VERGİ HARCAMALARI

1. VERGİ HARCAMALARI
PROF.DR.COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum şu kaynaktan hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Sunumu Hazırlayan : Rabia Unutmaz

2.  O günden bugüne değişen bir şey olmamıştır; pek çok ülkede vergi harcamalarının
sayısı ve türleri artma eğilimi göstermiştir. Oysa vergi harcaması özünde yanıltıcı bir
kavramdır ve yanlış bir uygulamadır.
 Vergi harcaması (tax expenditure) kavramı ilk kez Stanley S. Surrey’in çalışmaları ile
literatüre girmiştir.
Surrey, Amerikan Hazine Sekreterliği, Vergi Politikası Sekreteri (Assistant Secretary for
Tax Policy in the Treasury Department) görevini yaptığı sırada Amerikan vergi
sisteminde mevcut vergi kolaylıkları ve vergi teşviklerinin bir bütçe haline
dönüştürülmesi ve “vergi harcaması bütçesi” (tax expenditure budget) adı altında
toplanması görevini üstlenmiştir
 1967 yılında başlatılan bu çalışmalar devam etmiş ve daha sonra 1974 yılında düzenli
olarak Kongre’ye sunulması kararlaştırılmıştır.
Surrey, vergi harcaması kavramını şu şekilde tanımlamaktadır.
 “Vergi harcaması, vergi sistemimizde mevcut olan vergi teşviklerinin ya da vergi
sübvansiyonlarının bir envanteridir.” (Surrey, 1973:7)
VERGİ HARCAMASI KAVRAMI

3. “Vergi harcamaları; normal vergi yapısından ayrılan ve belirli kişiler, gruplar,
sektörler ya da faaliyetlere özel yarar sağlamak amacıyla uygulanan
sistemdir. İstisnalar, muafiyetler, indirimler, vergi ertelemeleri, özel vergi
oranları gibi pek çok farklı şekillerde uygulanabilirler. Hangi şekilde olursa
olsun, normatif vergi yapısından uzaklaşma anlamına gelen vergi
harcamaları; … belirli grupların ve faaliyetlerin desteklenmesi anlamına gelir.”
VERGİ HARCAMASI
KAVRAMI
Surrey daha sonra 1985 yılında yayınladığı bir başka kitabında vergi harcaması
kavramını şu şekilde tanımlamaktadır: (McDaniel & Surrey, 1985:3)

4. Önemle belirtelim ki,
“vergi harcaması”
kavramının ABD’nde
ortaya çıkmasının
temel amacı
mevcut vergi
sisteminde yerleşmiş
olan vergi istisna ve
muafiyetlerinin,
indirimlerin vs. bir
envanterinin
çıkarılması ve bunun
bir bütçe içerisinde
görülebilmesidir.
Kamu maliyesinde
saydamlık açısından
önemli olan bu
girişim pekala doğru
olmasına rağmen
“vergi harcaması”
özünde kavram
olarak yanlıştır ve
yanıltıcıdır.
Bu açıdan kullanılan
kavram maalesef
yersiz ve anlamsızdır
ve buna rağmen
vergi sisteminde
bugün için yerleşmiş
bir kavramdır.
Vergi harcaması
deyince bundan
devletin vergi
tahsilatı için yapmış
olduğu harcamalar
anlaşılmaktadır;
oysa Surrey’in
kullandığı kavram
“vergi kolaylıkları”,
“vergi teşvikleri” ve
“vergi
ayrıcalıkları”nı
ifade etmektedir.
VERGİ HARCAMASI KAVRAMI

5. Bize göre; “vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri”, “vergi avantajları” vs. adlar altında yapılan uygulamalar
sonuçta belirli kişilere, gruplara, sektörlere, endüstrilere vs. sağlanan özel yararlardır ve bu yüzden “vergi
ayrıcalıkları” ya da “vergi imtiyazları” olarak adlandırılabilirler.
Öte yandan, vergi teorisi ve vergi hukuku literatüründe kullanılan “vergi sığınakları“, “vergiden
kaçınma”, “vergi boşlukları”, “vergi arbitrajı”, “vergi dampingi”, ve “idari imtiyazlar” (administrative
concession) gibi kavramlar ile vergi harcamaları arasında çok yakın bir ilişki söz konusudur.
Özet olarak, vergi harcamaları; normal vergi sistemi içerisindeki genel kurallar ve standartlardan
sapma anlamına gelir ve vergi sisteminde vergi ayrıcalıkları ortaya çıkarır. Vergi ayrıcalıkları
neticesinde ise “vergi erozyonu” (tax erosion) ve “vergi dışı piyasa ekonomisi” adı verilen bir durum
ortaya çıkar.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere “vergi harcamaları” adı yanlış konulmuş, ama 1970’li yıllardan bu yana
Amerikan Bütçe sisteminde bu isimle varlığını sürdüren bir uygulamadır.

