ว่าด้วย สตธรรมมาณพ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภการแสวงหาไม่ควร ๒๑ อย่าง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. เรื่องพิสดารมีอยู่ว่า ครั้งหนึ่ง ภิกษุเป็นอันมากสำเร็จชีวิตด้วยการแสวงหาไม่ควร ๒๑ อย่าง เป็นต้นว่าการเป็นหมอ การเป็นทูต การส่งข่าว การรับใช้ การให้ไม้สีฟัน การให้ไม้ไผ่ การให้ดอกไม้ การให้ผลไม้ การให้จุณสำหรับทา การให้ครุภัณฑ์ การให้ยา การให้ของบิณฑบาต. การแสวงหาไม่ควรนั้น จักมีแจ้งในสาเกตชาดก. พระศาสดาทรงทราบการเลี้ยงชีพของภิกษุเหล่านั้น ทรงพระดำริว่า บัดนี้ ภิกษุเป็นอันมากสำเร็จชีวิตด้วยการแสวงหาไม่ควร ครั้นสำเร็จชีวิตอย่างนี้แล้ว จักไม่พ้นความเป็นยักษ์ ความเป็นเปรต จักเกิดเป็นโคเทียมแอก จักเกิดในนรก เราควรกล่าวธรรมเทศนาสักอย่างหนึ่งอันเป็นอัธยาศัยของตน เป็นปฎิภาณของตน เพื่อประโยชน์เพื่อความสุขของพวกเธอ แล้วรับสั่งให้หมู่ภิกษุประชุมกัน ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ไม่ควรให้ปัจจัยเกิดขึ้นด้วยการแสวงหาไม่ควร ๒๑ อย่าง เพราะบิณฑบาตที่เกิดขึ้นด้วยการแสวงหาไม่ควร เป็นเช่นกับก้อนทองแดงร้อน เปรียบเหมือนยาพิษร้ายแรง. จริงอยู่ การแสวงหาไม่ควรนี้ พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และสาวกของพระพุทธเจ้า ติเตียน คัดค้าน เมื่อภิกษุบริโภคบิณฑบาต อันเกิดขึ้นด้วยการแสวงหาอันไม่ควร จะไม่มีความร่าเริงหรือโสมนัสเลย เพราะว่า บิณฑบาตอันเกิดขึ้นอย่างนี้ เป็นเช่นกับอาหารเดนของคนจัณฑาลในศาสนาของเรา การบริโภคบิณฑบาตนั้น ย่อมเป็นเหมือนการบริโภคอาหารเดนของคนจัณฑาล ชื่อสตธรรมมาณพ แล้วทรงนำเรื่องในอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
สตธัมมชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๙. สตธัมมชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๑๗๙)
ว่าด้วยสตธรรมมาณพ
(มาณพผู้ถือชาติสกุลบริโภคอาหารที่เป็นเดนแล้วคร่าครวญว่า)
[๕๗] อาหารที่เราบริโภคแล้วนั้นเป็นของน้อยด้วย เป็ นเดนด้วย
และเขาได้ให้อาหารนั้นแก่เราโดยยากแสนยากด้วย เรานั้นเกิดเป็นพราหมณ์
เพราะเหตุนั้น อาหารที่เราบริโภคเข้าไปแล้วจึงได้อาเจียนออกมา
(พระศาสดาทรงแสดงเรื่องอดีตนี้แล้ว ตรัสเตือนภิกษุทั้งหลายว่า)
[๕๘] ผู้ใดละทิ้งธรรม มีชีวิตอยู่โดยอธรรม
ผู้นั้นย่อมไม่เพลิดเพลินยินดีลาภแม้ที่ตนได้มาแล้ว เหมือนสตธรรมพราหมณ์
สตธัมมชาดกที่ ๙ จบ
-------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สตธรรมชาดก
ว่าด้วย สตธรรมมาณพ
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภการแสวงหาไม่ควร ๒๑ อย่าง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
เรื่องพิสดารมีอยู่ว่า ครั้งหนึ่ง
ภิกษุเป็นอันมากสาเร็จชีวิตด้วยการแสวงหาไม่ควร ๒๑
อย่าง เป็นต้นว่าการเป็นหมอ การเป็ นทูต การส่งข่าว การรับใช้ การให้ไม้สีฟัน
การให้ไม้ไผ่ การให้ดอกไม้ การให้ผลไม้ การให้จุณสาหรับทา การให้ครุภัณฑ์
การให้ยา การให้ของบิณฑบาต.
การแสวงหาไม่ควรนั้น จักมีแจ้งในสาเกตชาดก.
