Luận văn 2024 Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.Lrc-tnu.edu.vn
BÙI GIANG LONG
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN
HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THÁI NGUYÊN
TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Thái Nguyên, năm 2009

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
BÙI GIANG LONG
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN HỢP
TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THÁI NGUYÊN TRONG
GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số: 60 – 31 – 10
TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Thái Nguyên, năm 2009

CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH
TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ Lê Quang Dực
Phản biện 1: PGS.TS. Trần Thọ Đạt.
Phản biện 2: TS. Bùi Đình Hoà.
Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn họp tại:
.............................................................................................................................................................
Vào hồi……..giờ………ngày........ tháng....... năm 2009
Có thể tìm hiểu Luận văn tại Trung tâm Học liệu
Đại học Thái Nguyên và Thư viện Trường Đại học
Kinh tế và Quản trị kinh doanh.

Dịch vụ viết thuê tiểu luận, luận văn, chuyên đề, khóa luận, báo cáo thực tập
Liên hệ Sđt/Zalo:0967 538 624/0886 091 915 Website:lamluanvan.net
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ học hàm, học vị nào.
Tôi xin cam đoan: Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã
được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đã đều được chỉ rõ
nguồn gốc.
Thái Nguyên, ngày tháng 10 năm 2009
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Bùi Giang Long

LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được
sự giúp đỡ nhiệt tình của các cơ quan, các tổ chức và các cá nhân. Tôi xin bày
tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện giúp
đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận văn này.
Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Kinh tế
và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, Phòng Đào tạo và Khoa Sau đại học của
nhà trường cùng các thầy cô giáo, những người đã trang bị kiến thức cho tôi trong
suốt quá trình họctập.
Với lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn thầy
giáo,Tiến sĩ Lê Quang Dực, người Thầy đã trực tiếp chỉ bảo, hướng dẫn khoa học
và giúpđỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các đồng chí lãnh đạo Sở Nông
nghiệp và Phát triển nông thôn, Liên minh HTX tỉnh, UBND các cấp chính
quyền và các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh đã giúp đỡ tôi về thông tin, số
liệu trong suốt quá trình thực hiện nghiên cứu luận văn.
Xin chân thành cảm ơn tất các bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp
đỡ nhiệt tình và đóng góp nhiều ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận văn này.
Do thời gian nghiên cứu có hạn, luận văn của tôi chắc hẳn không thể
tránh khỏi những sơsuất, thiếu sót, tôi rất mong nhận đuợc sự đóng góp của các
thầy cô giáo cùng toàn thể bạn đọc.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày tháng 10 năm 2009
TÁC GIẢ LUẬN VĂN
Bùi Giang Long

MỤC LỤC Trang
MỞ ĐẦU........................................................................................ 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................. 3
4. Ý nghĩa khoa học của đề tài........................................................ 3
5. Bố cục luận văn .......................................................................... 4
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................... 5
1.1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU.............................. 5
1.1.1. Cơ sở lý luận về kinh tế hợp tác và hợp tác xã..................... 5
1.1.2. Cơ sở thực tiễn, quá trình phát triển của kinh tế hợp tác và
hợp tác xã trên Thế giới và ở Việt Nam.......................................... 18
1.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................ 36
1.2.1. Các câu hỏi đặt ra mà đề tài cần giải quyết........................... 36
1.2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................... 36
1.2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu................................................ 39
Chương 2 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CỦA CÁC HỢP
TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI
NGUYÊN........................................................................................
2.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU................................... 40
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên................................................................. 40
2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội........................................................ 43
2.2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ NÔNG
NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN....................... 47
2.2.1. Quá trình phát triển kinh tế hợp tác xã tỉnh Thái Nguyên..... 47
2.2.2. Tình hình hoạt động của các tổ hợp tác................................ 56
2.2.3. Tình hình hoạt động của các hợp tác xã nông nghiệp........... 57
40

