ว่าด้วย คำคมของคนฉลาด พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภกฎุมพีผู้ที่บิดาตาย จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า กฎุมพีนั้น เมื่อบิดาตายแล้ว เที่ยวปริเทวนาการร่ำไร ไม่อาจบรรเทาความโศกได้. ลำดับนั้น พระศาสดาทรงเห็นอุปนิสัยโสดาปัตติผลของกฎุมพีนั้น ทรงพาปัจฉาสมณะเสด็จเที่ยวบิณฑบาตในนครสาวัตถี เสด็จไปถึงเรือนของกฎุมพีนั้น ประทับนั่งบนอาสนะที่เขาปูลาดไว้แล้ว จึงตรัสกะกฎุมพีนั้นผู้นมัสการแล้วนั่งอยู่ว่า อุบาสก ท่านเศร้าโศกหรือ เมื่อกฎุมพีนั้นกราบทูลว่า พระเจ้าข้า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ จึงตรัสว่า อาวุโส โบราณกบัณฑิตทั้งหลายฟังถ้อยคำของบัณฑิตทั้งหลายแล้ว เมื่อบิดาตาย ไม่เศร้าโศกเลย อันกฎุมพีนั้นทูลอาราธนาแล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
สุชาตชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๒. สุชาตชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๕๒)
ว่าด้วยสุชาตกุมารโพธิสัตว์
(บิดาของสุชาตกุมารโพธิสัตว์กล่าวว่า)
[๖] ทาไมหนอ ลูกดูเหมือนรีบเร่งเกี่ยวหญ้าสดเขียวขจี
แล้วกล่าวบ่นเพ้อกับโคแก่ที่ตายไปแล้วว่า เจ้าจงกิน เจ้าจงกิน
[๗] โคที่ตายไปแล้วลุกขึ้นมาไม่ได้เพราะข้าวเพราะน้า
ลูกบ่นเพ้อไปเปล่าๆ เหมือนคนไร้ความคิด
(สุชาตกุมารโพธิสัตว์กล่าวตอบว่า)
[๘] หัวของโคก็ยังมีอยู่เหมือนเดิม สองเท้าหน้า สองเท้าหลัง
หางและหูของโคก็ยังมีอยู่เหมือนเดิม ผมสาคัญว่า โคตัวนี้จะพึงลุกขึ้นได้
[๙] ส่วนศีรษะ มือทั้ง ๒ และเท้าทั้ง ๒ ของคุณปู่ไม่ปรากฏเลย
คุณพ่อนั่นแหละร้องไห้อยู่ที่สถูปดิน เป็นคนไร้ความคิดมิใช่หรือ
(บิดาชมเชยบุตรว่า)
[๑๐] ลูกช่วยระงับพ่อผู้เร่าร้อนให้สงบ
ดับความกระวนกระวายทั้งหมดได้ เหมือนคนใช้น้าราดดับไฟที่ติดเปรียง
[๑๑] ลูกนั้นได้บรรเทาความเศร้าโศกของพ่อผู้กาลังเศร้าโศกถึงปู่
ชื่อว่าได้ช่วยถอนลูกศรคือความเศร้าโศก ซึ่งเสียบที่หัวใจของพ่อขึ้นได้แล้วหนอ
[๑๒] พ่อผู้อันลูกได้ช่วยถอนลูกศรคือความเศร้าโศกขึ้นได้แล้ว
เป็นผู้ปราศจากความเศร้าโศก ไม่มีความขุ่นมัว จะไม่เศร้าโศก ไม่ร้องไห้
เพราะได้ฟังคาของลูก ลูกเอ๋ย
[๑๓] นรชนทั้งหลายผู้มีปัญญา จะเป็นผู้อนุเคราะห์
ย่อมกระทาให้ผู้อื่นปราศจากความเศร้าโศก
เหมือนสุชาตกุมารทาให้บิดาปราศจากความเศร้าโศก
สุชาตชาดกที่ ๒ จบ
