VERGİ AYRICALIKLARI VE VERGİ AYRIMCILIĞI

1. VERGİ AYRICALIKLARI VE
VERGİ AYRIMCILIĞI
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır :
Coşkun Can Aktan, Vergileme : Vergi Teorisi ve Vergi Politikası, Ankara, Seçkin Yayınları, 2018
Sunumu Hazırlayanlar : Ebru Duran ve Süreyya Karaçam

2. VERGİ HARCAMALARI
 Vergi harcaması(tax expenditure) kavramı ilk kez Stanley S. Surrey
'in çalışmaları ile literatüre girmiştir.
"Vergi harcamaları; normal vergi yapısından
ayrılan ve belirli kişiler gruplar, sektörler ya da
faaliyetlere özel yarar sağlamak amacıyla
uygulanan sistemdir . İstisnalar , muafiyetler ,
indirimler , vergi ertelemeleri özel vergi oranları
gibi pek çok farklı şekillerde uygulanabilirler.
Hangi şekilde olursa olsun, normatif vergi
yapısından uzaklaşma anlamına gelen vergi
harcamaları; belirli grupların ve faaliyetlerin
desteklenmesi anlamına gelir."
Stanley S. Surrey

3. VERGİ HARCAMALARI
Vergi harcaması, hükümetlerin muhtelif iktisadi
ve sosyal gayelerle normal şartlarda vergiye
tabi olması gereken belirli konuları ve/veya
kişileri kısmen ve/veya tamamen vergi dışında
bırakması; bunun dışında belirli kişilere, gruplara,
sektörlere, coğrafi bölgelere vs. yönelik "vergi
avantajları" , "vergi kolaylıkları" , "vergi teşvikleri",
"vergi indirimleri" vs. adlar altında özel yararlar
ve destekler sağlamasını ifade eder.

4. VERGİ HARCAMALARI : KAVRAM KARMAŞASI
EŞ ANLAMLI
KAVRAMLAR
VERGİ
AVANTAJLARI
VERGİ
SÜBVANSİYONLARI
VERGİ
TEŞVİKLERİ
VERGİ
KOLAYLIKLARI
İLGİLİ
KAVRAMLAR
VERGİ
İMTİYAZLARI
(AYRICALIKLARI)
VERGİ
ARBİTRAJI
VERGİ
TAKOZU
VERGİ
SIĞINAKLARI
VERGİ
DAMPİNGİ
VERGİ
BOŞLUKLARI
RAMSEY
VERGİSİ

5. • Gelir, servet, harcama,
işlem ve diğer herhangi bir
vergi konusunun kısmen ya
da tamamen vergi dışında
tutulmasıdır.
VERGİ
İSTİSNASI
•Vergi tarhiyatı aşamasında
vergi matrahından belli
tutarlarda eksiltmeler
yapılmasına izin verilmesidir.
MATRAHTAN
İNDİRİM
•Daha önce tahsil edilmiş bir
verginin daha sonra yapılacak
başka bir vergi tarhiyatı
aşamasında hesaplanan vergi
tutarından indirilmesidir.
MAHSUP
• Belirli gerçek ve/veya tüzel
kişilerin, meslek gruplarının
vb. kısmen ya da tamamen
vergi dışında tutulmasıdır.
VERGİ
MUAFİYETİ
• Belirli gerçek ve/veya tüzel
kişilerin yararına mevcut
vergi tarifesinden daha
düşük, ayrı ve özel bir tarife
uygulanmasıdır.
VERGİ
ORANI
İNDİRİMİ
• Daha önce tahsil edilmiş bir
verginin daha sonra tahsil
yükümlüsüne kısmen ya da
tamamen geri ödenmesidir.
İADE
BAŞLICA VERGİ HARCAMALARI TÜRLERİ

6. BAŞLICA VERGİ HARCAMALARI TÜRLERİ
• Vergi alacağının başka bir
zaman dilimine tehir
edilmesi işlemdir.
VERGİ
ERTELEMESİ
•Belirli mükellef gruplarına
yönelik olarak tahakkuk edilmiş
bir verginin iptal edilerek
kısmen veya tamamen silinme
işlemidir.
TERKİN
•Hükümetlerin belirli sektörlerde
ve/veya coğrafi bölgelerde
vergisiz faaliyette bulunmaya izin
vermesi ve/veya geçici bir süre
için vergi oranlarını indirime tabi
tutmasını ifade eder.
VERGİ
TATİLİ
•Vergi idaresinin belirli kişi ve
gruplara toplam ödeyecekleri
vergi tutarından bir indirim
yapmalarına imkan sağlayan
bir vergi türüdür.
VERGİ
KREDİSİ
•Bir işçinin işverene toplam
maliyeti ile işçinin eline geçen
net ücret arasındaki farkı ifade
eder.
VERGİ
TAKOZU
•Talebin fiyat esnekliğinin düşük
olduğı mallardan daha yüksek,
fiyat esnekliğinin yüksek olduğu
mallardan daha düşük vergi
alınmasıdır.
RAMSEY
VERGİSİ

7. VERGİ HARCAMALARI
Vergi harcamaları; normal vergi sistemi
içerisindeki genel kurallar ve standartlardan
sapma anlamına gelir ve vergi sisteminde
vergi ayrıcalıkları ortaya çıkarır. Vergi
ayrıcalıkları neticesinde ise "vergi erozyonu"
ve "vergi dışı piyasa ekonomisi" adı verilen bir
durum ortaya çıkar.