พระศาสดาทรงทราบการเลี้ยงชีพของภิกษุเหล่านั้น ทรงพระดาริว่า
บัดนี้ ภิกษุเป็ นอันมากสาเร็จชีวิตด้วยการแสวงหาไม่ควร
ครั้นสาเร็จชีวิตอย่างนี้แล้ว จักไม่พ้นความเป็นยักษ์ ความเป็ นเปรต
จักเกิดเป็นโคเทียมแอก จักเกิดในนรก
เราควรกล่าวธรรมเทศนาสักอย่างหนึ่งอันเป็ นอัธยาศัยของตน
เป็นปฎิภาณของตน เพื่อประโยชน์เพื่อความสุขของพวกเธอ
แล้วรับสั่งให้หมู่ภิกษุประชุมกัน
ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ไม่ควรให้ปัจจัยเกิดขึ้นด้วยการแสวงหาไม่ควร ๒๑ อย่าง
เพราะบิณฑบาตที่เกิดขึ้นด้วยการแสวงหาไม่ควร เป็ นเช่นกับก้อนทองแดงร้อน

2. 2
เปรียบเหมือนยาพิษร้ายแรง.
จริงอยู่ การแสวงหาไม่ควรนี้ พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า
และสาวกของพระพุทธเจ้า ติเตียน คัดค้าน เมื่อภิกษุบริโภคบิณฑบาต
อันเกิดขึ้นด้วยการแสวงหาอันไม่ควร จะไม่มีความร่าเริงหรือโสมนัสเลย
เพราะว่า บิณฑบาตอันเกิดขึ้นอย่างนี้
เป็นเช่นกับอาหารเดนของคนจัณฑาลในศาสนาของเรา การบริโภคบิณฑบาตนั้น
ย่อมเป็นเหมือนการบริโภคอาหารเดนของคนจัณฑาล ชื่อสตธรรมมาณพ
แล้วทรงนาเรื่องในอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในกาเนิดคนจัณฑาล ครั้นเจริญวัย
ได้ตระเตรียมข้าวสารเป็ นเสบียงและห่อข้าว เดินทางไปทากรณียกิจอย่างหนึ่ง.
ในกาลนั้น ในกรุงพาราณสีมีมาณพคนหนึ่ง ชื่อสตธรรม
เกิดในสกุลพราหมณ์มหาศาลอุทิจจโคตร.
เขามิได้ตระเตรียมข้าวสารหรือห่อข้าวเดินทางไปด้วยกรณียกิจอย่างหนึ่ง
ทั้งสองได้มาพบกันที่ทางใหญ่.
มาณพจึงถามพระโพธิสัตว์ว่า ท่านเป็นชาติอะไร. มาณพบอกว่า
เราเป็นคนจัณฑาล แล้วถามมาณพว่า ก็ท่านเล่าเป็ นชาติอะไร เขาบอกว่า
เราเป็นพราหมณ์อุทิจจโคตร ดีแล้วเราไปด้วยกัน ทั้งสองก็เดินทางร่วมกันไป.
ได้เวลาอาหารเช้า พระโพธิสัตว์จึงนั่งในที่ที่หาน้าง่าย
ล้างมือแก้ห่อข้าวแล้วกล่าวว่า มาณพบริโภคข้าวกันเถิด. มาณพตอบว่า
ไม่มีเสียละเจ้าคนจัณฑาลที่เราจะต้องการอาหารของท่าน.
พระโพธิสัตว์จึงว่าตามใจ
แล้วแบ่งอาหารเพียงพอสาหรับตนไว้ในใบไม้อื่น ไม่ทาอาหารในห่อให้เป็นเดน
มัดห่อวางไว้ข้างหนึ่ง บริโภค ดื่มน้า จากนั้นก็ล้างมือล้างเท้า
ถือเอาข้าวสารและอาหารที่เหลือ กล่าวว่าไปกันเถิดมาณพ แล้วก็เดินทางต่อไป.
เขาพากันเดินทางไปตลอดวันยังค่า
ในตอนเย็นทั้งสองพากันลงอาบน้าในที่ที่น้าบริบูรณ์แห่งหนึ่ง เสร็จแล้วก็ขึ้น.
พระโพธิสัตว์นั่งในที่สาราญ แล้วแก้ห่ออาหาร ไม่ได้เชิญมาณพ เริ่มบริโภค.
มาณพเหน็ดเหนื่อยเพราะการเดินทางมาตลอดวัน เกิดความหิวโหย
ได้แต่ยืนมองด้วยคิดว่า หากเขาให้อาหารเรา เราก็จักบริโภค.
