TÜRKİYE’DE ‘’VERGİ HUKUKU’’ ANLAYIŞI: TESPİT VE ELEŞTİRİLER
ANAYASAL VERGİ TEORİSİ
1. ANAYASAL
VERGİ TEORİSİ
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
1
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun
Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara:
Seçkin Yayınları, 2018.
Sunumu Hazırlayan: Dönem Doğan
2. “Vergi sistemi, ancak ‘anayasal
perspektif’ içerisinde anlamlı bir
şekilde tartışılabilir.”
2
“Vergi anayasası, bireylerin vergi
oranlarındaki değişikliklere kolayca uyum
gösterecekleri ve uzun dönemi esas alan yarı
sürekli kural ve düzenlemeleri ifade
etmektedir. İyi bir vergi sistemi, anayasal
perspektife dayalıdır.”
3. II. VERGİ REFORMU KONUSUNDA
BAZI TEMEL SORULAR
Anayasal İktisat
(ConstitutionalEconomics)
teorisinin kurucusu olarak
kabul edilen 1986 Nobel
Ekonomi Ödülü sahibi James
M. Buchanan vergiler ile ilgili
temel kuralların anayasal
düzeyde tespit edilmesini
önermektedir.
3
4. Kolektif ihtiyaçların (güvenlik, adalet vs.) karşılanması amacıyla alınan
vergiler yönetilenler ve yönetenler arasındaki çatışmaların temel
konularındandır. Yönetenler vergi almak istemiş, yönetilenler ise bu yetkilerin
keyfice kullanılmasına karşı direnmişlerdir.
4
Vergilerin Sınırı Nedir?
Vergiye karşı direniş hareketleri demokrasinin gelişimine ve ABD gibi bazı
devletlerin bağımsızlık elde etmelerinin ana kaynağı olmuştur.
5. 1215 tarihinde İngiltere Kralı Yurtsuz
John’a karşı bazı derebeylerinin ilan
ettiği MagnaCarta Libertatum bugün
elimizde bulunan ilk yazılı özgürlük
bildirgesi olarak kabul edilir.
Yurtsuz John
5
“Krallığımızda, Krallık Toplu Meclisi’nin izni olmadıkça zorla koruma parası ya da
yardım parası tarh edilemez.”
Bu ifadeler vergileme yetkisinin kralın elinden alındığını ve o dönemde Krallık Toplu
Meclisi olarak adlandırılan bir tür parlamentoya verildiğini ortaya koyar.
6. Vergileme yetkisinin temsilcilere devri konusunda İngiliz Haklar
Bildirgesi’nde de önemli ifadeleri bulmak mümkündür.
6
İngiliz Haklar Bildirgesi
“En yüce efendimiz kralımıza, biz ruhani ve dünyevi lordlar ve
parlamentonun bir araya gelmiş olan toplulukları, Kral
I.Edward zamanında çıkarılıp, yürürlüğe konulmuş bir yasayı
hakirane anımsatırız. Bu imparatorlukta, kralın ya da
varislerinin, imparatorluk bünyesindeki başpiskopos,
psikopos, kont, baron, şövalye ve soyluların ve diğer özgür
kişilerin onayları ve rızaları alınmadan hiç bir vergi ya da
yardım parası tarh edemeyeceği ya da oranlarını
yükseltemeyeceği yolunda bir yasaydı.”
Bu sözler ile krala uyması gereken ilkeler hatırlatılıyor ve
ardından vergilerin ancak temsilcilerin izni ve onayı ile tarh
edilebileceği belirtiliyordu.
7. 7
Vergilemeden Harcama Olmaz
Vergilemeden harcamak, kamu harcamalarının vergi-dışı
finansman kaynakları ile karşılanmasıdır.
Özellikle geçtiğimiz yüzyılda pek çok demokratik ülkede
hükümetlerin vergilemeden harcama yapma eğiliminde
oldukları görülmüştür.
8. 8
İnsanlar, ağır vergilerin olduğu ortamlarda
Bu da sonuç olarak ekonomik büyüme ve kalkınmanın
yavaşlaması demektir.
daha az
çalışma
daha az
yatırım
yapma
daha az
tasarruf
etme
eğiliminde
olurlar
9. Clark bu görüşlerini İngiliz iktisatçı John
Maynard Keynes’e de bildirmiş ve Keynes
cevaben yazdığı mektupta Clark’ın önerdiği
yüzde 25 oranına katıldığını ifade etmiştir.
9
Colin Clark
John Maynard Keynes
Profesör Colin Clark vergi yükünün “net milli gelirin yüzde
25’i” olarak belirlenmesini önermiştir.
TOPLAM VERGİ YÜKÜ NE OLMALIDIR?
11. Vergi oranının artırılması ile devlet daha
fazla gelir elde etme imkanına kavuşur ve
altyapı hizmetleri artar.
11
VERGİ ORANI C NOKTASINA KADAR
ARTTIRILIRSA
1. Devletin gelirleri artar.
2. Vatandaşların kamusal
hizmetlerden edindiği fayda artar.
12. VERGİ ORANLARI T3
ORANINDAN DAHA
YÜKSEĞE KAYDIRILIRSA
12
1) Devletin gelirleri azalır.
2) Vatandaşların kamusal mal
ve hizmetlerden elde ettiği
marjinal fayda azalır.
13. 1) Vergilerin bir sınırı vardır ve
olmalıdır
13
Eğriden çıkardığımız
sonuca göre:
2) Eğer vergi oranları için bir sınır
belirlenmemişse toplam piyasa
üretimi (GSYİH) ve vergi
gelirlerinde azalma söz konusu
olur.
14. Vergileme Yetkisi
Anayasada Ne Şekilde
Sınırlandırılabilir?
James M. Buchanan’dan yapılan alıntı
içerisinde yer alan sorular şunlardır:
14
James M.Buchanan
1. Vergileme üzerinde demokratik
sınırlamalar mümkün müdür?
2. Eğer değilse, anayasal sınırlamalar
getirilmeli midir? Ne tür anayasal
sınırlamalar getirilebilir?
3. Vergi üzerine konulacak sınırlar ne şekilde
düzenlenmeli ve uygulanmalıdır?
15. 15
BUCHANAN VE ANAYASAL İKTİSATÇILARA GÖRE;
Arz yönlü iktisatçılar da bu düşünceyi kabul eder.
1. Devlet vergileme yetkisini kötüye
kullanabilir.
2. Açık finansman politikası vergi yükünü
arttırır.
3. Vergiler anayasal düzeyde sınırlanması
gerekir.