8. MALİ EMPRESYONİZM VE MALİ YANILMA
 Amerikalı ünlü iktisatçı Richard Wagner, 1979
yılında Tax Foundation adlı çalışmasında
Amerikan vergi sistemindeki «vergi harcaması
bütçesi» olarak adlandırılan uygulamayı
eleştirerek mali empresyonizm kavramını
kullanmıştır. Bu durum bir tür mali yanılma
anlamına da gelmektedir.

9. MALİ EMPRESYONİZM VE MALİ YANILMA
"mali aldanma" ya da «mali illüzyon» (James M.
Buchanan) maliyesinde seçmenlerin ve vergi
mükelleflerinin eksik enformasyondan kaynaklanan
bir zihinsel hata ve yanlışı (cognitive bias) olarak
kabul edilebilir.
Vatandaşlar, nihayetinde kamu hizmetleri
kendilerine doğrudan bir bedel (vergi )
karşılığında sunulmadığından her zaman
fayda-maliyet analizinde bir algılama
hatasına düşebilirler.

10. MALİ EMPRESYONİZM VE MALİ YANILMA
Üstelik, sınırlı rasyonalite, eksik enformasyon, asimetrik
enformasyon gibi durumları da dikkate alırsak
seçmenlerin ve vergi mükelleflerinin kamu
harcamalarının toplam faydalarını ve vergilerin
toplam maliyetlerini birlikte ve doğru bir şekilde
değerlendirme imkanlarının imkansız olduğunu
söyleyebiliriz.
Özellikle seçim dönemlerinde vergi
harcamalarının miktar ve bileşiminde
farklılıklar mali illüzyon alanını
genişletir ve bu şekilde seçmenler
nezdinde bir mali empresyonizm
yaratılmış olur.

11. VERGİ HARCAMALARI, RANT KOLLAMA VE
YASAL SOYGUN
 Rant kollama devletten özel bir hak veya imtiyaz elde etme
faaliyetidir.
 Kamu harcamaları ve vergi harcamaları rant kollama
aracına dönüşebilirler.
 Rant kollama sonucunda yasal bir soygun düzeni ortaya
çıkmış olur ve bu yasal soygun düzeninde bireyler, kuruluşlar
veya baskı ve çıkar grupları birbirleri arasında bir rant elde
etme yarışına girebilirler.

12. OPTİMAL VERGİLEME İLKELERİ YÖNÜNDEN
VERGİ HARCAMALARININ ELEŞTİRİSİ
Adalet-
Eşitlik
• Vergi harcamaları kanun önünde eşitlik , yatay ve dikey
adalet ilkelerini açık olarak ihlal eden uygulamalardır.
İstikrar
• Vergi harcamaları,idarenin iradi-takdiri karar ve uygulamaları
ile gerçekleşir.İdari tasarrufların neticesi ise vergi
ayrıcalıklarıdır; bu da vergi sistemini istikrardan uzaklaştırır.
Etkinlik
• Vergi harcamaları ilave bir vergi bürokrasisi oluşturur. Hem
vergi idaresinin hem de vergi yükümlülerinin vergi maliyetleri
artar.

13. OPTİMAL VERGİLEME İLKELERİ YÖNÜNDEN
VERGİ HARCAMALARININ ELEŞTİRİSİ
BASİTLİK
• Onlarca vergi istisnası ve muafiyeti vs. vergi sistemini oldukça
karmaşık bir hale getirir, basitlikten uzaklaştırır.
GENELLİK
• Vergi sisteminde belirli kişi, grup, sektörler ve endüstrilere
sağlanan vergi imtiyazları açık biçimde genellik ilkesini ihlal
eder.
TARAFSIZLIK
• Vergi harcamaları müdahaleci vergi politikası araçlarıdır ve
vergi sisteminde tarafsızlık ilkesini zedeler.

14. VERGİ HARCAMALARI YOLUYLA HUKUK DEVLETİ
VE HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİNİN İHLALİ :
 Hukuk Devleti : Hukuk kurallarına bağlı olan ve çatısı altındaki
bireylere hukuki güvenlik sağlayan devlet olarak tanımlanır.
Bir devletin olmazsa olmaz ilkesidir.

15. VERGİ HARCAMALARI YOLUYLA HUKUK DEVLETİ
VE HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİNİN İHLALİ :
 İyi bir vergi sistemi ; açıklık, belirlilik, erişilebilirlik, kesinlik, istikrar,
geriye doğru yürümezlik ilkesine sahip olmalıdır. Bütün bu
ilkeler hukuki güvenlik çatısı altında toplanmalı ve devletin
vergileme gücüne karşı bireylerin hak ve özgürlükleri güvence
altına alınmalıdır.

16. HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ
Kanunlar
genel ve
soyut
olmalıdır,
Hukuk
kuralları
önceden
bilinmeli,
açık ve
kesin
olmalıdır,
“Kanun
önünde
eşitlik”
ilkesi esas
olmalıdır

17. HUKUKUN
ÜSTÜNLÜĞÜ
İLKELERİ
Kanun önünde
eşitlik
Genellik
TutarlılıkTarafsızlık
Ayrımcılık
yapmamak

18. Hukukun üstünlüğü ilkesi ; yasamanın gücünü
sınırlamak anlamına gelir, formel yasa olarak
bilinen kuralları genel kurallar düzeyine indirger,
belirli kesimlere yarar sağlamayı amaçlayan
yasal düzenlemeleri veya bu tür bir ayrımcılık
için herhangi bir kimsenin devletin zor kullanma
gücünü engeller.
Keyfi devlet uygulamalarından farklı
olarak hukukun üstünlüğü, herhangi bir
otorite tarafından belirli kimselere yasal
imtiyazlar sunulmaması demektir ve bu
sayede kanun önünde eşitlik ilkesi
güvence altına alınmış olur.F.A Von Hayek

19. VERGİ HARCAMALARI YOLUYLA HUKUK DEVLETİ
VE HUKUKİ GÜVENLİK İLKESİNİN İHLALİ :
Sonuç olarak ; kanunlar genel ve soyut olmalıdır,
belli kişi ve gruplara ayrıcalıklar sunmamalıdırlar.
Verilen imtiyazlar kanun önünde eşitlik ilkesini
ihlal etmekte ve belli gruplar lehine ayrımcılık
teşkil etmektedirler.

20. VERGİ AYRIMCILIĞI
Hükümetlerin vergi mükellefi gerçek ve tüzel
kişilere vergi kolaylıkları yoluyla vergi ayrıcalıkları
sunması veya farklı vergi gruplarına yatay ve
dikey eşitlik ilkelerini ihlal ederek farklı vergi
kuralları uygulamasıdır.

21. VERGİ AYRIMCILIĞI
YURTİÇİ VERGİ AYRIMCILIĞI
•Vergi istisna ve muafiyetleri
•Vergi indirimleri
•Vergi tarifelerinde indirimler
•Mahsup ve iade vb.
ULUSLARARASI VERGİ
AYRIMCILIĞI
•Vergi Dampingi

22. VERGİ AYRIMCILIĞI
Dünyanın birçok ülkesinde vergi harcamaları
yoluyla farklı mükellefler arasında bir vergi
ayrımcılığı yaratılmakta ve dolayısıyla hukuk
devletinin olmazsa olmazı olan kanun önünde
eşitlik ilkesinden sapmalar meydana gelmektedir.

23. KAMU TERCİHİ VE ANAYASAL İKTİSAT PERSPEKTİFİNDEN
VERGİ HARCAMALARININ ELEŞTİRİSİ VE ÖNERİLER :
 Nobel ekonomi ödülü sahibi Amerikalı iktisatçı
James M. Buchanan başta olmak üzere anayasal
iktisatçılara göre hükümetler ihtiyari vergi politikaları
uygulayarak “vergi politizasyonu” adlı sorunu
ortaya çıkarmaktadır ve vergileme yetkisinin keyfi
kullanımı neticesinde de vergi sömürüsünden
sorumlu olmaktadır.
Kamu tercihi ve anayasal iktisat felsefesi, iradi maliye politikalarına karşı çıkan
ve kurallara dayalı maliye politikasının gereğini savunan bir iktisat okuludur.
James M. Buchanan

24. Bu sorunların ortadan kaldırılabilmesi için ;
GENELLİK İLKESİ
Genellik ilkesi
gerçek anlamda
uygulanmalıdır,
yani herhangi bir
kişiye veya
kesime ayrıcalık
sağlanmamalıdır.
DÜZ ORANLI VERGİ
Vergi oranları
anayasada düz
oranlı olarak
belirlenmelidir.
ANAYASAL HÜKÜM
Vergi konuları
keyfiyeti ortadan
kaldırmak adına
anayasada açık
olarak
belirlenmelidir.

25. SONUÇ : İSTİSNALAR KAİDEYİ BOZAR
 Vergi harcamaları belirli kişilere veya gruplara imtiyazlar yaratarak
ayrımcılığa neden olur ve vergi sistemini adaletten uzaklaştırarak
sistemi zaman içinde deformasyona uğratır.
 Belli kişi veya gruplara bir defalığına bile ayrıcalık verilmesi vergi
ayrımcılığının kötü bir alışkanlık olmasına kapı açmış olur ve siyasal
iktidarlar bu kötü alışkanlıklardan kolay kolay vazgeçemez.
 Vergi harcamalarının bütçede gösterilmesi vergi ayrımcılığını ortadan
kaldırmayacağı gibi, mali empresyonizme yol açar. Bu yüzden vergi
harcamalarının gerçek maliyetlerini görmekten ve doğru çözüme
ulaşmaktan uzaklaşılır.