VERGİ HARCAMALARI : ELEŞTİREL BİR PERSPEKTİF

1. VERGİ HARCAMALARI :
ELEŞTİREL BİR PERSPEKTİF
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Sunum Hazırlayan: Sabuhi Ganbarzade
Prof.Dr. Coşkun Can Aktan

2. VERGİ HARCAMA KAVRAMI TARİHÇESİ
2
Vergi harcaması (tax expenditure) kavramı ilk
kez Stanley S. Surrey’in çalışmaları ile
literatüre girmiştir.
Surrey, vergi harcaması kavramını şu
şekilde tanımlamaktadır:
“Vergi harcaması, vergi sistemimizde
mevcut olan vergi teşviklerinin ya da vergi
sübvansiyonlarının bir envanteridir.”

3. VERGİ HARCAMA KAVRAMI TARİHÇESİ
3
Ülkemizde de vergi harcaması kavramı ilk defa
10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi
ve Kontrol Kanunu ile mevzuatımızda yerini almıştır.

4. VERGİ HARCAMA KAVRAMI TARİHÇESİ
4
Önemle belirtelim ki, “vergi harcaması” kavramının
ABD’nde ortaya çıkmasının temel amacı mevcut vergi
sisteminde yerleşmiş olan vergi istisna ve muafiyetlerinin,
indirimlerin vs. bir envanterinin çıkarılması ve bunun bir
bütçe içerisinde görülebilmesidir.
Vergi harcaması deyince bundan devletin vergi tahsilatı için
yapmış olduğu harcamalar anlaşılmaktadır; oysa Surrey’in
kullandığı kavram “vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri” ve
“vergi ayrıcalıkları”nı ifade etmektedir.

5. VERGİ HARCAMA KAVRAMI TARİHÇESİ
5
Bize göre;
“vergi kolaylıkları”, “vergi teşvikleri”, “vergi avantajları”
vs. adlar altında yapılan uygulamalar sonuçta belirli kişilere,
gruplara, sektörlere, endüstrilere vs. sağlanan özel yararlardır
ve bu yüzden “vergi ayrıcalıkları” ya da “vergi imtiyazları”
olarak adlandırılabilirler.

6. 6

7. VERGİ HARCAMA KAVRAMI TARİHÇESİ
7
Öte yandan, vergi teorisi ve vergi hukuku literatüründe kullanılan
“vergi sığınakları”; “vergiden kaçınma”, “vergi boşlukları”; “vergi
arbitrajı”; “vergi dampingi” ve “idari imtiyazlar” gibi kavramlar ile
vergi harcamaları arasında çok yakın bir ilişki sözkonusudur.

8. 8
• vergi mükellefi gerçek ve/veya
tüzel kişilerin “vergi
harcamaları”ndan yararlanarak
vergisel yükümlülüklerini ve
sorumluluklarını azaltma
girişimlerini ifade eder.
VERGİ
SIĞINAKLARI
(TAX SHELTERS)

9. 9
• vergilendirme rejimlerindeki farklılıklardan yararlanarak hisse senetleri
ve tahvil alım-satımı yapmak suretiyle aradaki fiyat farklılığı üzerinden
bir kar sağlama girişimidir. Vergi arbitrajı ülke içinde
gerçekleşebileceği gibi uluslararası işlemlerde de sözkonusu
olabilecek bir işlemdir.
VERGİ ARBITRAJI
(TAX ARBITRAGE)

10. 10
Vergiden
Kaçınma
(Tax Avoidence)
• bir kişinin iktisadi karar ve tercihlerinde değişikliğe
gitmek suretiyle vergi ödememesi ya da daha az vergi
ödemesini ifade eder. Başka bir ifadeyle, vergiden
kaçınma, bir kişinin vergi mevzuatına aykırı
davranmaksızın ya da kuralları ihlal etmeksizin
tamamen yasal zeminde kalarak vergiyi doğuran olay
ile bir bağıntı içerisine girmemesi demektir.

11. 11
VERGI BOŞLUĞU
(TAX LOOPHOLES)
bir kişinin yasal mevzuatta ya da bir sözleşmede önceden
amaçlanmayan bir eksiklik ya da yetersizlik (‘boşluk’)
dolayısıyla yükümlülüklerini yerine getirmemekte avantajlı
konumda olması ve bu durumu arzu ederse yasal bir
müeyyideye tabi olmaksızın kötüye kullanabilmesidir.

12. 12
• uluslararası doğrudan yabancı sermaye
ve/veya portföy yatırımlarını ülkeye
çekebilmek için vergi oranlarının aşırı
oranda düşürülmesi veya özel bir takım
vergisel kolaylıklar sağlanması
demektir.
VERGİ DAMPİNGİ
(TAX DAMPING)

13. 13
VERGİ EROZYONU
vergi harcamaları dolayısıyla vergi matrahında meydana
gelen aşınmayı ifade eder.

