ว่าด้วย วาทศิลป์ของคนขอ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภบิณฑบาตอันมีรสที่พระสารีบุตรเถระให้แก่ภิกษุทั้งหลายที่ดื่มยาถ่าย จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า ในกาลนั้น ภิกษุบางพวกในพระวิหารเชตวัน พากันดื่มยาถ่ายอันปรุงด้วยยางเหนียว ภิกษุเหล่านั้นจึงมีความต้องการด้วยบิณฑบาตอันมีรส. ภิกษุผู้เป็นคิลานุปัฏฐากทั้งหลายคิดว่า จักนำภัตตาหารอันมีรสมา จึงเข้าไปในนครสาวัตถี แม้จะเที่ยวบิณฑบาตไปในถนนที่มีบ้านเรือนสมบูรณ์ด้วยข้าวสุก ก็ไม่ได้ภัตตาหารอันมีรสจึงพากันกลับ. พระเถระเข้าไปบิณฑบาตในตอนสายเห็นภิกษุเหล่านั้น จึงถามว่า ผู้มีอายุทั้งหลาย ทำไมจึงกลับสายนัก. ภิกษุเหล่านั้นจึงบอกเนื้อความนั้น. พระเถระกล่าวว่า ถ้าอย่างนั้น ท่านทั้งหลายจงมา แล้วพาภิกษุเหล่านั้นไปยังถนนนั้นนั่นแหละ. คนทั้งหลายได้ถวายภัตตาหารอันมีรสจนเต็มบาตร. พวกภิกษุผู้เป็นคิลานุปัฏฐากนำมายังพระวิหารแล้วได้ถวายแก่พวกภิกษุไข้. ภิกษุไข้เหล่านั้นได้บริโภครสเป็นที่ยินดี. อยู่มาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งสนทนากันในโรงธรรมสภาว่า ท่านผู้อาวุโสทั้งหลาย ได้ยินว่า พระอุปัฏฐากของพวกภิกษุผู้ดื่มยาถ่ายไม่ได้ภัตตาหารอันมีรสจึงกลับออกมา พระเถระจึงพาเที่ยวไปในถนนที่มีบ้านเรือนซึ่งมีข้าวสุก ส่งบิณฑบาตอันมีรสเป็นอันมากไปให้. พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้พวกเธอนั่งประชุมกันด้วยเรื่องอะไรหนอ? เมื่อภิกษุเหล่านั้นกราบทูลให้ทรงทราบว่า ด้วยเรื่องชื่อนี้พระเจ้าข้า จึงตรัสว่า ภิกษุทั้งหลาย สารีบุตรได้เนื้ออันประเสริฐ ในบัดนี้เท่านั้นหามิได้ แม้ในกาลก่อน บัณฑิตทั้งหลายผู้มีวาจาอ่อนโยนฉลาดกล่าวถ้อยคำที่น่ารัก ก็ได้แล้วเหมือนกัน แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
มังสชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๕. มังสชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๑๕)
ว่าด้วยบุตรเศรษฐีขอเนื้อนายพราน
(นายพรานกล่าวกับบุตรเศรษฐีคนที่ ๑ ว่า)
[๕๗] ท่านเป็นผู้ขอเนื้อ คาพูดของท่านหยาบจริงๆ เช่นกับเนื้อพังผืด
นี่เพื่อน ข้าพเจ้าให้เนื้อพังผืดแก่ท่าน
(นายพรานกล่าวกับบุตรเศรษฐีคนที่ ๒ ว่า)
[๕๘] คาว่า พี่ชาย น้องชาย พี่สาว น้องสาว
เป็นเช่นกับอวัยวะของมนุษย์ที่เขาพูดกันอยู่ในโลก คาพูดของท่านเช่นกับอวัยวะ
นี่เพื่อน ข้าพเจ้าให้เนื้อล้วนๆ แก่ท่าน
(นายพรานกล่าวกับบุตรเศรษฐีคนที่ ๓ ว่า)
[๕๙] เมื่อลูกเรียกว่าพ่อ ใจพ่อก็หวั่นไหว
คาพูดของท่านเช่นกับเนื้อหัวใจ นี่เพื่อน ข้าพเจ้าให้เนื้อหัวใจแก่ท่าน
(นายพรานกล่าวกับบุตรเศรษฐีคนที่ ๔ ว่า)
[๖๐] ในบ้านของผู้ใดไม่มีเพื่อน บ้านนั้นเป็ นเช่นกับป่า
คาพูดของท่านเช่นกับสมบัติทั้งหมด นี่เพื่อน ข้าพเจ้าให้เนื้อทั้งหมดแก่ท่าน
มังสชาดกที่ ๕ จบ
-------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
มังสชาดก
ว่าด้วย วาทศิลป
์ ของคนขอ
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภบิณฑบาตอันมีรสที่พระสารีบุตรเถระให้แก่ภิกษุทั้งหลายที่ดื่มยาถ่าย
จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า ในกาลนั้น ภิกษุบางพวกในพระวิหารเชตวัน
พากันดื่มยาถ่ายอันปรุงด้วยยางเหนียว
ภิกษุเหล่านั้นจึงมีความต้องการด้วยบิณฑบาตอันมีรส.