2.3. MỘT SỐ ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ TÌNH HÌNH PHÁT
TRIỂN CỦA CÁC HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP TỈNH THÁI
NGUYÊN........................................................................................ 71
2.3.1. Về tổ chức quản lý ở các hợp tác xã nông nghiệp................. 71
2.3.2. Về kết quả hoạt động của các HTX nông nghiệp.................. 72
2.3.3. Một số hạn chế......................................................................... 75
2.3.4. Những nguyên nhân của hạn chế............................................. 76
2.3.5. Bài học kinh nghiệm.............................................................. 77
Chương 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN HỢP
TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI
ĐOẠN 2010-2015........................................................................... 79
3.1. ĐỊNH HƯỚNG NHẰM PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ
NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THÁI NGUYÊN................................... 79
3.1.1. Cơ sở của những định hướng................................................ 79
3.1.2. Định hướng và mục tiêu nâng cao hoạt động của các hợp
tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên........................................... 81
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ
NÔNG NGHIỆP Ở TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2010-
2015.................................................................................................. 85
3.2.1. Giải pháp về phương thức tổ chức và công tác cán bộ......... 85
3.2.2. Tăng cường sự chỉ đạo của Nhà nước đối với hợp tác xã...... 86
3.2.3. Giải pháp về thúc đẩy kinh tế hàng hoá phát triển................ 92
3.2.4. Giải pháp quản lý tài chính trong các hợp tác xã nông
nghiệp.............................................................................................. 93
3.2.5. Giải pháp về đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn cho
cán bộ quản lý hợp tác xã, cán bộ chuyên môn nghiệp vụ hợp tác
xã...................................................................................................... 93
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................... 95
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................... 99

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BHXH:
Bq:
Bảo hiểm xã hội
Bình quân
HTX: Hợp tác xã
TP: Thành phố
TX: Thị xã
UBND: Uỷ ban nhân dân

DANH MỤC CÁC BẢNG
Các bảng Trang
Bảng 2.1
Tình hình chuyển đổi và thành lập mới hợp tác xã giai
đoạn 2001-2008............................................................... 55
Bảng 2.2 Tổng hợp số tổ hợp tác xã................................................ 57
Bảng 2.3
Tình hình chuyển đổi và thành lập mới hợp tác xã nông
nghiệp tính đến năm 2008.................................................. 58
Bảng 2.4
Phân loại các hợp tác xã nông nghiệp điều tra theo loại
hình sản xuất kinh doanh................................................... 60
Bảng 2.5
Tổng hợp trình độ của cán bộ làm công tác quản lý hợp
tác xã nông nghiệp đến năm 2008...................................... 61
Bảng 2.6
Năng lực điều hành của cán bộ quản lý và trình độ xã
viên của các hợp tác xã nông nghiệp điều tra.....................
Bảng 2.7
Tình hình xếp loại các hợp tác xã nông nghiệp điều tra
năm 2008............................................................................ 63
Bảng 2.8
Tình hình tài sản của các hợp tác xã nông nghiệp điều
tra........................................................................................ 66
Bảng 2.9
Tình hình vốn quỹ của các hợp tác xã nông nghiệp điều
tra tính đến năm 2008......................................................... 67
Bảng 2.10
Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các hợp tác
xã nông nghiệp điều tra năm 2008..................................... 68
Bảng 2.11
Tình hình tham gia bảo hiểm xã hội của các hợp tác xã
nông nghiệp điều tra tính đến năm 2008............................ 69
Bảng 2.12
Tình hình công nợ của các hợp tác xã nông nghiệp điều
tra tính đến năm 2008......................................................... 70
62

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau hơn 20 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nền kinh tế
nước ta đã có những bước tiến vượt bậc. Sang giai đoạn phát triển mới, đẩy
mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đặc biệt đối với lĩnh
vực nông nghiệp vốn được coi là thế mạnh của Việt Nam cũng được Đảng và
Nhà nước tập trung nguồn lực để tạo ra sự đột phá.
Phát triển nông nghiệp, nông thôn trong thời kỳ đổi mới là chủ trương lớn
của Đảng và Nhà nước. Song có nhiều vấn đề lớn sẽ đặt ra như: phát triển các
doanh nghiệp nông nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp theo hướng nào; việc phát
triển hoạt động nông nghiệp hiện nay; bảo vệ thành quả của cải cách ruộng đất…
Năm 2001 khu vực kinh tế HTX của tỉnh Thái Nguyên có giá trị GDP
là 30.294 triệu đồng, năm 2006 là 38.178 triệu đồng. Như vậy, nhịp độ tăng
trưởng bình quân hàng năm của khu vực này là gần 5%. Trong mấy năm qua,
năm đạt tăng trưởng cao nhất là năm 2005 với mức 43,4%, nhưng lại có năm
giảm tăng trưởng tới gần 32% (năm 2003). Điều đó chứng tỏ, khu vực kinh tế
hợp tác, HTX phát triển chưa thật sự ổn định. Xét về mặt đóng góp thì kinh tế
hợp tác, HTX mới chỉ cộng vào tổng GDP của tỉnh mỗi năm khoảng 1%.
Năm 2006 là năm có giá trị tăng thêm lớn nhất của các HTX với 78.606 triệu
đồng, bình quân mới đạt khoảng 250 triệu đồng giá trị tăng thêm của mỗi một
HTX và chiếm tỷ trọng 1,01% GDP toàn tỉnh [1].
Qua một vài con số chứng minh trên đây có thể thấy, những đóng góp
của kinh tế hợp tác, HTX cho địa phương còn chưa nhiều, chưa tương xứng
với vai trò là chủ đạo của nền kinh tế quốc dân. Có thể chỉ ra hàng loạt những
tồn tại cần phải tháo gỡ trong phát triển kinh tế hợp tác, HTX: tiềm lực kinh tế
khu vực này còn yếu, tài sản vốn, quỹ ít, đặc biệt là các HTX nông nghiệp.

