1. Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır.
C c Aktan, D Dileyici Ö Saraç, "Anayasal Vergi Reformu ve Vergi Anayasası Önerisi", Kamu
Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi, Yıl1, Sayı 2, 2001.
Sunumu Hazırlayan: Murat Fidan
3. - Wicksell Önerisi
- Genellik İlkesi
- Vergi Oranlarının Anayasada
Düz Oranlı Olarak Belirlenmesi.
- Vergi konularının anayasada
belirlenmesi
- Denk bütçe uygulanması
- İdareler-arası mali paylaşım
ilkelerinin anayasada belirlenmesi
- Vergi Gelirlerinin Kullanım
Alanlarının Belirlenmesi:
Vergilemede Fayda Yaklaşımı ve
Tahsis İlkesi
- Toplam vergi yükünün
oransal olarak belirlenmesi
- Maksimum vergi oranının
belirlenmesi
4. Prosedürel
Sınırlamalar
• Wicksell Önerisi
• Genellik İlkesi
• Vergi Oranlarının Anayasada
Düz Oranlı Olarak Belirlenmesi.
• Vergi Konularının Anayasada
Belirlenmesi
• Denk Bütçe Uygulanması
• İdareler Arası Mali Paylaşım
İlkelerinin Anayasada
Belirlenmesi
• Vergi Gelirlerinin Kullanım
Alanlarının Belirlenmesi:
Vergilemede Fayda Yaklaşımı ve
Tahsis İlkesi
5. İsveçli iktisatçı Kunt Wicksell, kamu
harcamalarındaki ilave artış talebinin
vergilerle karşılanmasını ve yasama
organının onayına tabi tutulmasını
önermektedir. Böylesine bir kural mevcut
olduğunda hükümetlerin kamu
harcamalarında gereksiz artışa
yönelmeyecekleri söylenebilir. Zira her
birim harcama artışı beraberinde vergi
yükünde de artış doğuracaktır.
Knut Wicksell’in bir diğer önerisi ise
parlamentoda harcama artışı ve vergi artışı
öngören tekliflerin kaliteli çoğunluk (dörtte
üç, beşte dört gibi) kuralı ile oylamaya tabi
tutulmasıdır.
Wicksell Önerisi
6. Genellik İlkesi
Genellik ilkesi (generality principle) geniş anlamda, vergi ve
harcama programlarının uygulanmasında herhangi bir kişiye ya da
kesime özel ayrıcalıklar sağlanmaması anlamına gelir. Genellik
ilkesinin zıddı “özellik ilkesi” (particularity principle) dir.
İstisna ve muafiyetler, belirli kişiler ve mesleklere sağlanan
özel indirimler vs. vergileme açısından “özellik ilkesi” çerçevesinde
düşünülebilecek uygulamalardır.
Muafiyet
İstisna
7. Vergi oranlarının belirlenmesi
tamamen parlamentoların takdirlerine
bırakıldığı takdirde bu bir takım
suiistimallere neden olabilir.
Vergi sisteminde ve vergi
oranlarında çok sık yapılan
değişikliklerin ortaya çıkardığı
olumsuz sonuçları ortadan
kaldırmanın yolu vergi oranlarını
anayasada belirlemektir.
Vergi Oranlarının
Anayasada Düz Oranlı
Olarak Belirlenmesi
8. Vergi konularının önceden anayasa içerisinde açık olarak
belirlenmesidir. Gerek tarihsel tecrübeler, gerekse günümüzde
demokratik ve anti-demokratik ülkelerin bir çoğunda yaşanan
tecrübeler yönetimlerin vergilerin konularını keyfice belirlediklerini
göstermektedir.
Vergi Konularının Anayasada Belirlenmesi
9. Her mali yıl içerisinde kamu gelir ve
giderlerinin birbirine denk olacağının anayasa
içerisinde yer almasıdır.
Denk bütçe ilkesinin anayasal kural haline
getirilmesi kamusal harcamalarda bir disiplin
sağlar ve bunun bir sonucu olarak da vergi
yükünde gereksiz artışları sınırlar.
Denk Bütçe
Uygulanması
10. Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki hizmet ve kaynak
bölüşümünün anayasal düzeyde yapılması, merkezi yönetimin güç ve
yetkilerinin sınırlandırılması açısından son derece önem taşımaktadır.
