ว่าด้วย นางกาแพ้ท้อง พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภัตข้าวสาลี เจือด้วยเนยใสใหม่ในรสปลาตะเพียนแดง ที่พระสารีบุตรเถระถวายแก่พระพิมพาเทวี จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้. เรื่องนี้เป็นเหมือนเรื่องใน อัพภันตรชาดก ซึ่งได้กล่าวไว้ในหนหลังนั่นแล. ก็แม้ในกาลนั้น โรคลมในท้องของพระเถรีกำเริบขึ้น. พระราหุลภัทระจึงบอกแก่พระเถระ. พระเถระให้พระราหุลภัทระนั่งในโรงฉันแล้วไปยังพระราชนิเวศน์ของพระเจ้าโกศลราช นำเอาภัตข้าวสาลีเจือด้วยเนยใสใหม่ในรสปลาตะเพียนแดง แล้วได้ให้แก่พระราหุลภัทระนั้น. พระราหุลภัทระได้นำไปถวายพระเถรีผู้เป็นพระชนนี. พอพระเถรีนั้นเสวยเท่านั้น โรคลมในท้องก็สงบระงับ. พระราชาทรงส่งพวกราชบุรุษไปให้สอดแนมดู ตั้งแต่นั้นมาได้ถวายภัตเห็นปานนั้นแก่พระเถรี. อยู่มาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งสนทนากันในโรงธรรมสภาว่า ดูก่อนอาวุโสทั้งหลาย พระธรรมเสนาบดียังพระเถรีให้อิ่มหนำด้วยโภชนะเห็นปานนี้. พระศาสดาเสด็จมาแล้ว ตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้ พวกเธอนั่งสนทนากันด้วยเรื่องอะไร เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบแล้ว จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สารีบุตรให้สิ่งที่มารดาของราหุลปรารถนา ในบัดนี้เท่านั้นก็หามิได้ แม้ในกาลก่อนก็ได้ให้แล้วเหมือนกัน แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
สุปัตตชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๒. สุปัตตชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๙๒)
ว่าด้วยเมียพญากาสุปัตตะแพ้ท้อง
(กากราบทูลพระราชาถึงเหตุที่ตนกระทาความชั่วว่า)
[๑๒๔] ข้าแต่มหาราช พญากาชื่อสุปัตตะ มีบริวาร ๘๐,๐๐๐
ตัวแวดล้อม อาศัยอยู่ที่กรุงพาราณสี
[๑๒๕] เมียพญากานั้นชื่อนางสุปัสสาแพ้ท้อง
ต้องการจะกินพระกระยาหารของพระราชาอันมีค่ามาก
ที่พวกพ่อครัวปรุงแล้วในห้องเครื่อง
[๑๒๖] ข้าพระองค์เป็นทูตของกาเหล่านั้น ถูกพญากาส่งมา จึงได้มา ณ
ที่นี้ ข้าพระองค์จะกระทาความจงรักภักดีต่อเจ้านาย
จึงได้จิกจมูกคนเชิญเครื่องเสวยให้เป็นแผล
สุปัตตชาดกที่ ๒ จบ
--------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
สุปัตตชาดก
ว่าด้วย นางกาแพ้ท้อง
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภัตข้าวสาลี
เจือด้วยเนยใสใหม่ในรสปลาตะเพียนแดง
ที่พระสารีบุตรเถระถวายแก่พระพิมพาเทวี จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้.
เรื่องนี้เป็ นเหมือนเรื่องใน อัพภันตรชาดก ซึ่งได้กล่าวไว้ในหนหลังนั่น
แล.
ก็แม้ในกาลนั้น โรคลมในท้องของพระเถรีกาเริบขึ้น.
พระราหุลภัทระจึงบอกแก่พระเถระ.
พระเถระให้พระราหุลภัทระนั่งในโรงฉันแล้วไปยังพระราชนิเวศน์ของพระเจ้าโก
ศลราช นาเอาภัตข้าวสาลีเจือด้วยเนยใสใหม่ในรสปลาตะเพียนแดง
แล้วได้ให้แก่พระราหุลภัทระนั้น.
