ว่าด้วย หญิงเป็นมลทินของพรหมจรรย์ พระศาสดา เมื่อเสด็จประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภมาตุคามทำสัตว์ผู้บริสุทธิ์ให้เศร้าหมอง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ก็ในชาดกนี้ พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ ขึ้นชื่อว่ามาตุคามนี้ ย่อมกระทำสัตว์ผู้บริสุทธิ์ให้เศร้าหมองได้ ดังนี้แล้ว ทรงนำอดีตนิทานมาตรัสดังต่อไปนี้ เรื่องอดีตนิทาน บัณฑิตพึงให้พิสดารตามนัยที่กล่าวแล้วใน จุลลปโลภนชาดก ในอดีต.

1. 1
มหาปโลภนชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๑๑. มหาปโลภนชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๕๐๗)
ว่าด้วยการประเล้าประโลมให้หลง
(พระศาสดาทรงนาอดีตนิทานมาตรัสว่า)
[๒๘๔] เทพบุตรผู้มีฤทธิ์มาก จุติจากพรหมโลก
บังเกิดเป็นพระโอรสของพระราชาผู้ดารงอยู่ในราชสมบัติ
ซึ่งให้สาเร็จความปรารถนาทุกประการ
[๒๘๕] กามก็ดี ความสาคัญในกามก็ดี ไม่มีในพรหมโลก
พระกุมารนั้นทรงรังเกียจกามทั้งหลาย เพราะสัญญานั้นนั่นเอง
[๒๘๖] ก็ภายในเมือง ได้มีเรือนสาหรับบาเพ็ญฌาน
ที่พระราชบิดาโปรดให้สร้างไว้อย่างดีเพื่อพระกุมารนั้น
พระกุมารทรงหลีกเร้นบาเพ็ญฌานอยู่พระองค์เดียว
ในที่ลับในเรือนสาหรับบาเพ็ญฌานนั้น
[๒๘๗] พระราชาพระองค์นั้นทรงอัดอั้นตันพระทัย
ด้วยความโศกเพราะพระโอรส ได้ทรงบ่นเพ้อราพันว่า
ก็โอรสองค์เดียวของเรานี้ช่างไม่บริโภคกามเสียเลย
(พระราชาทรงบ่นเพ้อราพันว่า)
[๒๘๘] ผู้ใดพึงเล้าโลมโอรสของเราโดยที่เขาพึงปรารถนากามได้บ้าง
อุบายในข้อนี้นั้นเป็ นอย่างไรหนอ
หรือใครรู้เหตุที่จะทาให้โอรสของเรานั้นเกี่ยวข้องกามได้บ้าง
(พระศาสดาตรัสเล่าเรื่องว่า)
[๒๘๙] ภายในเมืองนั้นเอง ได้มีกุมารีแรกรุ่นนางหนึ่ง
มีผิวพรรณรูปร่างงดงาม เป็นหญิงฉลาดการฟ้ อนราขับร้อง
และได้รับการฝึกฝนเป็นอย่างดีในการบรรเลงดนตรี
[๒๙๐] นางได้เข้าไปภายในพระราชฐาน ได้กราบทูลพระราชาดังนี้ว่า
ถ้าหม่อมฉันจักได้พระกุมารเป็นภัสดา
หม่อมฉันก็พึงประเล้าประโลมพระกุมารนั้น
[๒๙๑] พระราชาได้ตรัสกับนางผู้กราบทูลอย่างนั้นดังนี้ว่า
เธอประเล้าประโลมเขาได้ เธอจักได้เขาเป็นภัสดา
(พระศาสดาทรงประกาศความข้อนั้นว่า)
[๒๙๒] ก็นางครั้นไปถึงภายในพระราชฐาน
ได้บรรเลงดนตรียั่วยวนความใคร่นานัปการ ขับกล่อมคาถาอันไพเราะจับใจ
น่ารักใคร่

2. 2
[๒๙๓] ก็เพราะทรงสดับเสียงขับกล่อมแห่งนารีนั้นขับกล่อมอยู่
กามฉันทะได้เกิดขึ้นแก่พระกุมารนั้น พระองค์จึงทรงสอบถามชนผู้อยู่รอบๆ
ข้างว่า