ภิกษุผู้เป็นคิลานุปัฏฐากทั้งหลายคิดว่า จักนาภัตตาหารอันมีรสมา
จึงเข้าไปในนครสาวัตถี
แม้จะเที่ยวบิณฑบาตไปในถนนที่มีบ้านเรือนสมบูรณ์ด้วยข้าวสุก
ก็ไม่ได้ภัตตาหารอันมีรสจึงพากันกลับ.
พระเถระเข้าไปบิณฑบาตในตอนสายเห็นภิกษุเหล่านั้น จึงถามว่า
ผู้มีอายุทั้งหลาย ทาไมจึงกลับสายนัก. ภิกษุเหล่านั้นจึงบอกเนื้อความนั้น.

2. 2
พระเถระกล่าวว่า ถ้าอย่างนั้น ท่านทั้งหลายจงมา
แล้วพาภิกษุเหล่านั้นไปยังถนนนั้นนั่นแหละ.
คนทั้งหลายได้ถวายภัตตาหารอันมีรสจนเต็มบาตร.
พวกภิกษุผู้เป็นคิลานุปัฏฐากนามายังพระวิหารแล้วได้ถวายแก่พวกภิกษุไข้.
ภิกษุไข้เหล่านั้นได้บริโภครสเป็นที่ยินดี.
อยู่มาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งสนทนากันในโรงธรรมสภาว่า
ท่านผู้อาวุโสทั้งหลาย ได้ยินว่า
พระอุปัฏฐากของพวกภิกษุผู้ดื่มยาถ่ายไม่ได้ภัตตาหารอันมีรสจึงกลับออกมา
พระเถระจึงพาเที่ยวไปในถนนที่มีบ้านเรือนซึ่งมีข้าวสุก
ส่งบิณฑบาตอันมีรสเป็นอันมากไปให้. พระศาสดาเสด็จมาแล้วตรัสถามว่า
ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้พวกเธอนั่งประชุมกันด้วยเรื่องอะไรหนอ?
เมื่อภิกษุเหล่านั้นกราบทูลให้ทรงทราบว่า ด้วยเรื่องชื่อนี้พระเจ้าข้า จึงตรัสว่า
ภิกษุทั้งหลาย สารีบุตรได้เนื้ออันประเสริฐ ในบัดนี้เท่านั้นหามิได้ แม้ในกาลก่อน
บัณฑิตทั้งหลายผู้มีวาจาอ่อนโยนฉลาดกล่าวถ้อยคาที่น่ารัก ก็ได้แล้วเหมือนกัน
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ได้เป็ นบุตรเศรษฐี. อยู่มาวันหนึ่ง
นายพรานเนื้อคนหนึ่งได้เนื้อมาเป็ นอันมาก จึงบรรทุกเต็มยานน้อยมายังนคร
ด้วยหวังใจว่าจักขาย. ในกาลนั้น บุตรเศรษฐี ๔
คนชาวเมืองพาราณสีออกจากนครแล้ว
นั่งสนทนากันถึงเรื่องที่ได้เห็นได้ยินได้ฟังมาบางเรื่อง ณ
สถานที่ที่มีหนทางมาบรรจบกัน.
บรรดาเศรษฐีบุตร ๔ คนนั้น
เศรษฐีบุตรคนหนึ่งเห็นพรานเนื้อนั้นบรรทุกเนื้อมา จึงกล่าวว่า
เราจะให้นายพรานนี้นาชิ้นเนื้อมา. เศรษฐีบุตรเหล่านั้นกล่าวว่า
ท่านจงไปให้นามาเถิด.
เศรษฐีบุตรนั้นเข้าไปหานายพรานเนื้อแล้วกล่าวว่า เฮ้ยพราน
จงให้ชิ้นเนื้อแก่ข้าบ้าง.
นายพรานกล่าวว่า ธรรมดาผู้จะขออะไรๆ กะผู้อื่น
ต้องเป็นผู้มีคาพูดอันเป็นที่น่ารัก ท่านจักได้ชิ้นเนื้ออันสมควรแก่วาจาที่ท่านกล่าว
แล้วได้กล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
วาจาของท่านหยาบคายจริงหนอ ท่านขอเนื้อ
วาจาของท่านเช่นกับพังผืด ดูก่อนสหาย เราจะให้พังผืดแก่ท่าน.
ลาดับนั้น เศรษฐีบุตรอีกคนหนึ่งถามเศรษฐีบุตรคนนั้นว่า
ท่านพูดว่าอย่างไรแล้วจึงขอ.

3. 3
เศรษฐีบุตรนั้นกล่าวว่า เราพูดว่าเฮ้ยแล้วจึงขอ.
เศรษฐีบุตรนั้นกล่าวว่า แม้เราก็จักขอเขา แล้วไปกล่าวว่า พี่ชาย
ท่านจงให้ชิ้นเนื้อแก่ฉันบ้าง.