14. “ Vergi Harcaması, hükümetlerin muhtelif iktisadi ve
sosyal gayelerle normal şartlarda vergiye tabi olması
gereken belirli konuları ve/veya kişileri kısmen ve/veya
tamamen vergi dışında bırakması; bunun dışında belirli
kişilere, gruplara, sektörlere, coğrafi bölgelere vs.
Yönelik “vergi avantajları”, “vergi kolaylıkları”, vergi
teşvikleri”, “vergi indirimleri” vs adlar altında özel
yararlar ve destekler sağlamasını ifade eder.
1414

15. VERGİ HARCAMASI TANIMI
15
Vergi harcaması, dar anlamda belirli kişi, grup, sektör ya da faaliyetleri
kısmen ya da tamamen vergi dışında tutma (muafiyet); bazı vergi
konularını vergi dışında bırakma (istisna) şeklinde anlaşılmaktadır.
Bu tanım çerçevesinde vergi harcamaları; istisna, muafiyet, vergi matrahından
indirimler, vergi kredisi, vergi oranlarında farklılaştırma, erteleme, terkin, iade,
mahsup, vergi tatili, vergi takozu, Ramsey vergisi gibi muhtelif uygulamaları
kapsamaktadır.

16. 16
• Gelir, Servet, harcama, işlem ve diğer
herhangi bir vergi konusunun kısmen ya da
tamamen, devamlı ya da geçici olarak vergi
dışında tutulmasıdır.
Vergi
İstisnası
• Belirli gerçek ve/veya tüzel kişilerin, muhtelif
meslek gruplarının ve.s kısmen ya da
tamamen, devamlı ya da geçici olarak vergi
dışında tutulmasıdır.
Vergi
Muafiyeti
• Matrahdan İndirim, vergi tarhiyatı aşamasında
vergi matrahından belli tutarlarda eksiltmeler
yapılmasına izin verilmesidir.
Matrahdan
İndirimler

17. 17
Vergi Oranı
İndirimi
• Belirli Gerçek
ve/veya tüzel
kişilerin yararına
mevcut vergi
tarifesinden daha
düşük, ayrı ve özel
bir tarife(oran)
uygulanmasıdır.
Mahsup
• Daha önce tahsil
edilmiş bir verginin
daha sonra
yapılacak başka bir
vergi tarhiyatı
aşamasında
hesaplanan vergi
tutarından
indirilmesidir.
İade
• Daha önce tahsil
edilmiş bir verginin
yükümlüsüne
kısmen ya da
tamamen geri
ödenmesidir.

18. 18
• Tarh ve tahakkuku yapılmış ve ödeme aşamasına gelmiş
olan bir vergi alacağının daha ileriki bir tarihte ödenmesine
izin verilmesidir. Vergi alacağının bir başka zaman dilimine
tehir edilmesi işlemidir.
Vergi Ertelemesi
• Belirli mükellef gruplarına yönelik olarak tahakkuk etmiş
bir verginin tahakkuk kaydının iptal edilmesi ve bu
şekilde vergi alacağının kısmen ve/veya tamamen
silinmesi işlemidir.
Terkin

19. 19
Literatürde üzerinde pek de durulmayan aşağıdaki uygulamalar da
bize göre vergi harcamalarının türleridir.
Vergi kredisi (Tax Credit),
Vergi Takozu (Tax Wedge)
Vergi Tatili (Tax Holiday)
Ramsey Vergisi

20. VERGİ KREDİSİ (TAX CREDİT)
20
Vergi kredisi, vergi idaresinin belirli kişi ve gruplara toplam
ödeyecekleri vergi tutarından bir indirim yapmalarına imkan
sağlayan bir vergi harcama türüdür.
Vergi kredisi ile vergi indirimi (tax deductions)
aynı şey demek değildir.
Vergi indirimi, genel olarak vergiye tabi gelirden bazı indirimler
yapılmasına imkan sağlar. Halbuki, vergi kredisinde vergiye tabi
gelirden (taxable income) değil doğrudan ödenmesi gereken
vergiden bir maktu indirim yapılmasına imkan sağlanır.

21. VERGİ TAKOZU (TAX WEDGE)
21
Eğer, hükümet aldığı bir karar ile işverenin üzerindeki vergi yükünü
kısmen azaltırsa daha küçük bir takoz devreye girmiş olur. Vergi
takozu bu anlamda bir vergi harcaması türü olarak kabul edilebilir.
Deyim yerindeyse vergi dolayısıyla işçinin işverene maliyeti ile işçinin
eline geçen ücret arasında bir takoz sözkonusudur.
Vergi takozu (tax wedge), bir işçinin işverene toplam maliyeti ile işçinin
eline geçen net ücret arasındaki farkı ifade eder.

22. VERGİ TATİLİ (TAX HOLİDAY)
22
Vergi tatili (tax holiday), hükümetlerin belirli sektörlerde
ve/veya coğrafi bölgelerde vergisiz faaliyette bulunmaya
izin vermesi ve/veya geçici bir süre için vergi oranlarını
indirime tabi tutmasını ifade eder.

23. 23
•
talebin fiyat esnekliğinin düşük
olduğu mallardan daha yüksek,
talebin fiyat esnekliğinin
yüksek olduğu mallardan daha
düşük vergi alınması önerisidir.
Ramsey
Vergisi