmek veya yiyip-yutmak değil; onlara yardım etmek, onları zenginleştirmek ve özgürce büyümelerini teşvik edecek bir ‘demokratik emperyalizm’ de yatmaktadır.”
- 11. Souter sözleriyle iki konuya temas etmektedir: Eğer iktisat hem kendi hem de diğer bilimlerinin gelişimine bir katkı sunuyorsa emperyal olması kötü bir şey değildir. İktisat eğer “komşularının topraklarını işgal etmek, onları köleleştirmek vs.” alanında ilerliyorsa bu emperyalist eğilim iyi bir şey değildir.
- 12. İktisat alanında önemli eserler vermiş bilim insanlarına baktığımızda onlar arasında Nobel ekonomi ödülü sahipleri Stigler, Becker ve Coase gibi isimlerin iktisadın emperyalizmi üzerine bazı yorumlar yaptığını görüyoruz. George Stigler (1911-1991) 1984 yılında yayınlanan “İktisat: Emperyal Bilim” adını taşıyan makalesinde şöyle yazmaktadır: “…iktisat emperyal bir bilimdir: çok sayıda komşuluk yaptığı sosyal bilimler disiplinlerindeki temel sorunlara herhangi bir davet olmadan dâhil olmuştur. İktisat neden emperyalist çağına son yirmi ya da otuz yıl gibi yakın bir zamanda başladı? Cevabım… iktisat teorisinin artan soyutluğu ve genelliği dolayısıyla bunun gerçekleştiğidir. Soyutluk (abstraction) iktisat teorisi ile ampirik iktisat arasındaki mesafeyi arttırdı. Bu açıklama doğruysa, emperyalizmin geri dönüşü olmayacaktır. Fayda maksimize edici davranış teorisinin baş rahibi Heinrich Gossen, bu teorinin kapsamını Copernicus'un gök cisimlerinin hareketleri teorisiyle karşılaştırdı. Gök cisimleri, insan bedenlerinden daha iyi davranır, ancak onun fantezisine, ekonomistlerin davranış teorisinin sosyal bilimlerin tüm alanına yayılmasıyla yaklaşılacağı düşünülebilir."
- 13. Stigler ile Chicago Üniversitesi’nde birlikte çalışan diğer bir Nobel ekonomi ödülü sahibi Gary Becker (1930-2014) de kendisinin disiplinler-arası çalışmalar yaptığına vurgu yaparak şöyle demektedir: “İktisadın emperyalizmi muhtemelen benim (bugüne kadar) yaptığım çalışmaların iyi bir açıklamasıdır."
- 14. Stigler ve Becker ile aynı kuşakta ve aynı üniversitede görev yapan bir diğer Nobel ekonomi ödülü sahibi Ronald Coase (1910-2013) ise konuyla ilgili şu şekilde bir değerlendirme yapmaktadır: “İktisatçılar diğer sosyal bilimler alanlarında daha fazla çalışma yapıyorlar. Bu trendin devam edip etmeyeceğinden önce bu eğilimin nedenlerini anlamamız gerekir. Disiplinler arasındaki sınırları belirleyen şeyin, özellikle ekonomi ile diğer sosyal bilimler, sosyoloji, siyaset bilimi, psikoloji vs. arasındaki sınırları belirleyen kıstasların ne olduğu konusu ile ilgileniyorum.”
- 15. ABD’de UCLA ve Rand Corporation gibi kurumlarda çalışan iktisatçı Jack Hirshleifer (1925-2005) Ronald Coase’un kafasındaki soruya şu şekilde bir açıklama getirmiştir: “İktisat bilimine emperyalist istilacı gücünü veren şey, analitik araçlarımızın – kıtlık, maliyet, tercihler, fırsatlar vb. – gerçekten uygulamada evrensel olmasıdır… Bu nedenle iktisat, sosyal bilimlerin evrensel grameridir.”