[๒๙๔] นั่นเสียงใครกัน ใครกันนั่นขับร้องสาเนียงเสียงสูงๆ ต่าๆ
ได้อย่างไพเราะ จับใจ น่ารักใคร่นักหนา เสนาะหูเราเหลือเกิน
(ข้าราชบริพารกราบทูลว่า)
[๒๙๕] ขอเดชะพระองค์ผู้สมมติเทพ นั่นเป็ นเสียงสตรี
น่าเพลิดเพลินมิใช่น้อย ถ้าพระองค์พึงบริโภคกาม
กามทั้งหลายจะพึงทาพระองค์ให้พอพระทัยยิ่งขึ้น
(พระราชกุมารตรัสว่า)
[๒๙๖] เชิญนางมาทางนี้ ทาไมขับร้องอยู่ห่างไกลนัก จงขับร้องอยู่ใกล้ๆ
ตาหนักของเรา และใกล้ๆ เรา
(พระศาสดาตรัสต่อไปว่า)
[๒๙๗] นางขับร้องอยู่ภายนอกฝาห้องพระบรรทม
แล้วได้เลื่อนเข้าไปในเรือนสาหรับบาเพ็ญฌานโดยลาดับ
เพื่อจะผูกมัดพระกุมารเหมือนการจับช้างป่า
[๒๙๘] เพราะทรงรู้รสแห่งกาม ความริษยาได้เกิดแก่พระกุมารว่า
เราเท่านั้นพึงบริโภคกาม อย่าพึงมีชายอื่นอยู่เลย
[๒๙๙] ต่อแต่นั้น ทรงจับพระแสงดาบ เสด็จเข้าไปหาชายทั้งหลาย
เพื่อจะทรงฆ่าทิ้งเสีย ด้วยพระดาริว่า เราคนเดียวเท่านั้นจักบริโภคกาม
อย่าพึงมีชายอื่นอยู่เลย
[๓๐๐] แต่นั้น ชาวชนบททั้งปวงได้มาพร้อมกันคร่าครวญร้องทุกข์ว่า
ขอเดชะมหาราช พระราชโอรสพระองค์นี้ ทรงเบียดเบียนชนผู้ไม่ประทุษร้าย
พระเจ้าข้า
[๓๐๑]
ก็ขัตติยราชาทรงเนรเทศพระราชโอรสพระองค์นั้นจากรัฐสีมาของพระองค์ด้วยพ
ระบรมราชโองการว่า แว่นแคว้นพ่อมีอยู่ประมาณเพียงใด
เจ้าไม่ควรอยู่ในเขตมีประมาณเพียงนั้น
[๓๐๒] ครั้งนั้น พระราชโอรสนั้นทรงพาพระชายา
เสด็จไปถึงฝั่งสมุทรแห่งหนึ่ง
ทรงสร้างบรรณศาลาแล้วเสด็จเข้าป่าเพื่อทรงแสวงหาผลาผล
[๓๐๓] ครั้งนั้น ฤๅษีตนหนึ่งได้เหาะมาเหนือสมุทรถึงบรรณศาลานั้น
ท่านได้เข้าไปยังบรรณศาลาของพระกุมารนั้น
ในเวลาที่นางกุมาริกาจัดแจงพระกระยาหาร

3. 3
[๓๐๔] ส่วนพระชายาได้ประเล้าประโลมฤๅษีนั้น ดูเอาเถิด
กรรมที่นางทาแสนจะหยาบช้าเพียงไร
ที่ฤๅษีตนนั้นเคลื่อนจากพรหมจรรย์และเสื่อมจากฤทธิ์
[๓๐๕] ฝ่ายพระราชบุตรแสวงหามูลผลาผลในป่าได้เป็นจานวนมาก
ทรงหาบมาในเวลาใกล้เที่ยงวัน เสด็จเข้าไปยังพระอาศรม
[๓๐๖] ก็แลฤๅษีพอเห็นขัตติยกุมาร จึงหลบไปยังฝั่งสมุทร ด้วยดาริว่า
เราจักเหาะไป แต่ท่านก็จมลงในห้วงน้าใหญ่
[๓๐๗] ฝ่ายขัตติยกุมารทอดพระเนตรเห็นฤๅษีจมอยู่ในห่วงน้าใหญ่
เพื่อจะทรงช่วยเหลือท่าน จึงได้ตรัสคาถาเหล่านี้ว่า
[๓๐๘] ตัวท่านเองเดินมาได้บนผิวน้าไม่แตกแยกด้วยฤทธิ์
ครั้นถึงความคลุกคลีกับหญิงแล้ว จึงจมลงในห้วงน้าใหญ่
[๓๐๙] ธรรมดาหญิงทั้งหลายมีความหมุนเวียนเปลี่ยนอยู่เสมอ
มีมายามาก ทาพรหมจรรย์ให้กาเริบ ย่อมจมลง(ในนรก)
บุคคลรู้ชัดเนื้อความข้อนั้นแล้ว พึงเว้นให้ห่างไกล