6. Vergi Harcamaları: Kavram Karmaşası
Eş Anlamlı Kavramlar İlgili Kavramlar
Vergi
Kolaylıkları
Vergi
Avantajları
Vergi
Teşvikleri
Vergi
Sübvansiyonları
( = )Vergi
Ayrıcalıkları
Vergi
İmtiyazları
Vergi
Boşlukları
Vergi
Sığınakları
Ramsey
Vergisi
Vergi
Takozu
Vergi
Arbitrajı
Vergi
Dampingi
Vergi Harcamalarının Sonuçları İle İlgili Bazı Kavramlar:
Vergilemede Ayrımcılık
Vergi Erozyonu
Vergi Dışı Piyasa Ekonomisi
Vergiden Kaçınma

7. • Vergi mükellefi
gerçek ve/veya
tüzel kişilerin “Vergi
harcamaları”ndan
yararlanarak vergisel
yükümlülüklerini ve
sorumluluklarını
azaltma girişimlerini
ifade eder.
Vergi
sığınakları
(tax
shelters)

8. Vergiden
kaçınma (tax
avoidance)
Bir kişinin iktisadi karar ve
tercihlerinde değişikliğe
gitmek suretiyle vergi
ödememesi ya da daha
az vergi ödemesini ifade
eder. Başka bir ifadeyle,
vergiden kaçınma, bir
kişinin vergi mevzuatına
aykırı davranmaksızın
ya da kuralları ihlal
etmeksizin tamamen
yasal zeminde kalarak
vergiyi doğuran olay ile
bir bağıntı içerisine
girmemesi demektir.

9. Vergi boşluğu (tax loopholes)
•Bir kişinin yasal mevzuatta ya da bir
sözleşmede önceden
amaçlanmayan bir eksiklik ya da
yetersizlik (‘boşluk’) dolayısıyla
yükümlülüklerini yerine
getirmemekte avantajlı konumda
olması ve bu durumu arzu ederse
yasal bir müeyyideye tabi
olmaksızın kötüye kullanabilmesidir.

10. Vergilendirme rejimlerindeki
farklılıklardan yararlanarak hisse
senetleri ve tahvil alım-satımı
yapmak suretiyle aradaki fiyat
farklılığı üzerinden bir kar
sağlama girişimidir. Vergi arbitrajı
ülke içinde gerçekleşebileceği
gibi uluslararası işlemlerde de
sözkonusu olabilecek bir işlemdir.
Vergi arbitrajı (tax
arbitrage)

11. Vergi
dampingi
(tax
damping)
Uluslararası doğrudan yabancı
sermaye ve/veya portföy
yatırımlarını ülkeye çekebilmek
için vergi oranlarının aşırı
oranda düşürülmesi veya özel
bir takım vergisel kolaylıklar
sağlanması demektir.

12. Vergi erozyonu
meydana
gelen
aşınmayı
ifade eder.
vergi
matrahında
vergi
harcamaları
dolayısıyla,

13. Kavramı ilk kullanan S. Surrey’in de
çok doğru biçimde ifade ettiği üzere
istisnalar, muafiyetler, indirimler,
vergi ertelemeleri, özel vergi oranları
gibi pek çok farklı şekillerde
uygulanan vergi harcamaları;
normal vergi yapısından ayrılan ve
belirli kişiler, gruplar, sektörler ya da
faaliyetlere özel yarar sağlamak
amacıyla uygulanan sistemdir. Yine kendi ifadesiyle, vergi
harcaması vergi sisteminde
mevcut olan vergi teşviklerinin ya
da vergi sübvansiyonlarını ifade
eder.

14. Ülkelerarasında bazı farklılıklar olmasına rağmen bugün dünyada pek çok ülkede devletin
resmi bütçe çalışmalarında “vergi harcamaları” kavramı yaygın olarak kullanılmaktadır ve
pratikte pek çok türde vergi harcamaları uygulanmaktadır.
OECD, Dünya Bankası ve diğer uluslararası kuruluşlara göre pratikte hükümetler vergi harcamasını
“vazgeçilen gelir” (revenue foregone) olarak ele almakta ve genellikle buna istisna ve
muafiyetler, matrahtan indirimler, vergi oranı indirimleri vs. uygulamaları dahil etmektedirler.
Vergi harcaması kavramını biz teorik çerçevede şu şekilde tanımlıyoruz: Vergi harcaması,
hükümetlerin muhtelif iktisadi ve sosyal gayelerle normal şartlarda vergiye tabi olması
gereken belirli konuları ve/veya kişileri kısmen ve/veya tamamen vergi dışında bırakması;
bunun dışında belirli kişilere, gruplara, sektörlere, coğrafi bölgelere vs. yönelik “vergi
avantajları”, “vergi kolaylıkları”, vergi teşvikleri”, “vergi indirimleri” vs adlar altında özel
yararlar ve destekler sağlamasını ifade eder.
Bu tanım çerçevesinde vergi harcamaları; istisna, muafiyet, vergi matrahından indirimler,
vergi kredisi, vergi oranlarında farklılaştırma, erteleme, terkin, iade, mahsup, vergi tatili, vergi
takozu, Ramsey vergisi gibi muhtelif uygulamaları kapsamaktadır. Erteleme kanaatimizce bir
vergi harcaması olarak düşünülmeyebilir. Ertelenen vergi, bir süre sonra tahsil edilmektedir.
Bu bakımdan bize göre vergi ertelemesi he rne kadar bir vergi ayrıcalığı sağlasa da özünde
bir vergi harcaması olarak kabul edilmemelidir.

