ว่าด้วย ผู้ถูกโรครักครอบงำรักษายาก พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภพราหมณ์ชื่อ กามนีตะ ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. เรื่องราวทั้งปัจจุบันและอดีต จักมีแจ้งใน กามชาดก ในทวาทสนิบาต.

1. 1
กามนีตชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๘. กามนีตชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๒๘)
ว่าด้วยคนที่ถูกความอยากครอบงา
(พระราชาตรัสกับท้าวสักกเทวราชโพธิสัตว์ว่า)
[๑๕๕] เราอยากได้พระนครทั้ง ๓ และรัฐทั้ง ๓ คือ (๑) ปัญจาละ (๒)
กุรุยะ (๓) เกกกะ ในระหว่างพระนครเหล่านั้น พ่อพราหมณ์เอ๋ย
เราอยากได้ยิ่งกว่าราชสมบัติที่เราได้แล้วเสียอีก
เจ้าจงเยียวยาข้าพเจ้าผู้ถูกความอยากทาลายแล้วเถิด
(ท้าวสักกเทวราชโพธิสัตว์ตรัสกับพระราชาว่า)
[๑๕๖] จริงอยู่ คนถูกงูเห่ากัด หมอบางคนก็รักษาหาย คนถูกผีสิง
หมอผีที่เก่งบางคนก็ขับออกได้ แต่คนถูกความอยากทาลาย ใครๆ ก็เยียวยาไม่ได้
เพราะว่า คนที่ล่วงเลยกุศลธรรมแล้วจะเยียวยาได้อย่างไร
กามนีตชาดกที่ ๘ จบ
-------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
กามนีตชาดก
ว่าด้วย ผู้ถูกโรครักครอบงารักษายาก
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภพราหมณ์ชื่อ กามนีตะ ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
เรื่องราวทั้งปัจจุบันและอดีต จักมีแจ้งใน กามชาดก ในทวาทสนิบาต.
พระราชบุตรทั้งสองพระองค์นั้น
พระองค์พี่ได้กลับมาเป็ นพระราชาในกรุงพาราณสี พระองค์น้องได้เป็นอุปราช.
ทั้งสองพระองค์นั้น องค์พี่ผู้เป็นพระราชาเป็นผู้ไม่อิ่มในวัตถุกามและกิเลสกาม
มีพระทัยโลภในทรัพย์สมบัติ.
ในคราวนั้น พระโพธิสัตว์เป็นท้าวสักกเทวราช ตรวจดูชมพูทวีป
ทรงทราบว่า พระราชานั้นมิได้ทรงอิ่มในกามทั้งสอง ทรงดาริว่า
จักไปข่มขี่พระราชานี้ให้ละอายพระทัย
จึงทรงแปลงเป็นพราหมณ์มาณพเข้าเฝ้ าพระราชา.
เมื่อพระราชาตรัสถามว่า แน่ะมาณพ ท่านมาด้วยประสงค์อะไร.
กราบทูลว่า ข้าแต่มหาราช ข้าพระองค์พบนครสามนครน่ารื่นรมย์
มีภิกษาหารสมบูรณ์ พรั่งพร้อมด้วยช้าง ม้า รถ
พลนิกรและเงินทองเครื่องอลังการ แต่พระองค์สามารถยึดนครทั้ง ๓
นั้นด้วยกาลังเล็กน้อยเท่านั้น

2. 2
ข้าพระองค์จึงมาเพื่อรับอาสาไปตีเมืองทั้งสามถวายพระองค์.
เมื่อตรัสถามว่า เราจะไปกันเมื่อไรเล่า มาณพ. กราบทูลว่า ไปพรุ่งนี้
พระเจ้าข้า. ตรัสว่า ถ้าเช่นนั้นเราไปด้วยกัน ท่านมาแต่เช้าๆ หน่อย.
ท้าวสักกะตรัสว่า ดีแล้ว พระเจ้าข้า พระองค์จงเตรียมพลไว้โดยเร็ว
แล้วเสด็จกลับวิมานของพระองค์.