[๓๑๐] หญิงเหล่านั้นพูดจาอ่อนหวาน ไม่รู้จักพอ
ให้เต็มได้ยากเหมือนกับแม่น้า ย่อมจมลง(ในนรก)
บุคคลรู้ชัดเนื้อความข้อนั้นแล้ว พึงเว้นให้ห่างไกล
[๓๑๑] หญิงเหล่านั้นคบหาชายใด ด้วยความพอใจหรือด้วยทรัพย์ก็ตาม
ย่อมตามเผาผลาญชายนั้นทันที เหมือนไฟป่าเผาผลาญพื้นที่ของตนเอง
[๓๑๒] ความเบื่อหน่ายได้มีแก่ฤๅษีเพราะฟังพระดารัสของขัตติยกุมาร
ฤๅษีนั้นกลับได้ทางที่ได้บรรลุมาก่อน จึงเหาะกลับไป
[๓๑๓] ฝ่ายขัตติยกุมารผู้ทรงพระปรีชา
ทอดพระเนตรเห็นฤๅษีกาลังเหาะไป ทรงได้ความสังเวช
จึงน้อมพระทัยสู่บรรพชา
[๓๑๔] ต่อแต่นั้น พระองค์ทรงบรรพชา สารอกกามราคะได้แล้ว
ทรงเข้าถึงพรหมโลก ดังนี้
มหาปโลภนชาดกที่ ๑๑ จบ
-----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
มหาปโลภนชาดก
ว่าด้วย หญิงเป็ นมลทินของพรหมจรรย์
พระศาสดา เมื่อเสด็จประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภมาตุคามทาสัตว์ผู้บริสุทธิ์ให้เศร้าหมอง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ก็ในชาดกนี้ พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ ขึ้นชื่อว่ามาตุคามนี้
ย่อมกระทาสัตว์ผู้บริสุทธิ์ให้เศร้าหมองได้ ดังนี้แล้ว

4. 4
ทรงนาอดีตนิทานมาตรัสดังต่อไปนี้
เรื่องอดีตนิทาน
บัณฑิตพึงให้พิสดารตามนัยที่กล่าวแล้วใน จุลลปโลภนชาดก ในอดีต.
ก็ในครั้งนั้น
พระมหาสัตว์เจ้าจุติจากพรหมโลกมาบังเกิดเป็นพระโอรสของพระเจ้ากาสิกราช
ทรงพระนามว่า อนิตถิคันธกุมาร. พระกุมารไม่ยอมอยู่ในมือของสตรีเลย
สตรีที่จะให้พระกุมารดื่มน้านมต้องแปลงเป็นบุรุษเพศ
พระราชกุมารโปรดประทับในฌานาคาร ไม่อยากพบเห็นสตรีเพศ.
พระบรมศาสดา เมื่อจะทรงประกาศความนั้น ได้ตรัสพระคาถา ๔
คาถาความว่า
เทพบุตรผู้มีฤทธิมาก
จุติจากพรหมโลกแล้วมาเกิดเป็นพระโอรสของพระเจ้ากาสีผู้ทรงดารงอยู่ในราชส
มบัติ อันเพรียบพร้อมด้วยสรรพกาม.
ความใคร่ก็ดี ความสาคัญในกามก็ดี ไม่มีในพรหมโลกเลย
พระราชกุมารนั้นจึงทรงรังเกียจกามทั้งหลาย
ด้วยฌานสัญญาอันบังเกิดในพรหมโลกนั้นเอง.
พระราชบิดาตรัสสั่งให้สร้างฌานาคารไว้ภายในพระราชฐาน
สาหรับพระราชกุมารนั้นทรงหลีกเร้น
บาเพ็ญฌานในอาคารนั้นเพียงพระองค์เดียว.
พระเจ้ากาสิกราชทรงอัดอั้นตันพระทัยด้วยความเศร้าโศกถึงพระโอรส
ทรงปริเทวนาการว่า โอรสคนเดียวของเรานี้ ไม่ยินดีเสวยกามารมณ์เสียเลย.
อุบายในข้อนี้มีอยู่อย่างไรหนอ ผู้ใดพึงประเล้าประโลมโอรสของเรา
ให้เธอปรารถนากามได้
หรือว่าผู้นั้นใครเล่าจะรู้เหตุที่จะให้โอรสของเราพัวพันในกามได้.
