ว่าด้วย การแสวงหาที่ประเสริฐ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันวิหาร ทรงปรารภภิกษุผู้กระสันจะสึก จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้ ได้ยินว่า ภิกษุนั้นเที่ยวบิณฑบาตไปในพระนครสาวัตถี เห็นหญิงตกแต่งประดับประดามีรูปร่างงดงามคนหนึ่ง เป็นผู้กระสันอยากสึก ไม่ยินดีในพระศาสนา. ลำดับนั้น ภิกษุทั้งหลายจึงพากันแสดงภิกษุนั้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า ภิกษุนั้นถูกพระศาสดาตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่าเธอเป็นผู้กระสันอยากสึกจริงหรือ? จึงกราบทูลว่า จริง พระเจ้าข้า. เมื่อพระศาสดาตรัสว่า ใครทำให้เธอกระสันอยากสึก จึงกราบทูลเนื้อความนั้น. พระศาสดาตรัสว่า เธอบวชในศาสนา อันเป็นเครื่องนำออกจากทุกข์เห็นปานนี้ เพราะเหตุไร จึงกระสันอยากสึก บัณฑิตทั้งหลายในกาลก่อน แม้จะได้ตำแหน่งปุโรหิตก็ยังปฏิเสธตำแหน่งนั้นแล้วไปบวช. ครั้นตรัสแล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
สัยหชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๑๐. สัยหชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๑๐)
ว่าด้วยสัยหอามาตย์
(ฤๅษีโพธิสัตว์ได้กล่าวกับสัยหอามาตย์ว่า)
[๓๗] เราไม่ปรารถนาแผ่นดินอันมีสมุทรเป็นขอบเขต
มีสาครล้อมรอบประดุจต่างหู พร้อมกับคานินทา ท่านจงทราบอย่างนี้เถิด
สัยหอามาตย์
[๓๘] พราหมณ์ น่าติเตียนการได้ยศ และการได้ทรัพย์สาหรับเลี้ยงชีวิต
ซึ่งเป็ นเหตุให้ประสบความพินาศ หรือประพฤติไม่เป็นธรรม
[๓๙] ถึงแม้เราจะเป็ นนักบวชถือบาตรเลี้ยงชีพ
การเลี้ยงชีพเช่นนั้นแหละยังดีกว่าการแสวงหาโดยไม่ชอบธรรม
[๔๐] ถึงแม้เราจะเป็ นนักบวชถือบาตรเลี้ยงชีพ
ไม่เบียดเบียนผู้อื่นในโลก การเลี้ยงชีพเช่นนั้นแหละยังดีกว่าการครองราชสมบัติ
สัยหชาดกที่ ๑๐ จบ
กาลิงควรรคที่ ๑ จบ
--------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สัยหชาดก
ว่าด้วย การแสวงหาที่ประเสริฐ
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันวิหาร
ทรงปรารภภิกษุผู้กระสันจะสึก จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้
ได้ยินว่า ภิกษุนั้นเที่ยวบิณฑบาตไปในพระนครสาวัตถี
เห็นหญิงตกแต่งประดับประดามีรูปร่างงดงามคนหนึ่ง เป็ นผู้กระสันอยากสึก
ไม่ยินดีในพระศาสนา.
ลาดับนั้น ภิกษุทั้งหลายจึงพากันแสดงภิกษุนั้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า
ภิกษุนั้นถูกพระศาสดาตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุ
ได้ยินว่าเธอเป็ นผู้กระสันอยากสึกจริงหรือ? จึงกราบทูลว่า จริง พระเจ้าข้า.
เมื่อพระศาสดาตรัสว่า ใครทาให้เธอกระสันอยากสึก จึงกราบทูลเนื้อความนั้น.
พระศาสดาตรัสว่า เธอบวชในศาสนา
อันเป็นเครื่องนาออกจากทุกข์เห็นปานนี้ เพราะเหตุไร จึงกระสันอยากสึก
บัณฑิตทั้งหลายในกาลก่อน
แม้จะได้ตาแหน่งปุโรหิตก็ยังปฏิเสธตาแหน่งนั้นแล้วไปบวช.
ครั้นตรัสแล้ว จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-

2. 2
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ถือปฏิสนธิในท้องนางพราหมณีของปุโรหิต
คลอดในวันเดียวกันกับพระโอรสของพระราชา.
พระราชาตรัสถามอามาตย์ทั้งหลายว่า ใครๆ ผู้เกิดในวันเดียวกันกับโอรสของเรา
มีอยู่หรือหนอ? อามาตย์ทั้งหลายกราบทูลว่า ข้าแต่มหาราช มีพระเจ้าข้า
คือบุตรของปุโรหิต.
พระราชาจึงทรงสั่งเอาบุตรของปุโรหิตนั้นมามอบให้แม่นมทั้งหลาย
ให้ประคบประหงมร่วมกันกับพระราชโอรส. เครื่องประดับและเครื่องดื่ม
เครื่องบริโภคของกุมารแม้ทั้งสอง ได้เป็นเช่นเดียวกันทีเดียว.
พระราชกุมารและกุมารเหล่านั้นเจริญวัย
แล้วไปเมืองตักกสิลาเรียนศิลปะทั้งปวงร่วมกันแล้วกลับมา.
พระราชาได้พระราชทานตาแหน่งอุปราชแก่พระโอรส
พระโพธิสัตว์ได้มียศยิ่งใหญ่ จาเดิมแต่นั้นมา
พระโพธิสัตว์กับพระราชโอรสก็กินร่วมกัน ดื่มร่วมกันนอนร่วมกัน
ความวิสาสะคุ้นเคยกันและกันได้มั่นคงแน่นแฟ้ น.