- 16. Bugünkü modern iktisada baktığımızda iktisadın pek çok sosyal bilimler ile yakın evlilikler kurmuş olduğunu ve bu evliliklerden birçok çocuk (alt- disiplinler) doğmuş olduğunu görüyoruz. Buna paralel olarak bir kısım iktisatçılar ise iktisadın doğa bilimlerine doğru ilerlemesi konularında çalışmalar yapmışlardır. Bu süreç halen devam etmektedir.
- 17. DOMİNE QUO VADİS? • İktisat nereye gidiyor? Bu soruya açık ve samimi bir cevap vermemiz gerekirse: İktisat, üzerine yapışmış olan “kasvetli bilim” (dismal science) suçlamasına ilave olarak iki yeni suçlamayla daha karşı karşıyadır: “emperyal bilim” “sapkın bilim”
- 18. • İktisat “emperyal bilim” olma yolunda ilerlemektedir. İktisat biliminin sosyal bilimler alanındaki “genişlemecilik” ya da “yayılmacılık” trendi hem iktisat bilimine hem de diğer bilim alanlarına bereket ve zenginlik katmıştır. İlk tespitimiz: • İktisat kendi haddini ve sınırlarını aşmış ve üzerine hiç de vazife olmayan doğa bilimleri alanına yönelmiştir. Bu “ikinci emperyalist” hareketi neticesinde iktisat yolunu şaşırmış ve daha sonra yolunu kaybetmiştir. “Emperyal bilim”, “sapkın bilim”e dönüşmüştür. Sonuç olarak, bu “işgal” ve “istila” eğiliminden iktisat bilimi maalesef kazançlı çıkmamıştır. İkinci tespitimiz:
- 19. Biz “birinci emperyalizm” hareketinin başarılı ve yararlı olduğuna inanıyoruz. İktisat biliminin sosyal bilimlerin diğer alanlarına yaptığı katkıların büyük takdir ve övgülere layık olduğunu düşünüyoruz. Örneğin, Nobel ekonomi ödülü sahipleri Friedrich A. von Hayek, James M. Buchanan, Gary Becker, George Stigler, Ronald Coase, Oliver Williamson, Douglass C. North, Elinor Ostrom gibi bilim insanlarının Hukuk ve İktisat alanına yapmış oldukları katkılar ayakta alkışlanacak kadar değerlidir. Yine Daniel Kahneman, Vernon Smith, Richard Thaler gibi Nobelite sahiplerinin iktisat bilimi ile psikoloji arasında kurduğu güçlü bağ büyük takdir ve övgüleri hak etmektedir. Friedrich A. von Hayek James M. Buchanan Gary Becker George Stigler Ronald Coase Oliver Williamson Douglass C. North Elinor Ostrom Daniel Kahneman Vernon Smith Richard Thaler
- 20. James M. Buchanan (1919-2013) iktisat bilimindeki ilk emperyal iktisatçıların başında gelir. Buchanan’ın Gordon Tullock ile birlikte yazdıkları Oybirliğinin Hesabı adlı kitap iktisadın emperyalizmi alanına örnek teşkil eden ilk eserlerden birisidir. Bu kitap siyaset biliminin iktisadi analizi alanında yazılmış bir eserdir. Bu kitapla birlikte Kamu Tercihi ve Anayasal Politik İktisat adı verilen iki disiplinin tohumları ekilmiştir. Kamu Tercihi (Public Choice) geleneksel siyaset bilimine yönelik bir emperyalist hareketin başlangıcıdır. Oybirliğinin Hesabı adlı kitap Siyaset Bilimi’ne değil, Hukuk ve Özellikle Anayasa Hukuku’na da emperyal bir başlangıç teşkil eder.
- 21. Buchanan dışında bir başka Nobel Ekonomi Ödülü Sahibi Gary Becker da iktisat biliminin emperyal bir bilime dönüşmesinde çok önemli rol oynayan bir bilim insanıdır. Becker iktisat biliminin araçlarını ve metodolojisini sosyal bilimlerin diğer alanlarına taşıyan bir isimdir. Becker, iktisadın emperyalizmin hiç de kötü bir şey olmadığını savunmuştur.