พระราหุลภัทระได้นาไปถวายพระเถรีผู้เป็นพระชนนี.
พอพระเถรีนั้นเสวยเท่านั้น โรคลมในท้องก็สงบระงับ.
พระราชาทรงส่งพวกราชบุรุษไปให้สอดแนมดู
ตั้งแต่นั้นมาได้ถวายภัตเห็นปานนั้นแก่พระเถรี.
อยู่มาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งสนทนากันในโรงธรรมสภาว่า
ดูก่อนอาวุโสทั้งหลาย

2. 2
พระธรรมเสนาบดียังพระเถรีให้อิ่มหนาด้วยโภชนะเห็นปานนี้.
พระศาสดาเสด็จมาแล้ว ตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บัดนี้
พวกเธอนั่งสนทนากันด้วยเรื่องอะไร เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบแล้ว
จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สารีบุตรให้สิ่งที่มารดาของราหุลปรารถนา
ในบัดนี้เท่านั้นก็หามิได้ แม้ในกาลก่อนก็ได้ให้แล้วเหมือนกัน
แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล
เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในกาเนิดกา พอเจริญวัย ได้เป็ นหัวหน้ากาแปดหมื่นตัว
ได้เป็นพระยาชื่อว่าสุปัตต์ ส่วนอัครมเหสีของพระยากาสุปัตต์
ได้เป็ นนางกาชื่อว่าสุปัสสา เสนาบดีชื่อว่าสุมุขะ พระยากาสุปัตต์นั้นแวดล้อมด้วย
กาแปดหมื่นตัว อาศัยเมืองพาราณสีอยู่.
วันหนึ่ง
พระยากาสุปัตต์พานางกาสุปัสสาไปหาอาหารได้บินไปทางเหนือโรงครัวของพระ
เจ้าพาราณสี พ่อครัวปรุงโภชนะอันมีปลาและเนื้อชนิดต่างๆ เป็นเครื่องประกอบ
เมื่อพระราชาเสด็จแล้ว เปิดภาชนะไว้หน่อยหนึ่ง ให้ไอร้อนระเหยออกไปอยู่.
นางกาสุปัสสาสูดกลิ่นปลาและเนื้อแล้ว ประสงค์จะกินโภชนะของพระราชา
ตลอดวันนั้นไม่พูดเลย.
ในวันที่สองอันพระยากาสุปัตต์กล่าวว่า มาเถิด นางผู้เจริญ
พวกเราจักไปหากินกัน จึงกล่าวว่า ท่านไปเถิด ดิฉันมีการแพ้ท้องอย่างหนึ่ง
เมื่อพระยากาสุปัตต์กล่าวว่า แพ้ท้องอะไร นางจึงกล่าวว่า
ดิฉันอยากกินโภชนะของพระเจ้าพาราณสี แต่ไม่สามารถจะได้โภชนะนั้น
ข้าแต่ท่านผู้ประเสริฐ เพราะฉะนั้น ดิฉันจึงจักสละชีวิต.
พระโพธิสัตว์กาลังนั่งคิดอยู่ พอดีสุมุขเสนาบดีมาถามว่า ข้าแต่มหาราช
ท่านไม่สบายใจเพราะอะไร? พระราชาจึงบอกเนื้อความนั้น.
เสนาบดีจึงทูลให้พระราชาและพระอัครมเหสี แม้ทั้งสองนั้นเบาใจว่า
ข้าแต่มหาราช พระองค์อย่าคิดร้อนใจไปเลยแล้วทูลไปว่า
วันนี้ ท่านทั้งสองจงอยู่ที่นี้แหละ ข้าพเจ้าจักไปนาภัตนั้นมา แล้วก็หลีกไป.
