ว่าด้วย วิธีการหลอกลวง พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภิกษุสัทธิวิหาริกของพระสารีบุตรเถระ จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้. ได้ยินว่า สัทธิวิหาริกของพระเถระเข้าไปหาพระเถระ ไหว้แล้วนั่ง ณ ส่วนข้างหนึ่ง แล้วถามว่า ท่านผู้เจริญ ขอท่านโปรดบอกปฏิปทาอันจะให้ลาภเกิดแก่กระผม ภิกษุกระทำอะไรจึงจะได้ปัจจัยมีจีวรเป็นต้น ขอรับ. ลำดับนั้น พระเถระจึงบอกปฏิปทาอันจะให้ลาภเกิดขึ้นแก่สัทธิวิหาริกนั้น ดังนี้ว่า ดูก่อนอาวุโส ลาภสักการะย่อมเกิดแก่ภิกษุผู้ประกอบด้วยองค์ ๔ คือ ๑. พึงทำลายหิริโอตตัปปะภายในตนอันละสมณสัญญาเสีย ไม่เป็นบ้าเลยทำเป็นเหมือนคนบ้า ๒. พึงกล่าววาจาส่อเสียด ๓. พึงเป็นเช่นกับนักฟ้อนรำ และ ๔. พึงเป็นคนเอิกเกริกมีวาจาพล่อยๆ. สัทธิวิหาริกนั้นติเตียนปฏิปทานั้นแล้ว จึงลุกขึ้นหลีกไป. พระเถระเข้าไปเฝ้าพระศาสดา ถวายบังคมแล้ว กราบทูลเรื่องนั้นให้ทรงทราบ. พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนสารีบุตร ภิกษุนั้นติเตียนลาภในบัดนี้เท่านั้นหามิได้ แม้ในกาลก่อนก็ได้ติเตียนแล้วเหมือนกัน อันพระเถระทูลอาราธนาแล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้.

1. 1
ลาภครหชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๗. ลาภครหชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๘๗)
ว่าด้วยวิธีการหลอกลวงเพื่อแสวงหาลาภ
(อาจารย์ทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์ได้ตรัสกับมาณพผู้เป็ นศิษย์ว่า)
[๑๐๙] ไม่บ้าก็ทาเป็นเหมือนคนบ้า
ไม่ใช่คนส่อเสียดก็ทาเป็นเหมือนคนส่อเสียด
ไม่ใช่นักฟ้ อนราก็ทาเป็นเหมือนนักฟ้ อนรา ไม่ตื่นข่าวก็ทาเป็นเหมือนตื่นข่าว
ย่อมได้ลาภในบุคคลที่ลุ่มหลงงมงาย นี้เป็ นคาสอนสาหรับเธอ
(ลูกศิษย์ได้ฟังคาของอาจารย์แล้ว จึงติเตียนลาภว่า)
[๑๑๐] พราหมณ์ น่าติเตียนการได้ยศ
และการได้ทรัพย์สาหรับเลี้ยงชีวิต ซึ่งเป็ นเหตุให้ประสบความพินาศ
หรือประพฤติไม่เป็นธรรม
[๑๑๑] ถึงแม้เราจะเป็ นนักบวชถือบาตรเลี้ยงชีพ
การเลี้ยงชีพเช่นนั้นแหละยังดีกว่าการแสวงหาโดยไม่ชอบธรรม
ลาภครหชาดกที่ ๗ จบ
-------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ลาภครหิกชาดก
ว่าด้วย วิธีการหลอกลวง
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภภิกษุสัทธิวิหาริกของพระสารีบุตรเถระ จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า สัทธิวิหาริกของพระเถระเข้าไปหาพระเถระ ไหว้แล้วนั่ง ณ
ส่วนข้างหนึ่ง แล้วถามว่า ท่านผู้เจริญ
ขอท่านโปรดบอกปฏิปทาอันจะให้ลาภเกิดแก่กระผม
ภิกษุกระทาอะไรจึงจะได้ปัจจัยมีจีวรเป็นต้น ขอรับ.
ลาดับนั้น
พระเถระจึงบอกปฏิปทาอันจะให้ลาภเกิดขึ้นแก่สัทธิวิหาริกนั้น ดังนี้ว่า
ดูก่อนอาวุโส ลาภสักการะย่อมเกิดแก่ภิกษุผู้ประกอบด้วยองค์ ๔ คือ
๑. พึงทาลายหิริโอตตัปปะภายในตนอันละสมณสัญญาเสีย
ไม่เป็นบ้าเลยทาเป็นเหมือนคนบ้า
๒. พึงกล่าววาจาส่อเสียด
๓. พึงเป็นเช่นกับนักฟ้ อนรา และ
๔. พึงเป็นคนเอิกเกริกมีวาจาพล่อยๆ.