รุ่งขึ้น พระราชารับสั่งให้เที่ยวตีกลองเรียกชุมนุมพล
รับสั่งให้อามาตย์ทั้งหลายมา แล้วตรัสว่า เมื่อวานนี้
มีพราหมณ์มาณพผู้หนึ่งรับอาสาจะตีนครทั้งสามเอาราชสมบัติถวาย
คือนครอุตตรปัญจาละ นครอินทปัตร นครเกกกะ
เราจะพามาณพนั้นไปตีเอาราชสมบัติในนครทั้งสามนั้น.
พวกท่านจงไปตามตัวมาณพนั้นมาโดยเร็ว. พวกอามาตย์ทูลถามว่า
ข้าแต่พระองค์ พระองค์พระราชทานที่พักให้มาณพนั้น ณ ที่ไหน. ตรัสว่า
เราไม่ได้ให้ที่พักแก่เขา. กราบทูลถามว่า
เสบียงอาหารพระองค์พระราชทานหรือเปล่า. ตรัสว่า
เสบียงอาหารก็ไม่ได้ประทาน. ทูลถามว่า ข้าพระองค์จะไปตามตัวได้ที่ไหน.
ตรัสว่า พวกท่านจงเที่ยวตามหาดูตามถนนในนครเถิด.
พวกอามาตย์เที่ยวตรวจตราดูแล้วไม่พบ จึงกราบทูลว่า ไม่พบตัว
พระเจ้าข้า. เมื่อพระราชาไม่ได้ตัวมาณพมา ก็เกิดความโศกเสียพระทัยว่า
เราเสื่อมจากอิสสริยสมบัติอันใหญ่หลวงอย่างนี้เสียแล้ว ดวงพระทัยก็เร่าร้อน
โลหิตที่ฉีดเลี้ยงหทัยก็กาเริบ จนเกิดสารอกโลหิตออกมา.
บรรดาแพทย์ทั้งหลายก็ไม่สามารถจะรักษาได้.
ถัดจากนั้นมา ๓-๔ วัน ท้าวสักกเทวราชทรงตรวจดู
ทรงทราบการประชวรของพระราชา ทรงดาริว่า จักช่วยรักษา
จึงแปลงเป็ นพราหมณ์มาเยือนประตูพระราชวัง ให้กราบทูลว่า
มีหมอพราหมณ์จะมารักษาพระองค์. พระราชาทรงสดับดังนั้นตรัสว่า
หมอหลวงล้วนแต่ใหญ่โต ยังรักษาเราไม่ได้
ท่านจงจ่ายค่าป่วยการให้เขากลับไปเถิด.
ท้าวสักกเทวราชได้สดับคาอามาตย์มาบอกแล้วตรัสว่า
เราไม่ต้องการที่พักและค่าป่วยการแม้ค่าขวัญข้าว เราก็ไม่ขอรับ
เราขออาสารักษาพระองค์ ขอพระราชาจงให้เราเฝ้ าเถิด.
พระราชาทรงสดับดังนั้น แล้วรับสั่งว่า ถ้าเช่นนั้นจงมาเถิด.
ท้าวสักกเทวราชเสด็จเข้าไปแล้ว ถวายบังคมยืน ณ ส่วนข้างหนึ่ง.
พระราชาตรัสถามว่า ท่านจะรักษาเราหรือ. ทูลว่าอย่างนั้นพระเจ้าข้า. ตรัสว่า
ถ้าเช่นนั้นจงรักษาเถิด.
กราบทูลว่า ข้าแต่มหาราช ขอประทานโอกาส

3. 3
ขอพระองค์จงบอกลักษณะของโรคแก่ข้าพระองค์ว่า เกิดเพราะเหตุอะไร
เกิดเพราะเสวยอะไร หรือได้ทอดพระเนตร หรือทรงสดับอะไร. พระราชาตรัสว่า
แน่ะพ่อ โรคของเราเกิดเพราะได้ฟังข่าว. ทูลถามว่า พระองค์สดับข่าวอะไร.