Số HTX hoạt động hiệu quả chưa nhiều, trong khi số HTX yếu kém
chiếm tỷ lệ cao. Trong đó, đáng lưu ý là còn một số HTX hoạt động mang tính
hình thức, chưa được củng cố hoặc phải giải thể. Tình trạng một số HTX thành
lập mới không xuất phát từ nhu cầu thực tiễn mà ra đời với mục đích để được
hưởng chính sách vay vốn ưu đãi hoặc đón các chương trình tài trợ của tỉnh còn
khá nhiều. Vì thế, khi phải bước vào hạch toán độc lập thì các HTX này tỏ ra
lúng túng và bị rơi vào tình trạng hoạt động cầmchừng.
Từ thực tiễn trên tác giả lựa chọn Đề tài nghiên cứu: Thực trạng và
giải pháp nhằm phát triển HTX nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai
đoạn hiện nay .
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng hoạt động của các HTX nông nghiệp nhằm tìm ra
những tiềm năng, ưu thế và những mặt hạn chế trong quá trình sản xuất kinh
doanh của các HTX. Từ đó, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
hoạt động của các HTX nông nghiệp tại địa phương.
2.2. Mục tiêu cụ thể
Hệ thống hoá các vấn đề lý luận về kinh tế hợp tác, HTX nói chung và
HTX nông nghiệp nói riêng.
Đánh giá thực trạng về tổ chức và kết quả hoạt động sản xuất kinh
doanh của các HTX nông nghiệp trước và sau Luật HTX năm 2003 trên cơ sở
phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của HTX nông nghiệp trên
địa bàn tỉnh.
Đưa ra các giải pháp chủ yếu, định hướng phát triển nhằm xây dựng mô
hình các HTX nông nghiệp trên địa bàn phù hợp với đặc điểm, điều kiện phát
triển kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Những vấn đề lý luận và thực tiễn nâng cao hiệu quả hoạt động của các
HTX nông nghiệp.
Đối tượng khảo sát: các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Nghiên cứu những vấn đề liên quan đến nội dung,
phương thức tổ chức hoạt động, phương thức tổ chức quản lý điều hành,
phương thức tổ chức sản xuất kinh doanh…của các HTX nông nghiệp.
Về không gian: Đề tài nghiên cứu HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh
Thái Nguyên.
Về thời gian: Đánh giá thực trạng hoạt động của các HTX nông nghiệp
trong thời gian từ năm 2006 - 2008 ở địa phương. Để từ đó có các định hướng
và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của các HTX nông nghiệp trong giai
đoạn hiện nay.
4. Ý nghĩa khoa học của đề tài
Phân tích những nhân tố tác động đến hoạt động sản xuất kinh doanh
của HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên.
Đề ra các giải pháp có tính khoa học, thực tiễn về phát triển HTX nông
nghiệp tỉnh Thái Nguyên nhằm khắc phục những khó khăn, yếu kém trong
công tác tổ chức, điều hành hoạt động của các HTX nông nghiệp trong giai
đoạn hiện nay.
Đưa ra những nhận định chủ quan và những đề xuất về cơ chế, chính
sách nhằm góp phần xoá đói giảm nghèo, ổn định kinh tế xã hội khu vực nông
thôn, giảm khoảng cách giàu nghèo giữa nông thôn và thành thị, phát huy lợi
thế, tiềm năng sản phẩm nông nghiệp của địa phương trên thị trường trong và
ngoài nước.