ภายในพระราชฐานนั้นเอง มีกุมารีคนหนึ่ง มีฉวีวรรณงดงาม รูปสวย
ฉลาดในการฟ้ อนราขับร้องและชานาญในการดีดสีตีเป่า
นางเข้าไปในพระราชฐานนั้นแล้ว กราบทูลความนี้กะพระราชา.
นางกุมาริกากล่าวคาถากึ่งคาถาทูลพระราชา ความว่า
เกล้ากระหม่อมฉันนี้แล จะพึงประเล้าประโลมพระราชกุมารนั้นได้
ถ้าหากพระราชกุมารนั้น จักได้เป็นพระภัสดาของกระหม่อมฉัน.
พระราชาจึงตรัสกะนางกุมาริกา ผู้กล่าวยืนยันเช่นนั้นว่า
เธอจงประเล้าประโลมลูกของเรา ลูกของเราจักเป็นสามีของเจ้า.
ครั้นพระราชาตรัสอย่างนี้แล้ว
ทรงส่งนางกุมาริกานั้นไปมอบแก่ชาวพนักงาน ผู้อภิบาลบารุงพระกุมาร
โดยพระราชโองการว่า เจ้าพนักงานผู้อภิบาลทั้งหลาย

5. 5
จงเปิดโอกาสแก่นางกุมาริกานี้เถิด. ในเวลาใกล้รุ่ง
นางกุมาริกาถือพิณไปยืนอยู่ภายนอกใกล้ห้องบรรทมของพระกุมาร
แล้วเอาปลายเล็บดีดพิณ ขับกล่อมคลอไปด้วยเสียงอันไพเราะ
ประโลมล่อพระกุมารนั้น.
พระบรมศาสดา เมื่อจะทรงประกาศเนื้อความนั้น จึงตรัส
(พระคาถาทั้งหลาย) ความว่า
นางกุมารีนั้นได้เข้าไปภายในพระราชฐานแล้ว
จึงกล่าวเป็นคาถาไพเราะจับจิตใจ ยั่วยวนชวนให้รักใคร่ เปลี่ยนแปลงขับลานา
ประกอบไปด้วยกามารมณ์มากมายหลายอย่าง.
กามฉันทะบังเกิดแก่พระราชกุมารนั้น
เพราะได้ทรงสดับเสียงของนางกุมารี ผู้ขับกล่อมอยู่
พระราชกุมารจึงตรัสถามคนที่อยู่ใกล้เคียงว่า โอ! นั่นเสียงใคร
หรือใครมาขับร้องเสียงสูงต่าไพเราะจับใจ น่ารักนักหนา ไพเราะหูของเรานัก.
(พวกพระพี่เลี้ยงจึงกราบทูลว่า) ขอเดชะ เสียงนี้น่ายินดี
น่าสนุกสนานมิใช่น้อย ถ้าพระองค์พึงบริโภคกามคุณไซร้
กามทั้งหลายจะพึงเป็ นที่โปรดปรานพอพระทัยของพระองค์อย่างยิ่ง.
(พระราชกุมารรับสั่งว่า) เชิญมาภายในนี้ จงมาขับร้องใกล้ๆ เรา
เลื่อนเข้ามาขับใกล้ตาหนักของเรา จงขับกล่อมใกล้ที่บรรทมของเรา.
นางกุมารีนั้นเข้าไปขับกล่อมภายนอกฝาห้องบรรทมแล้วเลื่อนเข้าไป
ณ ตาหนักฌานาคารโดยลาดับ จนผูกพระราชกุมารไว้ได้
เหมือนนายหัตถาจารย์จับคชสารป่า มัดไว้ฉะนั้น.
เพราะรู้กามรสโลกีย์แห่งนางกุมารีนั้น
พระราชกุมารจึงเกิดความปรารถนาเป็นอธรรมว่า เราเท่านั้นพึงได้บริโภคกาม
อย่าได้มีบุรุษอื่นเลย ต่อแต่นั้น พระราชกุมารทรงถือดาบเล่มหนึ่งแล้ว
เสด็จไปเพื่อจะฆ่าบุรุษทั้งหลายเสีย ด้วยทรงดาริว่า
เราจักบริโภคกามแต่เพียงผู้เดียว อย่าพึงมีบุรุษอื่นอยู่เลย.
ต่อแต่นั้น ชาวชนบททั้งปวงจึงมาประชุมกันถวายเรื่องราวร้องทุกข์ว่า
ข้าแต่พระมหาราชา พระราชโอรสของพระองค์นี้ทรงเบียดเบียนผู้หาโทษมิได้
พระเจ้าข้า.
