ว่าด้วย ลักษณะของผู้ที่จะคบ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภความประเล้าประโลมของนางถูลกุมารี จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้. เรื่องที่เป็นปัจจุบันจักมีแจ้งในจุลลนารทกัสสปชาดก ในเตรสนิบาต. ส่วนเรื่องที่เป็นอดีต มีความดังต่อไปนี้

1. 1
หลิททราคชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๙. หลิททราคชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๔๓๕)
ว่าด้วยจิตกลับกลอกเหมือนผ้าย้อมด้วยขมิ้น
(นางกุมาริกากล่าวกับดาบสหนุ่มว่า)
[๗๘] พวกที่บาเพ็ญตบะอดกลั้นอยู่ในบ้านยังประเสริฐกว่าท่าน
ผู้อดกลั้นบาเพ็ญตบะอยู่ในเสนาสนะอันสงัดในป่า
(ดาบสหนุ่มถามดาบสผู้เป็นบิดาว่า)
[๗๙] คุณพ่อ ลูกออกจากป่าไปสู่บ้านแล้ว ควรจะคบหาคนมีศีลอย่างไร
มีข้อปฏิบัติอย่างไร ลูกถามแล้ว ขอพ่อจงบอกข้อนั้น
(ดาบสผู้เป็นบิดาตอบว่า)
[๘๐] ลูกรัก ผู้ใดพึงทาให้ลูกเบาใจ อดทนความคุ้นเคยของลูกได้
เชื่อฟังและอดกลั้นถ้อยคาของลูกได้ ลูกไปจากที่นี้แล้ว จงคบผู้นั้นเถิด
[๘๑] ผู้ใดไม่ทาความชั่วทางกาย วาจา ใจ ลูกไปจากที่นี้แล้ว
จงดารงตนอยู่เหมือนลูกในใส้ คบผู้นั้นเถิด
[๘๒] อนึ่ง ผู้ใดประพฤติธรรม แม้ประพฤติธรรมอยู่ก็ไม่ถือตัว
ลูกไปจากที่นี้แล้วจงคบผู้นั้น ซึ่งมีปัญญาทาแต่กรรมอันบริสุทธิ์เถิด
[๘๓] คนที่มีจิตกลับกลอกเหมือนลิง
รักง่ายหน่ายเร็วดุจผ้าที่ย้อมด้วยขมิ้น ลูกรัก
ถึงแม้ว่าพื้นชมพูทวีปทั้งสิ้นจะไร้มนุษย์ ลูกก็อย่าคบคนเช่นนั้นเลย
[๘๔] คนที่มีจิตโกรธเหมือนอสรพิษ ลูกจงเว้นให้ห่างไกล
เหมือนคนเว้นหนทางใหญ่ที่เปื้อนคูถ
และเหมือนคนขับขี่ยานพาหนะเว้นหนทางที่ไม่เรียบ
[๘๕] ลูกรัก เมื่อเข้าไปคบหาคนพาลอย่างสนิท
ก็จะเพิ่มพูนแต่ความฉิบหาย ลูกอย่าสมาคมกับคนพาลเลย
ขึ้นชื่อว่าการอยู่ร่วมกับคนพาลเป็ นเหมือนการอยู่ร่วมกับศัตรูทุกเมื่อ
[๘๖] ลูกรัก ดังนั้นพ่อจึงขอร้องลูก ลูกจงทาตามคาของพ่อ
ลูกอย่าสมาคมกับคนพาลเลย เพราะการสมาคมกับคนพาลทั้งหลายเป็นทุกข์
หลิททราคชาดกที่ ๙ จบ
--------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
หลิททราคชาดก
ว่าด้วย ลักษณะของผู้ที่จะคบ

2. 2
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภความประเล้าประโลมของนางถูลกุมารี จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้.
เรื่องที่เป็ นปัจจุบันจักมีแจ้งในจุลลนารทกัสสปชาดก ในเตรสนิบาต.