เสนาบดีนั้นให้พวกกาประชุมกันแล้วบอกเหตุนั้นให้ทราบ แล้วกล่าวว่า
มาเถอะท่านทั้งหลาย พวกเราจักไปนาภัตมา
จึงพร้อมกับพวกกาบินเข้าไปยังพระนครพาราณสี แบ่งกาเป็นพวกๆ
ไว้ในที่ไม่ไกลโรงครัว แล้ววางไว้ เพื่อต้องการอารักขาในที่นั้นๆ
ส่วนตนเองนั่งจับอยู่บนหลังคาโรงครัว พร้อมกับกานักสู้รบ ๘ ตัว
และเมื่อกาลังคอยเวลาที่พ่อครัวจะนาพระกระยาหารไปถวายพระราชา
ได้กล่าวกะกาเหล่านั้นว่า

3. 3
เมื่อพ่อครัวนาพระกระยาหารของพระราชามาอยู่
เราจักทาภาชนะให้ตกลงมา ก็เมื่อภาชนะตกลงไปแล้ว ชีวิตของเราจะไม่มี
ท่านทั้งหลาย ๔ ตัวจงคาบภัตให้เต็มปาก อีก ๔ ตัวจงคาบปลาและเนื้อ
แล้วนาไปให้พระยากาพร้อมทั้งภรรยาบริโภค เมื่อพระราชาถามว่า
เสนาบดีไปไหน พวกท่านพึงบอกว่า จักมาข้างหลัง.
ลาดับนั้น พ่อครัวจัดแจงชนิดโภชนะของพระราชาเสร็จแล้ว
จึงเชิญภาชนะไปด้วยหาบ เข้าไปยังราชตระกูล.
ในเวลาที่พ่อครัวไปถึงพระลานหลวง กาเสนาบดีจึงให้สัญญาแก่กาทั้งหลาย
แล้วตนเองโฉบลงจับที่อกของคนเชิญเครื่อง กระหน่าด้วยกรงเล็บ
เอาจะงอยปากเช่นกับปลายหอกจิกปลายจมูกของคนเชิญเครื่องนั้น
บินขึ้นเอาปีกและเท้าทั้งสองปิดปากของเขาไว้.
พระราชาเสด็จดาเนินอยู่บนท้องพระโรง
ทอดพระเนตรไปทางพระแกลใหญ่ ทรงเห็นกิริยาของกานั้น
จึงทรงให้เสียงแก่คนเชิญเครื่องตรัสว่า แน่ะภัตตาหารกะผู้เจริญ
เจ้าจงทิ้งภาชนะทั้งหลายเสีย จับเอาเฉพาะกาเท่านั้น.
คนเชิญเครื่องนั้นจึงทิ้งภาชนะทั้งหลายแล้วจับกาไว้แน่น. ฝ่ายพระราชาก็ตรัสว่า
จงมาทางนี้.
ขณะนั้น กาเหล่านั้นมากินจนเพียงพอแก่ตน
แล้วได้คาบเอาส่วนที่เหลือไปโดยทานองที่กล่าวแล้วนั่นแหละ. ลาดับนั้น
พวกกาที่เหลือจึงมากินส่วนที่เหลือ. ส่วนกาทั้ง ๘
ตัวนั้นบินไปให้พระยากาพร้อมทั้งปชาบดีบริโภคภัตนั้น.
ความแพ้ท้องของนางกาสุปัสสาก็สงบลง.
คนเชิญเครื่องนากาเข้าไปถวายพระราชา.
ลาดับนั้น พระราชาได้ตรัสถามกานั้นว่า กาผู้เจริญ
เจ้าไม่ละอายเราทั้งยังจิกจมูกของคนเชิญเครื่องให้แหว่งด้วย
ทาลายภาชนะภัตตาหารให้แตกด้วย และไม่รักษาชีวิตของตนด้วย เพราะเหตุไร
เจ้าจึงได้กระทากรรมเห็นปานนี้.
กากราบทูลว่า ข้าแต่มหาราช
ราชาของพวกข้าพระพุทธเจ้าอาศัยกรุงพาราณสีอยู่
ข้าพระพุทธเจ้าเป็นเสนาบดีของพระราชานั้น
ภรรยานามว่าสุปัสสาของพระราชานั้นแพ้ท้อง
ประสงค์จะบริโภคโภชนะของพระองค์
พระราชาจึงบอกการแพ้ท้องของภรรยานั้นแก่ข้าพระพุทธเจ้า
ข้าพระพุทธเจ้าจึงสละชีวิตเพื่อพระราชานั้นนั่นแลจึงได้มา บัดนี้
ข้าพระพุทธเจ้าได้ส่งโภชนะไปให้แก่ภรรยาของพระยากานั้นแล้ว

4. 4
ความปรารถนาแห่งใจของข้าพระพุทธเจ้าถึงที่สุดแล้ว ด้วยเหตุนี้
ข้าพระพุทธเจ้าจึงได้กระทากรรมปานนี้.