ฝ่ายพระโพธิสัตว์ก็มิได้พูดอะไรบริโภคท่าเดียว. มาณพคิดว่า
เจ้าคนจัณฑาลนี้ไม่พูดกับเราเลย บริโภคจนหมด เราควรยึดเอาก้อนอาหารไว้
ทิ้งเศษอาหารข้างบนเสีย แล้วบริโภคส่วนที่เหลือ. มาณพได้ทาดังนั้น
แล้วบริโภคอาหารเดน.
ครั้นบริโภคเสร็จแล้วเท่านั้น ก็เกิดความร้อนใจอย่างแรงว่า

3. 3
เราทากรรมอันไม่สมควรแก่ชาติ โคตร ตระกูลและประเทศของตน
เราบริโภคอาหารเดนของคนจัณฑาล.
ทันใดนั้นเอง อาหารปนโลหิต ก็พุ่งออกจากปากของมาณพนั้น
เขาคร่าครวญ เพราะความโศกใหญ่หลวงเกิดขึ้นว่า เราทากรรมอันไม่สมควร
เพราะเหตุอาหารเพียงเล็กน้อย แล้วกล่าวคาถาแรกว่า :-
อาหารที่เราบริโภคน้อยด้วย เป็ นเดนด้วย อนึ่ง
เขาให้แก่เราโดยยากเย็นเต็มที เราเป็ นชาติพราหมณ์บริสุทธิ์ เพราะเหตุนั้น
อาหารที่เราบริโภคเข้าไปแล้ว จึงกลับออกมาอีก.
ในคาถานั้นมีความสังเขปดังต่อไปนี้ :-
เราบริโภคอาหารใดอาหารนั้นน้อยด้วยเป็ นเดนด้วย
คนจัณฑาลนั้นมิได้ให้อาหารแก่เราด้วยความพอใจของตน
ที่แท้ถูกเรายึดจึงได้ให้ด้วยความยาก คือด้วยความลาบาก
เราเป็ นพราหมณ์มีชาติบริสุทธิ์ ด้วยเหตุนั้น อาหารที่เราบริโภค
จึงพลุ่งออกมาพร้อมกับโลหิต.
มาณพคร่าครวญอยู่อย่างนี้แล้วจึงคิดว่า
เราทากรรมอันไม่สมควรถึงอย่างนี้แล้ว จะมีชีวิตอยู่ไปทาไม
จึงเข้าป่าไปไม่แสดงตนแก่ใครๆ ถึงแก่กรรมลงอย่างน่าอนาถ.
พระศาสดาทรงแสดงเรื่องอดีตนี้แล้วตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
เพราะสตธรรมมาณพบริโภคอาหารเดนของคนจัณฑาล
เป็นการบริโภคอาหารที่ไม่สมควรแก่ตน จึงมิได้เกิดความร่าเริงยินดีฉันใด
ผู้ใดบวชแล้วในศาสนานี้ ก็ฉันนั้น สาเร็จชีวิตด้วยการแสวงหาอันไม่สมควร
บริโภคปัจจัยตามที่ได้ ความร่าเริงยินดีมิได้เกิดแก่ผู้นั้น
เพราะเขามีชีวิตเป็ นอยู่ที่น่าตาหนิ ซึ่งพระพุทธองค์ทรงคัดค้าน
ครั้นทรงบรรลุอภิสัมโพธิญาณแล้ว จึงตรัสพระคาถา ๒ คาถาว่า :-
ภิกษุใดละทิ้งธรรมเสีย หาเลี้ยงชีพโดยไม่ชอบธรรม
ภิกษุนั้นก็ย่อมไม่เพลินด้วยลาภ แม้ที่ตนได้มาแล้ว เปรียบเหมือนสตมาณพ
ฉะนั้น.
มาณพสตธรรมไม่ยินดีด้วยลาภนั้นว่า
เราได้อาหารเดนของคนจัณฑาล ฉันใด กุลบุตรผู้บวชในศาสนานี้ก็ฉันนั้น
บริโภคลาภที่ได้มาด้วยการแสวงหาอันไม่สมควร ย่อมไม่เพลิดเพลิน ไม่ยินดี
ถึงความโทมนัสว่า เราเป็นอยู่ด้วยการเลี้ยงชีพที่พระพุทธเจ้าทรงตาหนิ
เพราะฉะนั้น ผู้ที่สาเร็จชีวิตด้วยการแสวงหาอันไม่สมควร
ควรเข้าป่าตายเสียอย่างอนาถดีกว่า เหมือนสตธรรมมาณพฉะนั้น.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประกาศอริยสัจ

4. 4
๔ ทรงประชุมชาดก เมื่อจบอริยสัจ ภิกษุเป็นอันมากบรรลุโสดาปัตติผลเป็นต้น.
บุตรคนจัณฑาลในครั้งนั้น คือ เราตถาคต ในครั้งนี้แล.
-----------------------------------------------------