ว่าด้วยบุตรที่มารดาละทิ้ง พระบรมศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภอำมาตย์ผู้หนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า อำมาตย์ผู้หนึ่งของพระเจ้าโกศลยังพระราชาให้โปรดปรานแล้ว ได้กำลังในปัจจันตคาม ไปร่วมกับพวกโจร กล่าวว่า เราจักพาพวกมนุษย์เข้าป่า พวกเจ้าปล้นบ้านแล้วแบ่งให้เราครึ่งหนึ่ง ดังนี้แล้ว เรียกพวกมนุษย์ให้ประชุมกัน แล้วพาเข้าป่าไปเสียก่อน เมื่อพวกโจรพากันมาจับแม่โคฆ่ากินเนื้อ ปล้นบ้านเรือนพากันไปแล้ว มีมหาชนแวดล้อมกลับเข้าบ้านในเวลาเย็น. ไม่ช้าไม่นาน การกระทำของเขาก็ปรากฏ พวกมนุษย์พากันกราบทูลพระราชา พระราชารับสั่งเรียกเขามาแล้วให้กำหนดโทษ ทรงลงพระอาญาสมควรแก่โทษานุโทษ ส่งนายอำเภอผู้อื่นไปแทน แล้วเสด็จไปพระเชตวัน ถวายบังคมพระตถาคต กราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนมหาบพิตร มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้นที่อำมาตย์ผู้นั้นมีปกติประพฤติอย่างนี้ ถึงในกาลก่อนก็มีปกติประพฤติอย่างนี้เหมือนกัน. อันพระเจ้าโกศลกราบทูลอาราธนา ทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
ขรัสสรชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๙. ขรัสสรชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๗๙)
ว่าด้วยเสียงดังอึกทึกครึกโครม
(พระโพธิสัตว์กล่าวคาถานี้ตาหนิกานันผู้ร่วมมือกับพวกโจรปล้นชาวบ้านว่า)
[๗๙] คราวใด ชาวบ้านถูกปล้น ฝูงโคถูกเชือด บ้านเรือนถูกเผาวอดวาย
ผู้คนถูกเกณฑ์ไป คราวนั้น ลูกที่ถูกแม่ทอดทิ้ง (ลูกที่ถูกแม่ทอดทิ้ง
หมายถึงลูกที่ทาชั่ว เป็นคนหน้าด้าน เพราะขาดหิริโอตตัปปะ ชื่อว่าไม่มีแม่
ถึงแม่ยังมีชีวิตอยู่ เขาก็ไม่ตั้งอยู่ในฐานะเป็นลูก(ถูกตัดแม่ตัดลูก))
จึงมาตีกลองจนอึกทึกครึกโครม
ขรัสสรชาดกที่ ๙ จบ
------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
เอกกนิบาตชาดก วรุณวรรค
๙. ขรัสสรชาดก ว่าด้วยบุตรที่มารดาละทิ้ง
พระบรมศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภอามาตย์ผู้หนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า
อามาตย์ผู้หนึ่งของพระเจ้าโกศลยังพระราชาให้โปรดปรานแล้ว
ได้กาลังในปัจจันตคาม ไปร่วมกับพวกโจร กล่าวว่า เราจักพาพวกมนุษย์เข้าป่า
พวกเจ้าปล้นบ้านแล้วแบ่งให้เราครึ่งหนึ่ง ดังนี้แล้ว เรียกพวกมนุษย์ให้ประชุมกัน
แล้วพาเข้าป่าไปเสียก่อน เมื่อพวกโจรพากันมาจับแม่โคฆ่ากินเนื้อ
ปล้นบ้านเรือนพากันไปแล้ว มีมหาชนแวดล้อมกลับเข้าบ้านในเวลาเย็น.
ไม่ช้าไม่นาน การกระทาของเขาก็ปรากฏ
พวกมนุษย์พากันกราบทูลพระราชา
พระราชารับสั่งเรียกเขามาแล้วให้กาหนดโทษ
ทรงลงพระอาญาสมควรแก่โทษานุโทษ ส่งนายอาเภอผู้อื่นไปแทน
แล้วเสด็จไปพระเชตวัน ถวายบังคมพระตถาคต
กราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนมหาบพิตร
มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้นที่อามาตย์ผู้นั้นมีปกติประพฤติอย่างนี้
ถึงในกาลก่อนก็มีปกติประพฤติอย่างนี้เหมือนกัน.
อันพระเจ้าโกศลกราบทูลอาราธนา ทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก

2. 2
ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
ทรงพระกรุณาพระราชทานปัจจันตคามแก่อามาตย์ผู้หนึ่ง.
เรื่องต่อไปทั้งหมด ก็เป็นเช่นเดียวกับเรื่องก่อนทั้งหมด
ในครั้งนั้น พระโพธิสัตว์ท่องเที่ยวไปในปัจจันตคามเพื่อการค้า
พานักอาศัยอยู่ในหมู่บ้านนั้น พระโพธิสัตว์นั้น
เมื่อนายอาเภอผู้นั้นตีกลองอึกทึกมากับมหาชนผู้ห้อมล้อมในตอนเย็น จึงกล่าวว่า
นายอาเภอผู้ร้ายคนนี้รวมหัวกันกับพวกโจรให้ปล้นชาวบ้าน
ครั้นพวกโจรพากันหนีเข้าดงไปแล้ว คราวนี้สิมีกลองตีเดินมา
ทาเหมือนคนสงบเสงี่ยม แล้วกล่าวคาถานี้ว่า :-
"เมื่อใดชาวบ้านถูกปล้นเรียบร้อยแล้ว ฝูงโคถูกเชือดแล้ว
เรือนทั้งหลายถูกไฟเผาวอดไปแล้ว ผู้คนถูกต้อนไปแล้ว
เมื่อนั้นบุตรที่มารดาละทิ้งแล้ว จึงมาตีกลองเสียงอึกทึก" ดังนี้.
พระโพธิสัตว์บริภาษเขาด้วยคาถานี้ด้วยประการฉะนี้
กรรมนั้นของเขาปรากฏต่อกาลไม่ช้าเลย ครั้งนั้น
พระราชาทรงลงพระอาญาแก่เขาสมควรแก่โทษานุโทษ.
พระบรมศาสดาตรัสว่า ดูก่อนมหาบพิตร
มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้นที่อามาตย์ผู้นั้นมีปกติประพฤติอย่างนี้
แม้ในครั้งก่อนก็ได้มีความประพฤติชั่วมาแล้วเหมือนกัน.
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงสืบอนุสนธิ ประชุมชาดกว่า
อามาตย์ในครั้งนั้น ได้มาเป็นอามาตย์ในครั้งนี้
ส่วนบัณฑิตผู้ยกคาถาขึ้นกล่าว ได้มาเป็ น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบอรรถกถาขรัสสชาดกที่ ๙
-----------------------------------------------------