--------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สุชาตชาดก
ว่าด้วย คาคมของคนฉลาด
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภกฎุมพีผู้ที่บิดาตาย จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า กฎุมพีนั้น เมื่อบิดาตายแล้ว เที่ยวปริเทวนาการร่าไร

2. 2
ไม่อาจบรรเทาความโศกได้. ลาดับนั้น
พระศาสดาทรงเห็นอุปนิสัยโสดาปัตติผลของกฎุมพีนั้น
ทรงพาปัจฉาสมณะเสด็จเที่ยวบิณฑบาตในนครสาวัตถี
เสด็จไปถึงเรือนของกฎุมพีนั้น ประทับนั่งบนอาสนะที่เขาปูลาดไว้แล้ว
จึงตรัสกะกฎุมพีนั้นผู้นมัสการแล้วนั่งอยู่ว่า อุบาสก ท่านเศร้าโศกหรือ
เมื่อกฎุมพีนั้นกราบทูลว่า พระเจ้าข้า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ จึงตรัสว่า อาวุโส
โบราณกบัณฑิตทั้งหลายฟังถ้อยคาของบัณฑิตทั้งหลายแล้ว เมื่อบิดาตาย
ไม่เศร้าโศกเลย
อันกฎุมพีนั้นทูลอาราธนาแล้ว จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก
ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์ได้บังเกิดในเรือนของกฎุมพี ญาติทั้งหลายตั้งชื่อของพระโพธิสัตว์นั้
นว่าสุชาตกุมาร
เมื่อสุชาตกุมารนั้นเจริญวัยแล้ว ปู่ได้กระทากาลกิริยาตายไป ลาดับนั้น
บิดาของสุชาตกุมารนั้นก็เพียบพูนด้วยความโศก จาเดิมแต่บิดากระทากาลกิริยา
จึงไปยังป่าช้า นากระดูกมาจากป่าช้า สร้างสถูปดินไว้ในสวนของตน
แล้วฝังกระดูกเหล่านั้นไว้ในสวนนั้น ในเวลาที่ผ่านไปๆ
ได้บูชาสถูปด้วยดอกไม้ทั้งหลาย เดินเวียนเจดีย์ร่าไรอยู่ ไม่อาบน้า ไม่ลูบไล้
ไม่บริโภค ไม่จัดแจงการงานทั้งปวง.
พระโพธิสัตว์เห็นดังนั้นจึงคิดว่า บิดาของเรา
จาเดิมแต่เวลาที่ปู่ตายไปแล้ว ถูกความโศกครอบงาอยู่ไม่รู้วาย ก็เว้นเราเสีย
ผู้อื่นไม่สามารถจะทาบิดาเรานั้นให้รู้สึกตัวได้
เราจักกระทาบิดานั้นให้หมดความโศก ด้วยอุบายอย่างหนึ่ง
ได้เห็นโคตายตัวหนึ่งที่ภายนอกบ้าน จึงนาหญ้าและน้าดื่มมาวางไว้ข้างหน้า
โคตายตัวนั้นแล้วพูดว่า จงกิน จงกิน จงดื่ม จงดื่ม. พวกคนที่ผ่านมาๆ เห็นดังนั้น
พากันกล่าวว่า สุชาตะผู้สหาย ท่านเป็นบ้าไปแล้วหรือ
ท่านจึงให้หญ้าและน้าแก่โคตาย. สุชาตกุมารนั้นไม่ได้กล่าวตอบอะไรๆ.
ลาดับนั้น
ชนทั้งหลายจึงพากันไปยังสานักแห่งบิดาของสุชาตกุมารนั้นแล้วกล่าวว่า
บุตรของท่านเป็ นบ้าไปแล้วให้หญ้าและน้าแก่โคตาย
เพราะได้ฟังคาของชนทั้งหลายนั้น ความโศกเพราะบิดาของกฎุมพีก็หายไป
ความโศกเพราะบุตรกลับดารงอยู่.