พระเจ้ากาสีบรมกษัตริย์ทรงเนรเทศพระราชกุมารออกไปจากรัฐสีมาข
องพระองค์แล้ว มีพระราชโองการว่า อาณาเขตของเรามีอยู่เพียงใด
เจ้าอย่าอยู่ในอาณาเขตของเราเพียงนั้นเป็นอันขาด.
ครั้งนั้น
พระราชกุมารทรงพาพระชายาไปจนบรรลุถึงสมุทรนทีแห่งหนึ่ง
ทรงสร้างบรรณศาลาแล้ว จึงเสด็จเข้าไปสู่ป่า เพื่อแสวงหาผลาผล.

6. 6
ครั้งนั้น มีฤาษีตนหนึ่งมาถึงบรรณศาลานั้นโดยทางเบื้องบนสมุทร
เข้าไปยังบรรณศาลาของพระราชกุมาร
ในเวลาที่นางกุมารีจัดแจงภัตตาหารไว้แล้ว.
ชายาของพระราชกุมาร ประเล้าประโลมฤาษีนั้น
ดูเถิด กรรมที่นางกุมารีทานั้นหยาบช้าเพียงไร
ฤาษีนั้นเคลื่อนจากพรหมจรรย์เสื่อมจากฤทธิ์.
ฝ่ายพระราชโอรสแสวงหามูลผลาผลในป่าได้จานวนมากแล้ว
ครั้นถึงเวลาเย็นจึงใส่หาบขนเข้าไปสู่อาศรม.
ฝ่ายพระฤาษีพอเห็นพระขัตติยราชกุมาร จึงรีบเข้าไปยังฝั่งสมุทร
ด้วยตั้งใจว่า เราจักไปทางเวหาส แต่ต้องจมลงในมหรรณพนั่นเอง.
ฝ่ายขัตติยราชกุมารได้ทอดพระเนตรเห็นฤาษีจมลงในมหรรณพ
จึงได้ตรัสพระคาถาเหล่านี้ด้วยความอนุเคราะห์ต่อพระฤาษีนั้นว่า
ตัวท่านเองมาด้วยฤทธิ์ บนน้าอันไม่แตกแยก
ครั้นถึงความระคนด้วยสตรีแล้วต้องจมลงในมหรรณพ
ธรรมดาสตรีมีปกติหมุนเวียน มีมายามาก มักทาพรหมจรรย์ให้กาเริบ
ย่อมทานักพรตให้จมลง ท่านรู้แจ้งฉะนี้แล้ว พึงเว้นเสียให้ห่างไกล
สตรีทั้งหลายมีวาจาไพเราะ เจรจานุ่มนวล ถมไม่เต็มเหมือนกับนทีธาร
ย่อมยังนักพรตให้จมลง ท่านรู้แจ้งฉะนี้แล้วพึงเว้นเสียให้ห่างไกล
สตรีทั้งหลายย่อมเข้าไปซ่องเสพบุรุษใดด้วยความพอใจหรือด้วยทรัพย์ก็ตาม
ย่อมพลันตามเผาผลาญบุรุษนั้น เหมือนไฟป่าเผาสถานที่ตนเองฉะนั้น.
ความเบื่อหน่ายได้เกิดมีแก่ฤาษี
เพราะได้ฟังถ้อยคาของขัตติยราชกุมาร ฤาษีนั้นกลับได้ทางอันมีมาก่อน
แล้วเหาะขึ้นไปยังเวหาส.
ฝ่ายขัตติยราชกุมารผู้ทรงพระปรีชาได้ทอดพระเนตรเห็นพระฤาษีกาลั
งเหาะไปยังเวหาส จึงได้ความสลดจิต น้อมพระทัยสู่การบรรพชา ต่อแต่นั้น
ขัตติยราชกุมารก็ทรงบรรพชา สารอกกามราคะแล้วได้เข้าถึงพรหมโลก.
พระบรมศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว ตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย แม้สัตว์ผู้บริสุทธิ์ดีแล้วทั้งหลาย
ย่อมเศร้าหมองเพราะอาศัยมาตุคามเป็นเหตุอย่างนี้
แล้วทรงประกาศอริยสัจจธรรม แล้วทรงประชุมชาดก.
ในเวลาจบอริยสัจจเทศนา ภิกษุผู้กระสันได้บรรลุพระอรหัตผล.
ก็อนิตถิกุมารในครั้งนั้น ได้มาเป็น เราผู้ตถาคต ฉะนี้แล.
จบอรรถกถามหาปโลภนชาดกที่ ๑๑
-----------------------------------------------------

7. 7