2. 2
สัทธิวิหาริกนั้นติเตียนปฏิปทานั้นแล้ว จึงลุกขึ้นหลีกไป.
พระเถระเข้าไปเฝ้ าพระศาสดา ถวายบังคมแล้ว
กราบทูลเรื่องนั้นให้ทรงทราบ.
พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนสารีบุตร
ภิกษุนั้นติเตียนลาภในบัดนี้เท่านั้นหามิได้
แม้ในกาลก่อนก็ได้ติเตียนแล้วเหมือนกัน อันพระเถระทูลอาราธนาแล้ว
จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้.
ในอดีตกาล
เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในตระกูลพราหมณ์ พอเจริญวัยแล้ว ในกาลมีอายุ ๑๖
ปีเท่านั้น ก็เรียนจบไตรเพท และศิลปศาสตร์ ๑๘ ประการ
ได้เป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์บอกศิลปะแก่มาณพ ๕๐๐ คน
ในจานวนมาณพเหล่านั้น มีมาณพคนเพียบพร้อมด้วยศิลาจารวัตร
วันหนึ่งเข้าไปหาอาจารย์ แล้วถามปฏิปทาอันเป็ นเครื่องให้เกิดลาภว่า
ขอท่านจงบอก ลาภเกิดขึ้นแก่สัตว์เหล่านี้ได้อย่างไรๆ
อาจารย์กล่าวว่า ดูก่อนพ่อมหาจาเริญ ลาภย่อมเกิดขึ้นแก่สัตว์เหล่านี้
ด้วยเหตุ ๔ ประการ
แล้วกล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
ไม่ใช่คนบ้า ทาเป็นเหมือนคนบ้า ไม่ใช่คนส่อเสียด
ทาเป็นเหมือนคนส่อเสียด ไม่ใช่นักฟ้ อนรา
ทาเป็นเหมือนนักฟ้ อนรา ไม่ใช่คนตื่นข่าว
ทาเป็นเหมือนคนตื่นข่าว ย่อมจะได้ลาภในหมู่คนหลงงมงาย นี้เป็นคาสอนสาหรับ
ท่าน.
ท่านกล่าวอธิบายไว้ว่า ชื่อว่าคนบ้าเห็นเด็กหญิงเด็กชายแล้ว
แย่งเอาผ้าและเครื่องประดับเป็นต้นของเด็กเหล่านั้น ถือเอาเนื้อ
ปลาและขนมเป็นต้นจากที่นั้นๆ โดยพลการมาเคี้ยวกินฉันใด คนใดเป็นคฤหัสถ์
ละทิ้งหิริโอตตัปปะอันตั้งขึ้นภายในและภายนอก ไม่เอื้อเฟื้อกุศลและอกุศล
ไม่กลัวภัยในนรก ถูกความโลภครอบงา ถูกตัณหาครอบงาจิต
มัวเมาในกามทั้งหลาย กระทากรรมอันสาหัสมีตัดช่องย่องเบาเป็นต้น
แม้เป็นบรรพชิตก็ละหิริโอตตัปปะเสีย ไม่เอื้อเฟื้อกุศลและอกุศล
ไม่กลัวภัยในนรก ย่ายีสิกขาบทที่พระศาสดาบัญญัติไว้ ถูกความโลภครอบงา
อันตัณหาครอบงาจิต อาศัยเพียงผ้าจีวรเป็นต้น ละทิ้งความเป็นสมณะของตนเสีย
เป็นคนประมาทมัวเมา กระทาเวชชกรรมและทูตกรรมเป็นต้น อาศัยอเนสนา
การแสวงหาอันไม่สมควร มีการให้ไม้ไผ่เป็นต้นเลี้ยงชีวิต ก็ฉันนั้นเหมือนกัน
บุคคลนี้แม้จะไม่เป็นบ้าก็ชื่อว่าเป็นคนบ้า เพราะเป็ นเหมือนคนบ้า

3. 3
ลาภย่อมเกิดขึ้นแก่คฤหัสถ์หรือบรรพชิตเห็นปานนี้โดยพลัน
ส่วนบุคคลใดไม่เป็นคนบ้าอย่างนั้น มีความละอาย มีความรังเกียจ
บุคคลนี้ย่อมไม่ได้ลาภในหมู่คนผู้งมงายมิใช่บัณฑิต เพราะฉะนั้น
บุคคลผู้ต้องการลาภพึงทาเป็นเหมือนคนบ้า.