นายพรานกล่าวว่า
ท่านจักได้ชิ้นเนื้ออันสมควรแก่คาพูดของท่านแล้วกล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
คาว่า พี่น้องชายหรือพี่น้องหญิง
นี้เป็นส่วนประกอบของมนุษย์ทั้งหลาย อันเขากล่าวกันอยู่ในโลก
วาจาของท่านเป็นเช่นกับส่วนประกอบ ดูก่อนสหาย เราจะให้ชิ้นเนื้อแก่ท่าน.
คาที่เป็นคาถานั้น มีอธิบายความดังนี้ :-
คาว่า พี่น้องชายพี่น้องหญิง นี้ชื่อว่าเป็นส่วนประกอบ
เพราะเป็นเช่นกับอวัยวะของมนุษย์ในโลกนี้ เพราะฉะนั้น
วาจานี้ของท่านเป็ นเช่นกับอวัยวะ ดังนั้น
เราจะให้เฉพาะชิ้นเนื้อเท่านั้นอันสมควรแก่วาจานี้ของท่าน.
ก็แหละครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว
นายพรานจึงได้ยกเนื้ออันเป็นอวัยวะส่วนประกอบให้ไป.
เศรษฐีบุตรอีกคนหนึ่งถามเศรษฐีบุตรคนนั้นว่า
ท่านพูดว่าอย่างไรแล้วจึงขอ.
เศรษฐีบุตรนั้นกล่าวว่า เราพูดว่าพี่ชายแล้วจึงขอ.
เศรษฐีบุตรนั้นกล่าวว่า แม้เราก็จักขอเขาแล้ว ไปกล่าวว่า ข้าแต่พ่อ
ท่านจงให้ชิ้นเนื้อแก่ฉันบ้าง.
นายพรานกล่าวว่า ท่านจักได้ชิ้นเนื้ออันสมควรแก่คาพูดของท่าน
แล้วจึงกล่าวคาถาที่ ๓ ว่า :-
บุตรเรียกบิดาว่า พ่อ ย่อมทาให้หัวใจของพ่อหวั่นไหว
วาจาของท่านเช่นกับน้าใจ ดูก่อนสหาย เราจะให้เนื้อหัวใจแก่ท่าน.
ก็แหละครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว
จึงได้ยกเนื้ออันอร่อยพร้อมกับเนื้อหัวใจให้ไป.
เศรษฐีบุตรคนที่ ๔ จึงถามเศรษฐีบุตรคนนั้นว่า
ท่านพูดว่ากระไรแล้วจึงขอ.
เศรษฐีบุตรคนนั้นกล่าวว่า เราพูดว่าพ่อแล้วจึงขอ. เศรษฐีบุตรคนที่ ๔
นั้นจึงกล่าวว่า แม้เราก็จักขอเขา แล้วจึงไปพูดว่า สหาย
ท่านจงให้ชิ้นเนื้อแก่ฉันบ้าง.
นายพรานกล่าวว่า
ท่านจักได้ชิ้นเนื้ออันสมควรแก่คาพูดของท่านแล้วกล่าวคาถาที่ ๔ ว่า :-
ในบ้านของผู้ใดไม่มีเพื่อน บ้านของผู้นั้นก็เป็ นเหมือนกับป่า
วาจาของท่านเป็นเช่นกับสมบัติทั้งมวล ดูก่อนสหาย เราจะให้เนื้อทั้งหมดแก่ท่าน.

4. 4
คาอันเป็นคาถานั้นมีอธิบายว่า ในบ้านของบุรุษใดไม่มีเพื่อน
กล่าวคือชื่อว่าสหาย เพราะไปร่วมกันในสุขและทุกข์ สถานที่นั้นของบุรุษนั้น
ย่อมเป็นเหมือนป่าไม่มีมนุษย์ ดังนั้น วาจาของท่านนี้จึงเป็ นเช่นกับสมบัติทั้งหมด
คือเป็นเช่นกับสมบัติอันเป็นของๆ ตนทั้งหมด เพราะฉะนั้น
เราจะให้ยานบรรทุกเนื้ออันเป็ นของๆ เรานี้ทั้งหมดเลยแก่ท่าน.
ก็แหละครั้นกล่าวอย่างนี้แล้ว นายพรานจึงกล่าวว่า มาเถิดสหาย
ข้าพเจ้าจักนายานบรรทุกเนื้อนี้ทั้งหมดทีเดียวไปยังบ้านของท่าน.
เศรษฐีบุตรให้นายพรานนั้นขับยานไปยังเรือนของตน ให้ขนเนื้อลง
กระทาสักการะสัมมานะแก่นายพราน
ให้เรียกแม้บุตรและภรรยาของนายพรานนั้นมา ให้เลิกจากกรรมอันหยาบช้า
ให้อยู่ในท่ามกลางกองทรัพย์สมบัติของตน
เป็นสหายที่แน่นแฟ้ นกับนายพรานนั้น อยู่สมัครสมานกันจนตลอดชีวิต.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว
จึงทรงประชุมชาดกว่า
นายพรานในครั้งนั้น ได้เป็น พระสารีบุตร
ส่วนเศรษฐีบุตรผู้ได้เนื้อทั้งหมดในครั้งนั้น
ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถามังสชาดกที่ ๕
-----------------------------------------------------