ในกาลต่อมา เมื่อพระราชบิดาสวรรคตแล้ว
พระราชโอรสได้ดารงอยู่ในราชสมบัติ ทรงเสวยสมบัติใหญ่.
พระโพธิสัตว์คิดว่า สหายของเราได้ครองราชย์
ก็ในขณะที่ทรงกาหนดตาแหน่งนั่นแหละ
คงจักพระราชทานตาแหน่งปุโรหิตแก่เรา
เราจะประโยชน์อะไรด้วยการครองเรือน เราจักบวชพอกพูนความวิเวก
พระโพธิสัตว์นั้นไหว้บิดามารดาให้อนุญาตการบรรพชาแล้ว สละสมบัติใหญ่
ผู้เดียวเท่านั้นออกไปหิมวันตประเทศ
สร้างบรรณศาลาอยู่ในภูมิภาคอันน่ารื่นรมย์ บวชเป็นฤาษี
ทาอภิญญาและสมาบัติให้บังเกิดแล้วเล่นฌานอยู่.
ในกาลนั้น พระราชาหวนระลึกถึงพระโพธิสัตว์นั้นจึงถามว่า
สหายของเราไม่ปรากฎเขาไปไหนเสีย.
อามาตย์ทั้งหลายกราบทูลถึงความที่พระโพธิสัตว์นั้นบวชแล้วกราบทูลว่า ได้ยินว่า
สหายของพระองค์อยู่ในไพรสณฑ์อันน่ารื่นรมย์.
พระราชาตรัสถามตาแหน่งแห่งที่อยู่ของพระโพธิสัตว์นั้นแล้วตรัสกะสั
ยหอามาตย์ ท่านจงมา จงพาสหายของเรามา
เราจักให้ตาแหน่งปุโรหิตแก่สหายของเรานั้น.
สัยหอามาตย์นั้นรับพระดารัสแล้วออกจากนครพาราณสีถึงปัจจันตคา
มโดยลาดับ แล้วตั้งค่าย ณ บ้านปัจจันตคามนั้น
แล้วไปยังสถานที่อยู่ของพระโพธิสัตว์พร้อมกับพวกพรานป่า

3. 3
เห็นพระโพธิสัตว์นั่งอยู่ที่ประตูบรรณศาลา เหมือนรูปทองจึงไหว้แล้วนั่ง ณ
ส่วนข้างหนึ่ง กระทาปฏิสันถาร แล้วกล่าวว่า ท่านผู้เจริญ
พระราชามีพระประสงค์จะพระราชทานตาแหน่งปุโรหิตแก่ท่าน
ทรงหวังให้ท่านกลับมา.
พระโพธิสัตว์กล่าวว่า ตาแหน่งปุโรหิตจงพักไว้ก่อน
เราแม้จะได้ราชสมบัติในแคว้นกาสี โกศล และชมพูทวีปทั้งสิ้น
หรือเฉพาะสิริแห่งพระเจ้าจักรพรรดิก็ตาม ก็จักไม่ปรารถนา
ก็บัณฑิตทั้งหลายย่อมไม่กลับถือเอากิเลสทั้งหลาย ซึ่งละแล้วครั้งเดียวอีก
เพราะสิ่งที่ละทิ้งไปแล้วครั้งเดียวเป็ นเช่นกับก้อนเขฬะที่ถ่มไปแล้ว
จึงได้กล่าวคาถาเหล่านี้ว่า :-
บัณฑิตไม่พึงปรารถนาพื้นแผ่นดิน มีสัณฐานดุจกุณฑลท่ามกลางสาคร
มีมหาสมุทรล้อมอยู่โดยรอบ พร้อมด้วยการนินทา ดูก่อนสัยหะอามาตย์
ท่านจงรู้อย่างนี้เถิด.
ดูก่อนพราหมณ์ เราติเตียนการได้ยศ การได้ทรัพย์
และการเลี้ยงชีพด้วยการทาตนให้ตกต่า หรือด้วยการประพฤติไม่เป็นธรรม.
ถึงแม้เราบวชเป็นบรรพชิต ถือบาตรเที่ยวภิกขาจาร
ความเลี้ยงชีวิตนั้นนั่นแหละประเสริฐกว่า
การแสวงหาโดยไม่เป็นธรรมจะประเสริฐกว่าอะไร
ถึงแม้เราบวชเป็นบรรพชิต ถือบาตรเที่ยวภิกขาจาร
ไม่เบียดเบียนผู้อื่นในโลก นั้นประเสริฐกว่าราชสมบัติเสียอีก.
พระโพธิสัตว์นั้นห้ามปรามสัยหะอามาตย์แม้ผู้จะอ้อนวอนอยู่บ่อยๆ
ด้วยประการฉะนี้. ฝ่ายสัยหะอามาตย์
ครั้นไม่ได้ความตกลงปลงใจของพระโพธิสัตว์ จึงไหว้พระโพธิสัตว์แล้ว
ไปกราบทูลแก่พระราชาถึงความที่พระโพธิสัตว์นั้นไม่กลับมา.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว จึงทรงประกาศสัจจะทั้งหลาย แล้วประชุมช
าดก
ในเวลาจบสัจจะ ภิกษุผู้กระสันจะสึก ได้ตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล
ชนเป็นอันมากแม้อื่นอีกได้กระทาให้แจ้งโสดาปัตติผลเป็นต้น.
พระราชาในครั้งนั้น ได้เป็ น พระอานนท์
สัยหะอามาตย์ในครั้งนั้น ได้เป็น พระสารีบุตร
ส่วนบุตรของปุโรหิตในครั้งนั้น ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาสัยหชาดกที่ ๑๐
-----------------------------