แม้ในบทว่า ไม่เป็นคนส่อเสียด นี้ พึงทราบความอย่างนี้ว่า
ส่วนบุคคลใดเป็นคนส่อเสียด นาความส่อเสียดเข้าไปในราชสกุลว่า
บุคคลโน้นกระทากรรมชื่อนี้ บุคคลนั้นแย่งชิงยศของคนอื่นถือเอามาเพื่อตนเอง
ฝ่ายพระราชาทั้งหลายก็คิดว่า ผู้นี้มีความเสน่หาในพวกเรา
จึงตั้งบุคคลนั้นไว้ในตาแหน่งสูงๆ
ฝ่ายอามาตย์เป็นต้นย่อมสาคัญสิ่งที่จะพึงให้แก่บุคคลนั้น เพราะกลัวว่า
ผู้นี้จะทาพวกเราให้แตกร้าวในราชสกุล ลาภย่อมเกิดแก่คนผู้ส่อเสียดในทันที
ด้วยประการอย่างนี้
ส่วนคนใดไม่ส่อเสียด คนนั้นย่อมไม่ได้ลาภในหมู่ชนผู้งมงาย.
อันผู้จะทาลาภให้เกิดขึ้น พึงเป็ นเหมือนนักฟ้ อนรา.
อธิบายว่า นักฟ้ อนราทั้งหลายละทิ้งหิริโอตตัปปะเสีย
กระทาการเล่นด้วยฟ้ อนรา ขับร้องและการประโคม รวบรวมทรัพย์อยู่ฉันใด
ผู้ต้องการลาภก็ฉันนั้นเหมือนกัน ต้องทาลายหิริโอตตัปปะเสีย
เป็นเหมือนสหายนักเลงของสตรี บุรุษ เด็กชายและเด็กหญิงทั้งหลาย
เที่ยวแสดงการเล่นมีประการต่างๆ.
ส่วนบุคคลใดไม่เป็นนักฟ้ อนราอย่างนี้
บุคคลนั้นย่อมไม่ได้ลาภในหมู่คนงมงาย.
คนผู้มีวาจาพล่อยๆ ชื่อว่าคนตื่นข่าว.
จริงอยู่ พระราชาทั้งหลายแวดล้อมด้วยหมู่อามาตย์
ตรัสถามอามาตย์ทั้งหลายว่า เราได้ฟังมาว่า ในที่โน้น คนถูกฆ่า ถูกปล้นเรือน
ลูกเมียของคนอื่นถูกข่มขืน นี้เป็นกรรมของพวกไหนนะ? ในหมู่อามาตย์เหล่านั้น
เมื่ออามาตย์ที่เหลือไม่ทูลอะไรเลย ผู้ใดลุกขึ้นกราบทูลว่า คนชื่อโน้นๆ
กระทาดังนี้ ผู้นี้ชื่อว่าคนตื่นข่าว.
พระราชาทั้งหลายก็จะส่งราชบุรุษเหล่านั้นไปสืบสวน
ห้ามปรามตามคาของอามาตย์ผู้นั้น ย่อมประทานยศใหญ่โตให้แก่อามาตย์ผู้นั้น
ด้วยทรงพระดาริว่า เพราะอาศัยผู้นี้ บ้านเมืองของเราจึงปราศจากโจรผู้ร้าย.
ฝ่ายชนที่เหลือก็ให้ทรัพย์แก่ผู้นั้นเหมือนกัน เพราะกลัวว่า ผู้นี้ถูกราชบุรุษไต่ถาม
จะกล่าวมิดีมิร้ายให้. ลาภย่อมเกิดแก่คนตื่นข่าวด้วยประการอย่างนี้.
ส่วนผู้ที่ไม่ตื่นข่าวย่อมไม่ได้ลาภในหมู่ชนที่งมงาย.
อันเตวาสิกได้ฟังคาถาของอาจารย์แล้ว เมื่อจะติเตียนลาภ
จึงกล่าวคาถา ๒ คาถาว่า :-

4. 4
ข้าแต่ท่านพราหมณ์
น่าติเตียนความประพฤติอันเป็นเหตุให้ได้ลาภและยศ
โดยการทาชื่อเสียงให้ตกไปหรือโดยไม่เป็นธรรม.
อนึ่ง หากจะถือบาตรออกไปบวชเสีย
ความเป็นอยู่นี้แลประเสริฐกว่าการแสวงหาโดยไม่เป็นธรรม.
มาณพ ครั้นพรรณนาคุณของบรรพชาอย่างนี้แล้ว
จึงออกบวชเป็ นฤาษี แสวงหาภิกษาโดยธรรม ยังสมาบัติทั้งหลายให้เกิดขึ้น
ได้มีพรหมโลกเป็นที่ไปในเบื้องหน้า.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว
จึงทรงประชุมชาดกว่า
มาณพในครั้งนั้น ได้เป็ นภิกษุผู้ติเตียนลาภในบัดนี้
ส่วนอาจารย์ คือ เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาลาภครหิกชาดกที่ ๗
------------------------------------------------