เมื่อจะแสดงเนื้อความให้แจ่มแจ้ง จึงกล่าวคาถาเหล่านี้ว่า :-
ข้าแต่มหาราช พระยากาชื่อสุปัตตะเป็นกาอยู่ในเมืองพาราณสี
อันกาแปดหมื่นแวดล้อมแล้ว.
นางกาสุปัสสาชายาของพระยากานั้นแพ้ท้อง
ปรารถนาจะกินพระกระยาหารอันมีค่ามาก ที่คนหุงต้มแล้วในห้องเครื่อง.
ข้าพระพุทธเจ้าเป็นทูตของพระยากาทั้งสองนั้น
ถูกนายใช้ให้มาจึงได้เป็นผู้มาในที่นี้
ข้าพระพุทธเจ้าจะกระทาความจงรักต่อเจ้านาย
จึงได้จิกจมูกของคนเชิญเครื่องให้เป็นแผล.
ข้าพระพุทธเจ้าได้กระทาจงรักต่อพระราชาของข้าพระพุทธเจ้าแล้ว
บัดนี้ ขอพระองค์จงลงพระอาญาแก่ข้าพระพุทธเจ้า ตามที่ทรงพระประสงค์เถิด
พระพุทธเจ้าข้า.
พระราชาได้สดับคาของกานั้นแล้ว ทรงพระดาริว่า
ก่อนอื่นพวกเราก็เป็นมนุษย์เหมือนกัน ให้ยศใหญ่แก่คนผู้เป็นมนุษย์
ก็ยังไม่อาจทาความสบายใจแก่เราได้
แม้จะให้บ้านเป็นต้นก็ยังไม่ได้บุคคลผู้จะเสียสละชีวิตให้แก่เรา สัตว์นี้เป็ นกา
ยังสละชีวิตแก่พระราชาของตนได้ นับว่าเป็นสัปบุรุษชั้นเยี่ยม มีเสียงไพเราะ
เป็นธรรมกถึก จึงทรงเลื่อมใสในคุณทั้งหลายของกานั้น
และทรงบูชากานั้นด้วยเศวตฉัตร.
กานั้นก็บูชาพระราชานั้นแหละด้วยเศวตฉัตรของตนที่ได้แล้วกล่าวคุณทั้งหลายข
องพระโพธิสัตว์.
พระราชารับสั่งให้เรียกพระโพธิสัตว์นั้นมาแล้ว ทรงสดับธรรม
ได้ทรงตั้งภัตตาหารตามทานองเครื่องเสวยของพระองค์
เพื่อพระยากาและประชาบดีแม้ทั้งสองนั้น
ทรงให้หุงข้าวสุกจากข้าวสารทะนานหนึ่งทุกวัน เพื่อพวกกาที่เหลือนอกนี้
และพระองค์เองทรงตั้งอยู่ในโอวาทของพระโพธิสัตว์
ทรงประทานอภัยแก่สัตว์ทั้งปวง ทรงรักษาศีลห้าเป็นประจา.
อนึ่ง โอวาทของพระยากาสุปัตต์ดาเนินไปอยู่ถึงเจ็ดร้อยปี.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว
จึงทรงประชุมชาดกว่า
พระราชาในครั้งนั้น ได้เป็ น พระอานนท์ ในบัดนี้
กาเสนาบดีในครั้งนั้น ได้เป็น พระสารีบุตร ในบัดนี้

5. 5
กาสุปัสสาในครั้งนั้น ได้เป็ น มารดาพระราหุล ในบัดนี้
ส่วนกาสุปัตตะ คือ เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาสุปัตตชาดกที่ ๒
-----------------------------------------------------