ตรัสว่าแน่ะพ่อ มีมาณพคนหนึ่งมาบอกว่า
จักรับอาสาตีเอาราชสมบัติในนครทั้งสามถวายเรา
เราก็ไม่ได้ให้ที่พักหรือค่ากินอยู่แก่เขา เขาคงโกรธเราจึงไปเฝ้ าพระราชาองค์อื่น
เมื่อเป็นเช่นนั้น เราก็เฝ้ าแต่คิดอยู่ว่า เราเสื่อมจากอิสสริยสมบัติอันใหญ่หลวงดังนี้
จึงได้เกิดโรคขึ้น.
ถ้าท่านสามารถก็จงรักษาโรคอันเกิดเพราะจิตปรารถนาของเรา.
เมื่อจะประกาศเนื้อความนี้ ได้กล่าวคาถาแรกว่า :-
เราปรารถนาระหว่างเมืองทั้งสาม คือเมืองปัญจาละ ๑ เมืองกุรุยะ ๑
เมืองเกกกะ ๑ ดูก่อนท่านพราหมณ์
เราปรารถนาราชสมบัติทั้งสามเมืองนั้นมากกว่าราชสมบัติที่เราได้แล้วนี้
ดูก่อนพราหมณ์ ขอท่านรักษาเราผู้ถูกความใคร่ครอบงาด้วยเถิด.
ลาดับนั้น ท้าวสักกเทวราชจึงตรัสกะพระราชาว่า ข้าแต่มหาราช
พระองค์จะรักษาด้วยโอสถรากไม้เป็นต้นไม่หาย ต้องรักษาด้วยโอสถ
คือญาณอย่างเดียว ได้กล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
อันที่จริง เมื่อบุคคลถูกงูเห่ากัด หมอบางคนก็รักษาได้ อนึ่ง
บุคคลถูกผีสิง หมอผู้ฉลาดก็ไล่ออกได้ แต่บุคคลผู้ถูกความใคร่ครอบงาแล้ว ใครๆ
ก็รักษาไม่หาย เพราะว่าเมื่อบุคคลล่วงเลยธรรมขาวเสียแล้ว จะรักษาได้อย่างไร.
พระมหาสัตว์แสดงเหตุนี้แด่พระราชาฉะนี้แล้ว ได้ตรัสให้ยิ่งๆ
ขึ้นไปอย่างนี้ว่า
ข้าแต่มหาราช ถ้าพระองค์จักได้ราชสมบัติทั้งสามแคว้นนั้น
เมื่อพระองค์เสวยราชทั้ง ๔ นคร จะฉลองพระองค์ด้วยผ้าสาฎกทั้ง ๔
คู่คราวเดียวกันได้อย่างไรเล่าหนอ จะเสวยทั้ง ๔ ถาดทอง จะบรรทมทั้ง ๔
พระแท่นสิริไสยาสน์คราวเดียวกันได้อย่างไร.
ข้าแต่มหาราช พระองค์ไม่พึงเป็นไปในอานาจตัณหา
ชื่อว่าตัณหานี้เป็ นมูลรากของความวิบัติ เมื่อเจริญขึ้นผู้ใดทาให้งอกงาม
ย่อมซัดบุคคลนั้นลงนรกทั้ง ๘ ขุม อุสสทนรก ๑๖ ขุม
และอบายภูมิที่เหลือมีประเภทนานาประการ.
พระมหาสัตว์แสดงธรรมขู่พระราชาด้วยภัยในนรกเป็นต้นอย่างนี้
ฝ่ายพระราชาฟังธรรมของพระมหาสัตว์แล้ว ก็สร่างโศก
หายพระโรคทันใดนั้นเอง
แม้ท้าวสักกะประทานโอวาทแด่พระราชาให้ดารงอยู่ในศีลแล้ว เสด็จกลับเทวโลก.
ฝ่ายพระราชาตั้งแต่นั้นทรงบาเพ็ญบุญมีทานเป็นต้น เสด็จไปตามยถากรรม.

4. 4
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.
พระราชาในครั้งนั้น ได้เป็ นพราหมณ์ชื่อกามนีตะ ในครั้งนี้
ส่วนท้าวสักกเทวราช คือ เราตถาคต นี้แล.
จบ อรรถกถากามนีตชาดกที่ ๘
-----------------------------------------------------