15. Vergi harcaması, dar anlamda belirli kişi, grup, sektör ya da faaliyetleri kısmen ya da tamamen
vergi dışında tutma (muafiyet); bazı vergi konularını vergi dışında bırakma (istisna) şeklinde
anlaşılmaktadır. Ancak istisna ve muafiyetler vergi harcamalarının sadece bir yönünü oluştururlar.
Literatürde üzerinde pek de durulmayan aşağıdaki uygulamalar da bize göre vergi
harcamalarının türleridir.
Vergi
kredisi
(tax
credit)
Vergi
takozu
(tax
wedge)
Vergi tatili
(tax
holiday)
Ramsey
vergisi
Vergi
Ertelemesi Terkin
Vergi
İstisnası
Vergi
Muafiyeti
Matrahtan
İndirimler
Vergi
Oranı
İndirimi
Mahsup
İade

16. Vergi idaresinin belirli kişi ve gruplara toplam ödeyecekleri vergi tutarından bir
indirim yapmalarına imkan sağlayan bir vergi harcama türüdür. Vergi kredisi ile
vergi indirimi (tax deductions) aynı şey demek değildir. Vergi indirimi, genel
olarak vergiye tabi gelirden bazı indirimler yapılmasına imkan sağlar. Halbuki,
vergi kredisinde vergiye tabi gelirden (taxable income) değil doğrudan
ödenmesi gereken vergiden bir maktu indirim yapılmasına imkan sağlanır.
Bir işçinin işverene toplam maliyeti ile işçinin eline geçen net ücret arasındaki
farkı ifade eder. Deyim yerindeyse vergi dolayısıyla işçinin işverene maliyeti ile
işçinin eline geçen ücret arasında bir takoz söz konusudur. Eğer, hükümet aldığı
bir karar ile işverenin üzerindeki vergi yükünü kısmen azaltırsa daha küçük bir
takoz devreye girmiş olur. Vergi takozu bu anlamda bir vergi harcaması türü
olarak kabul edilebilir.
Hükümetlerin belirli sektörlerde ve/veya coğrafi bölgelerde vergisiz faaliyette
bulunmaya izin vermesi ve/veya geçici bir süre için vergi oranlarını indirime tabi
tutmasını ifade eder.
Vergi
takozu
(tax
wedge)
Vergi tatili
(tax
holiday)
Vergi
kredisi
(tax
credit)

17. • Talebin fiyat esnekliğinin düşük olduğu
mallardan daha yüksek, talebin fiyat
esnekliğinin yüksek olduğu mallardan daha
düşük vergi alınması önerisidir.
Ramsey
vergisi
• Tarh ve tahakkuku yapılmış ve ödeme
aşamasına gelmiş olan bir vergi alacağının
daha ileriki bir tarihte ödenmesine izin
verilmesidir; Vergi alacağının bir başka zaman
dilimine tehir edilmesi işlemidir.
Vergi
Ertelemesi
• Belirli mükellef gruplarına yönelik olarak
tahakkuk etmiş bir verginin tahakkuk kaydının
iptal edilmesi ve bu şekilde vergi alacağının
kısmen ve/veya tamamen silinmesi işlemidir.
Terkin

18. Vergi
İstisnası Gelir, servet, harcama, işlem ve diğer herhangi
bir vergi konusunun kısmen ya da tamamen,
devamlı ya da geçici olarak vergi dışında
tutulmasıdır.
Vergi
Muafiyeti Belirli gerçek ve/veya tüzel kişilerin, muhtelif
meslek gruplarının vs. kısmen ya da tamamen,
devamlı ya da geçici olarak vergi dışında
tutulmasıdır.
Matrahtan
İndirimler Matrahtan indirim; vergi tarhiyatı aşamasında
vergi matrahından belli tutarlarda eksiltmeler
yapılmasına izin verilmesidir.

19. Belirli gerçek ve /veya tüzel kişilerin yararına mevcut vergi
tarifesinden daha düşük, ayrı ve özel bir tarife (oran)
uygulanmasıdır.
Daha önce tahsil edilmiş bir verginin daha sonra yapılacak
başka bir vergi tarhiyatı aşamasında hesaplanan vergi
tutarından indirilmesidir.
Vergi
Oranı
İndirimi
Mahsup
İade
Daha önce tahsil edilmiş bir verginin daha sonra vergi
yükümlüsüne kısmen ya da tamamen geri ödenmesidir.