กฎุมพีนั้นจึงรีบมาแล้วกล่าวว่า พ่อสุชาตะ เจ้าเป็ นบัณฑิตมิใช่หรือ
เพราะเหตุไร จึงให้หญ้าและน้าแก่โคตาย แล้วได้กล่าวคาถา ๒ คาถาว่า :-
เหตุไรหนอ เจ้าจึงเป็นเหมือนรีบด่วน เกี่ยวเอาหญ้าอันเขียวสดมาแล้ว

3. 3
บ่นเพ้อถึงวัวแก่ผู้ปราศจากชีวิตว่า จงเคี้ยวกินๆ วัวที่ตายแล้วจะพึงลุกขึ้นได้
เพราะหญ้าและน้าเป็ นไม่มีแน่ เจ้าบ่นเพ้อไปเปล่าๆ เหมือนคนผู้ไร้ความคิด
ฉะนั้น.
ลาดับนั้น พระโพธิสัตว์ได้กล่าวคาถา ๒ คาถาว่า :-
ศีรษะ เท้าหน้า เท้าหลัง หางและหูของวัว ยังตั้งอยู่อย่างนั้นตามเดิม
ผมเข้าใจว่า วัวตัวนี้จะพึงลุกขึ้นได้ ศีรษะหรือมือและเท้าของคุณปู่มิได้ปรากฎเลย
คุณพ่อนั่นเองมาร้องไห้อยู่ที่สถูปดิน เป็นคนไร้ความคิดมิใช่หรือ.
บิดาของพระโพธิสัตว์ได้ฟังดังนั้นจึงคิดว่า บุตรของเราเป็ นบัณฑิต
รู้กิจในโลกนี้และโลกหน้า ได้กระทากรรมนี้เพื่อต้องการให้เรารู้ได้เอง จึงกล่าวว่า
พ่อสุชาตผู้บัณฑิต พ่อรู้แล้วว่าสังขารทั้งปวงไม่เที่ยง ตั้งแต่นี้ไปพ่อจักไม่เศร้าโศก
ชื่อว่าบุตรผู้นาความโศกของบิดาออกไปได้ พึงเป็ นเช่นตัวเจ้า
เมื่อจะทาการชมเชยบุตร จึงกล่าวว่า :-
เจ้ารดพ่อผู้เดือดร้อนยิ่งนักให้หายร้อน
ทาความกระวนกระวายของพ่อให้ดับได้หมดสิ้น
เหมือนบุคคลเอาน้ารดไฟที่ติดเปรียงให้ดับไปฉะนั้น
เจ้ามาถอนลูกศรคือความโศกที่เสียบแน่นอยู่ในหทัยของพ่อออกได้แล้วหนอ
เมื่อพ่อถูกความโศกครอบงา เจ้าได้บรรเทาความโศกถึงบิดาเสียได้.
พ่อเป็นผู้ถอนลูกศรคือความโศกออกได้แล้ว ปราศจากความเศร้าโศก
หมดความมัวหมอง ลูกรัก พ่อจะไม่เศร้าโศก จะไม่ร้องไห้
เพราะได้ฟังคาของเจ้า.
คนผู้มีปัญญา มีใจอนุเคราะห์
ย่อมทาบุคคลให้หลุดพ้นจากความเศร้าโศกได้ เหมือนกับพ่อสุชาตบุตรของเรา
ทาเราผู้บิดาให้หลุดพ้นความโศก ฉะนั้น.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว จึงทรงประกาศสัจจะทั้งหลาย แล้วทร
งประชุมชาดก ในเวลาจบสัจจะ กฎุมพีก็ดารงอยู่ในโสดาปัตติผล.
ส่วนสุชาตกุมารในครั้งนั้น ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาสุชาตชาดกที่ ๒
-----------------------------------------------------