ว่าด้วย การทำให้เกิดความสุข พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภิกษุเหลวไหลรูปหนึ่ง จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้. พระศาสดาตรัสถามเธอว่า ได้ทราบว่า เธอเป็นคนเหลวไหล จริงหรือ? เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระพุทธเจ้าข้า จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ ไม่ใช่เฉพาะเวลานี้เท่านั้น แม้เมื่อก่อนเธอก็เป็นคนเหลวไหลเหมือนกัน ก็แหละเพราะเป็นผู้เหลวไหลนั่นเอง เธอไม่อิ่มในซากศพช้าง ซากศพโค ซากศพม้า และซากศพคนทั้งหลายในเมืองพาราณสี จึงเข้าไปสู่ป่า ด้วยคิดว่า เราจักได้ยิ่งๆ ขึ้นไป ดังนี้แล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
วัฏฏกชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๙. วัฏฏกชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๙๔)
ว่าด้วยนกคุ่มโพธิสัตว์
(นกคุ่มโพธิสัตว์กล่าวต้อนรับกาโลเลว่า)
[๑๒๘] คุณลุงกา ท่านกินอาหารอย่างดี ทั้งเนยใสและน้ามัน
แต่ทาไมท่านจึงซูบผอมเล่า
(กาฟังคาของนกคุ่มนั้นแล้ว ได้กล่าวว่า)
[๑๒๙] เมื่อกาอยู่ในท่ามกลางศัตรู แสวงหาเหยื่ออยู่ในหมู่ศัตรูนั้น
มีใจหวาดกลัวอยู่เป็นนิตย์ จะหาความมั่นใจได้ที่ไหน
[๑๓๐] พวกกามีใจหวาดกลัวอยู่เป็นนิตย์
ได้ก้อนข้าวมาด้วยกรรมอันชั่วช้า จึงไม่อิ่มหนา พ่อนกคุ่ม เพราะเหตุนั้น
เราจึงซูบผอม
[๑๓๑] พ่อนกคุ่ม เจ้ากินหญ้าและพืชอย่างเลว มีโอชาน้อย
แต่ทาไมท่านจึงอ้วนพีเล่า
(นกคุ่มโพธิสัตว์บอกเหตุที่ตัวเองอ้วนว่า)
[๑๓๒] พวกนกคุ่มมักน้อยเพราะไม่คิดเรื่องอาหาร
และไม่ต้องไปหากินไกล เลี้ยงชีพด้วยอาหารตามมีตามได้ กาเอ๋ย เพราะเหตุนั้น
เราจึงอ้วนพี
[๑๓๓] เพราะคนมีความมักน้อย มีความสุข ไม่ต้องพะวงเรื่องอาหาร
กินอาหารที่เหมาะสมพอประมาณ ก็จะดาเนินชีวิตให้เกิดความสุขได้
วัฏฏกชาดกที่ ๙ จบ
--------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
วัฏฏกชาดก
ว่าด้วย การทาให้เกิดความสุข
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภภิกษุเหลวไหลรูปหนึ่ง จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้.
พระศาสดาตรัสถามเธอว่า ได้ทราบว่า เธอเป็ นคนเหลวไหล จริงหรือ?
เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระพุทธเจ้าข้า จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ
ไม่ใช่เฉพาะเวลานี้เท่านั้น แม้เมื่อก่อนเธอก็เป็นคนเหลวไหลเหมือนกัน
ก็แหละเพราะเป็นผู้เหลวไหลนั่นเอง เธอไม่อิ่มในซากศพช้าง ซากศพโค
ซากศพม้า และซากศพคนทั้งหลายในเมืองพาราณสี จึงเข้าไปสู่ป่า ด้วยคิดว่า
เราจักได้ยิ่งๆ ขึ้นไป ดังนี้แล้ว จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-

2. 2
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์เกิดในกาเนิดนกกระจาบมีหญ้าและพืชที่หยาบๆ เป็นอาหาร
อาศัยอยู่ในป่า.
ครั้งนั้น ในเมืองพาราณสีมีกาเหลวไหลตัวหนึ่ง
ไม่อิ่มด้วยซากศพมีช้างเป็นต้น คิดว่า
เราจักได้รับอาหารมากยิ่งไปกว่านี้ จึงเข้าป่าไปกินผลไม้น้อยใหญ่
เห็นพระโพธิสัตว์ คิดว่า
นกกระจาบตัวนี้มีร่างอวบอ้วนเหลือเกิน เห็นจะกินเหยื่ออร่อย
เราจักถามถึงเหยื่อของนกกระจาบตัวนั้น กินเหยื่อนั้นแล้วจะได้อ้วน
แล้วจึงเกาะอยู่ที่กิ่งไม้เบื้องบนพระโพธิสัตว์ แล้วถามพระโพธิสัตว์ว่า
เจ้านกกระจาบผู้จาเริญ เจ้ากินอาหารที่ประณีตหรือไร จึงได้มีร่างอวบอ้วน?
พระโพธิสัตว์ถูกกาเหลวไหลถาม เมื่อจะทาปฏิสันถารกับกานั้น
จึงกล่าวคาถาที่ ๑ ว่า :-
พ่อลุงกา ลุงกินอาหารประณีตกับเนยใส และน้ามัน แต่เหตุไรเล่าหนอ
ลุงจึงผอม?
กาได้ฟังคาของนกกระจาบนั้นแล้ว จึงได้กล่าวคาถา ๓ คาถาว่า :-
นกกระจาบ เมื่อกาอยู่ในท่ามกลางศัตรู แสวงหาเหยื่อในหมู่อมิตร
มีจิตใจหวาดระแวงเป็นนิตย์ จะมีความอ้วนมาจากไหน
กาทั้งหลายหวาดระแวงอยู่เป็นนิตย์
ก้อนข้าวที่กาได้มาด้วยกรรมอันเลวทราม ไม่ยังกาให้เอิบอิ่ม ด้วยเหตุนั้น
เราจึงผอม.
ดูก่อนนกกระจาบ ส่วนเจ้ากินแต่หญ้า และพืชที่หยาบๆ
มีรสอร่อยน้อย แต่เหตุไรเล่าหนอ เจ้าจึงอ้วน?
พระโพธิสัตว์ได้ฟังคานั้นแล้ว เมื่อจะบอกเหตุที่ตนอ้วน
จึงได้กล่าวคาถาเหล่านี้ว่า :-
ลุงกา ข้าพเจ้ายังอัตภาพให้เป็นไปเลี้ยงชีพด้วยเหยื่อนั้น
ที่ได้ได้มาแล้ว เพราะมักน้อย คิดน้อย และไปหากินไม่ไกล จึงอ้วน
เพราะว่า คนผู้มักน้อย มีความสุขแบบพระอริยเจ้าผู้คิดน้อย
มีประมาณอาหารที่รับพอดีแล้ว ย่อมมีพฤติกรรมที่ควรอวดอ้างได้ดี.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประกาศสัจธรรมทั้งหลาย แล้วทรงประ
ชุมชาดกไว้ ในที่สุดแห่งสัจธรรม ภิกษุผู้เหลวไหลตั้งอยู่ในโสดาปัตติผลแล้ว.
กาในครั้งนั้น ได้แก่ ภิกษุผู้เหลวไหล ในบัดนี้
ส่วนนกกระจาบ ได้แก่ เราตถาคต นั่นเอง.

3. 3
จบ อรรถกถาวัฏฏกชาดกที่ ๙
-----------------------------------------------------