ส่วนเรื่องที่เป็นอดีต มีความดังต่อไปนี้ :-
นางกุมาริกานั้นทาลายศีลของดาบสหนุ่มนั้นแล้ว
รู้ว่าดาบสหนุ่มตกอยู่ในอานาจของตน
คิดว่าเราจักลวงดาบสหนุ่มนี้นาไปในครรลองมนุษย์ คิดดังนี้แล้วพูดว่า
ขึ้นชื่อว่าศีลที่รักษาในป่าซึ่งเว้นจากกามคุณมีรูปเป็ นต้น
ย่อมจะมีผลใหญ่ไปไม่ได้ ศีลที่รักษาในครรลองมนุษย์
ซึ่งเป็ นที่ตั้งแห่งกามคุณมีรูปเป็นต้น ย่อมมีผลใหญ่
มาเถิดท่านจงไปรักษาศีลกับเราในครรลองมนุษย์นั้น
ป่าจะเป็นประโยชน์อะไรแก่ท่าน ดังนี้
จึงได้กล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
ความอดทนด้วยศีลอยู่ในป่าอันมีที่นอนและที่นั่งอันสงัดเงียบ
จะมีผลดีอะไร ส่วนชนเหล่าใดอดทนอยู่ในบ้าน
ชนเหล่านั้นเป็นผู้ประเสริฐกว่าท่าน.
ดาบสหนุ่มได้ฟังดังนั้นแล้ว กล่าวว่า บิดาของเราไปป่า
เมื่อท่านมาแล้ว เราจักลาท่านก่อนแล้วจึงไป.
นางกุมาริกานั้นคิดว่า ได้ยินว่า ดาบสหนุ่มนี้มีบิดา
ถ้าท่านเห็นเราก็จักโบยตีให้เราถึงความพินาศด้วยไม้คาน เราควรไปก่อนเถิด
ครั้นแล้วก็กล่าวกะพระดาบสหนุ่มว่า ถ้าเช่นนั้น
ฉันจะทาเครื่องหมายในหนทางไปก่อนท่านจงตามมาภายหลัง.
ดาบสหนุ่มนั้น ครั้นนางกุมาริกาไปแล้วก็มิได้เก็บฟืน
มิได้ตั้งน้าใช้น้าฉัน ได้แต่นั่งซบเซาอยู่อย่างเดียวเท่านั้น
แม้เวลาบิดามาก็มิได้ต้อนรับ.
ลาดับนั้น บิดารู้ว่าบุตรของเรานี้ตกอยู่ในอานาจของหญิงเสียแล้ว
จึงถามดาบสหนุ่มนั้นว่า แน่ะพ่อ เหตุไรเจ้าจึงไม่เก็บฟืน ไม่ตั้งน้าใช้น้าฉัน
ได้แต่นั่งซบเซาอยู่อย่างเดียวเท่านั้น.
ดาบสหนุ่มถามว่า ข้าแต่พ่อ ได้ยินว่า ศีลที่รักษาในป่าไม่มีผลมาก
ศีลที่รักษาในครรลองมนุษย์มีผลมากกว่า ฉันจักไปรักษาศีลในครรลองมนุษย์
สหายของฉันสั่งว่าจงตามมาภายหลัง แล้วเขาไปล่วงหน้า ฉันจักไปกับสหายนั้น
เมื่อฉันอยู่ในครรลองมนุษย์นั้น ควรคบคนเช่นไรดังนี้
จึงได้กล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
ข้าแต่พ่อ ฉันออกจากป่าสู่บ้านแล้ว ควรคบคนที่มีศีลอย่างไร
มีวัตรอย่างไร ฉันขอถามท่าน ขอท่านจงบอกฉันด้วย.