Yerel yönetim temsilcileri üzerinde yerel halkın ve sivil toplum
kuruluşlarının daha etkili denetiminin de olacağı varsayılarak vergileme
yetkisinin yerel temsilciler tarafından kötüye kullanılmasının önlenebileceği
söylenebilir.
İdareler Arası
Mali Paylaşım
İlkelerinin
Anayasada
Belirlenmesi
11. .
Vergi Gelirlerinin
Kullanım
Alanlarının
Belirlenmesi:
Vergilemede Fayda
Yaklaşımı ve Tahsis
İlkesi
.
Kamu harcamalarının
vergi ile finansmanında
başlıca iki yöntem söz
konusudur: Genel bütçeden
finansman (general fund
financing) yöntemi ve tahsis
(earmarking) yöntemi.
Tahsis yöntemi, belirli
bir verginin ya da kamu
gelirinin belirli bir
harcamanın finansmanına
bağlanması demektir. Tahsis
yöntemi, vergilemede fayda
ilkesinin uygulanmasına
imkan sağlayacak araçlardan
birisidir.
13. Devletin vergileme
yetkisini genel olarak sınırlayacak
önerilerden birisi toplam vergi
yükünün oransal olarak (tax ratio)
anayasada belirlenmesidir.
Örneğin, toplam vergi gelirlerinin
GSYİH ya da GSMH’ya oranı açık
olarak anayasada belirlenebilir.
Toplam Vergi
Yükünün
Oransal
Olarak
Belirlenmesi
14. Vergi oranlarının maksimum sınırı da anayasada
belirlenebilir ve böylece siyasal iktidarların vergileme yetkisini
aşırı kullanma eğilimi belirli ölçüde engellenebilir.
Maksimum
Vergi
Oranının
Belirlenmesi
15. Kamu harcamalarının vergilerle karşılanması. (Harcama programları ile
bunun karşılığı olan vergilerin kaliteli çoğunluk kuralı ile parlamentoda
kabul edilmesi önerisi)
Vergi konularının genellik ilkesine uygun olarak geniş kapsamlı
(comprehensive) olarak belirlenmesi
Kamu harcamalarındaki ilave artış talebinin vergilerle karşılanması
ve yasama organının kaliteli çoğunluk kararı ile onaylanması
Vergi oranlarının vergi konuları itibariyle ayrı ayrı “tek oranlı” olarak
belirlenmesi
Vergilemede genellik ilkesinin uygulanması. Hiçbir kişiye, kuruma ve
sektöre özel vergi ayrıcalıkları (istisna, muafiyet vs.) sağlanmaması
16. İdarelerlerarası mali paylaşım (hizmet paylaşımı + kaynak paylaşımı)
ilkelerinin belirlenmesi; merkezi yönetim ve yerel yönetimlerin vergileme
yetkilerinin birbirinden ayrılması ve mali özerkliğin anayasada güvence
altına alınması
Parlamenter sistemin yapısında değişiklik yapılması. Vergi ile ilgili genel
kuralların normal yasama görevini yapan parlamento dışında bir başka üst
parlamento (Vergi Meclisi) tarafından oluşturulması; yeni vergiler
koymak, mevcut vergi oranlarını arttırmak yetkisinin üst meclise
bırakılması. (Friedrich A. von Hayek Önerisi)
Vergi gelirlerinin kullanım yerlerinin belirlenmesi;
vergilemede fayda ilkesi ve tahsis ilkesinin benimsenmesi
Toplam vergi yükünün oransal olarak belirlenmesi (vergi
gelirlerinin GSYİH ya da GSMH’ya oranının anayasada açık
olarak belirlenmesi.)
17. CAN AKTAN: Sosyal Bilimler Kütüphanesi
CAN AKTAN: Social Science Library
http://www.canaktan.org
CAN AKTAN: Yaşam Felsefesi ve Gezme Sanatı
CAN AKTAN: Philosophy of Life and Art of Travel
http://www.canaktan.net
Prof.Dr. Can Aktan
Faculty of Economics & Management
Dokuz Eylul University
ccan.aktan@deu.edu.tr
Prof.Dr. Can Aktan
Chairman, Social Sciences Research Society
http://www.sobiad.org/