3. 3
ลาดับนั้น ดาบสผู้บิดาเมื่อจะบอกแก่ดาบสหนุ่ม
จึงได้กล่าวคาถาที่เหลือว่า :-
แน่ะพ่อ ผู้ใดคุ้นเคยกับเจ้า อดทนต่อความคุ้นเคยของเจ้าได้
เป็นผู้ตั้งใจฟังคาพูดของเจ้าและอดทนต่อคาพูดของเจ้าได้ เจ้าไปจากที่นี้แล้ว
จงคบผู้นั้นเถิด.
ผู้ใดไม่มีกรรมชั่วด้วยกายวาจาใจ เจ้าไปจากที่นี้แล้ว
จงตั้งตัวเหมือนบุตรที่เกิดแต่อกผู้นั้น จงคบผู้นั้นเถิด.
อนึ่ง ผู้ใดย่อมประพฤติโดยธรรม แม้เมื่อประพฤติอยู่ก็ไม่ถือตัว
เจ้าไปจากที่นี้แล้ว จงคบผู้นั้น ผู้กระทากรรมอันบริสุทธิ์ มีปัญญาเถิด.
แน่ะพ่อ เจ้าอย่าคบบุรุษที่มีจิตกลับกลอกดุจผ้าที่ย้อมด้วยน้าขมิ้น
รักง่ายหน่ายเร็ว ถึงแม้ว่าพื้นชมพูทวีปจะพึงไร้มนุษย์.
เจ้าจงเว้นคนเช่นนั้นเสียให้ห่างไกล
เหมือนบุคคลผู้ละเว้นอสรพิษที่ดุร้าย เหมือนบุคคลผู้ละเว้นหนทางที่เปื้อนคูถ
และเหมือนบุคคลผู้ไปด้วยยานละเว้นหนทางที่ขรุขระ ฉะนั้น.
แน่ะพ่อ ความพินาศย่อมมีแก่ผู้ที่คบคนพาล
เจ้าอย่าสมาคมกับคนพาลเลย การอยู่ร่วมกับคนพาลเป็ นทุกข์ทุกเมื่อ
เหมือนอยู่ร่วมกับศัตรูฉะนั้น.
แน่ะพ่อ เพราะเหตุนั้น พ่อจึงขอร้องเจ้า
ขอเจ้าจงกระทาตามคาของพ่อ เจ้าอย่าสมาคมกับคนพาลเลย
เพราะการสมาคมกับคนพาลเป็ นทุกข์.
ดาบสหนุ่มนั้นได้ฟังคาสอนของบิดาอย่างนี้แล้ว กล่าวว่า
ข้าแต่พ่อ ฉันไปสู่ครรลองมนุษย์ จักไม่ได้บัณฑิตเช่นพ่อ
ฉันกลัวการไปในครรลองมนุษย์นั้น ฉันจักอยู่ในสานักของพ่อนี้แหละ.
ลาดับนั้น ดาบสผู้เป็นบิดาได้ให้โอวาทแก่ดาบสหนุ่มยิ่งขึ้นไปอีก
แล้วสอนให้บริกรรมในกสิณ ต่อมาไม่นานนักดาบสหนุ่มก็ได้อภิญญาและสมาบัติ
เป็นผู้มีพรหมโลกเป็ นที่ไปในเบื้องหน้ากับดาบสผู้เป็นบิดา.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว ได้ทรงประกาศสัจธรรม เวลาจบสัจจ
ะ ภิกษุผู้กระสันได้ดารงอยู่ในโสดาปัตติผล.
พระทศพลทรงประชุมชาดกว่า
พระดาบสหนุ่มในครั้งนั้น ได้มาเป็น ภิกษุผู้กระสัน ในบัดนี้
นางกุมาริกาในครั้นนั้น ได้มาเป็น นางถูลกุมาริกา ในบัดนี้
ส่วนพระดาบสผู้เป็นบิดา คือ เราตถาคต ฉะนี้แล.

4. 4
จบ อรรถกถาหลิททราคชาดกที่ ๙
-----------------------------------------------------