5. Bố cục luận văn
Ngoài 2 phần Mở đầu và Kết luận, Luận văn gồm có 3 chương:
Chương1:Tổngquantàiliệunghiêncứuvàphươngphápnghiêncứu
Chương 2: Thực trạng phát triển của các hợp tác xã nông nghiệp
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên
Chương 3: Một số giải pháp nhằm phát triển HTX nông nghiệp
ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2010-2015

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
1.1.1. Cơ sở lý luận về kinh tế hợp tác và hợp tác xã
1.1.1.1. Khái niệm về kinh tế hợp tác, hợp tác xã và hợp tác xã nông nghiệp
*Kinh tế hợp tác
Nông nghiệp đã ra đời và tồn tại cùng với lịch sử phát triển của con người,
nền sản xuất xã hội đã trải qua nhiều giai đoạn với các trình độ phát triển ngày
càng cao. Chính vì thế sản xuất nông nghiệp cũng có những bước tiến đáng kể từ
nền sản xuất giản đơn đến hàng hoá đến hình thức thị trường. Hiện nay nền kinh
tế của nhân loại đã đạt trình độ cao và sản xuất nông nghiệp có cơ hội được áp
dụng nhiều thành tựu khoa học đạt hiệu quả ngày càng cao nhưng hoạt động sản
xuất nông nghiệp vẫn chủ yếu gắn liền với các hộ gia đình. Đặc điểm sản xuất của
hộ gia đình trước đây phục vụ nhu cầu của gia đình sau đó mới đưa sản phẩm dư
thừa ra cung ứng trên thị trường. Nhưng trong nền kinh tế thị trường các hộ gia
đình từng bước gắn sản xuất với thị trường, từ việc lựa chọn các sản phẩm đầu vào
phục vụ sản xuất đến việc lựa chọn thị trường đầu ra cho sản phẩm.
Tuy vậy, trong nền kinh tế thị trường hoạt động sản xuất luôn gắn với cạnh
tranh. Sản phẩm luôn đòi hỏi sự đa dạng về chủng loại, chất lượng ngày càng
nâng cao, giá cả phải hợp lý… chính vì thế đòi hỏi hoạt động sản xuất phải tiến
hành trên quy mô ngày càng mở rộng, áp dụng công nghệ mới, sử dụng nguồn
vốn lớn cũng như đội ngũ lao động có tay nghề. Điều đó các hộ gia đình không
thể đáp ứng được và đòi hỏi phải có sự hợp tác trong các khâu của quá trình sản
xuất cũng như phục vụ sản xuất. Chính lẽ đó các hộ gia đình cần phải hợp tác với
nhau để tạo ra khả năng sản xuất lớn hơn để mang lại hiệu quả kinh tế chung.

Trong quá trình phát triển của các hình thức hợp tác, từ hình thức hợp tác
mang tính ngẫu nhiên, thời vụ đến việc hình thành sự liên kết giữa người sản
xuất với người phân phối, hay dựa trên cơ sở chuyên môn hoá và phân công lao
động ngày càng cao mà có sự liên kết, hợp tác giữa các khâu của quá trình sản
xuất. Cho đến ngày nay sự hợp tác không chỉ được thực hiện giữa các hộ gia
đình, các doanh nghiệp, các địa phương mà nó còn được thực hiện trên phạm vi
thế giới giữa các quốc gia với nhau gắn với quá trình toàn cầu hoá về kinh tế.
Hợp tác trong sản xuất cũng như trong phân phối lưu thông làm cho năng suất
lao động ngày càng tăng lên, thúc đẩy và mở rộng sản xuất, làm xuất hiện nhiều
ngành nghề mới và tăng cường sự giao lưu giữa các chủ thể kinh tế.
Có thể nói kinh tế hợp tác là phương thức hoạt động kinh tế, tồn tại khách
quan và có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Do vậy, có thể hiểu Kinh
tế hợp tác là hình thức tự nguyện của những người lao động, những người sản
xuất nhỏ dưới các hình thức đa dạng, để kết hợp sức mạnh của các thành viên
tạo nên sức mạnh tập thể để giải quyết các vấn đề sản xuất kinh doanh và đời
sống tạo điều kiện phát triển sản xuất, kinh doanh có hiệu quả và bền vững.
Ở nước ta trong những năm gần đây có nhiều quan niệm mới về kinh tế
hợp tác đó là:
Thứ nhất, kinh tế hợp tác là sự liên kết tự nguyện của những chủ thể
độc lập trong sản xuất, lưu thông hoặc tiêu dùng.
Thứ hai, các chủ thể này hợp tác với nhau dưới nhiều cấp độ khác nhau
như: hợp tác trong từng công đoạn của quá trình sản xuất, liên kết nhau lại thành
tổ chức kinh tế có tư cách pháp nhân tự chịu trách nhiệm về hoạt động sản xuất và
tiêu thụ sản phẩmhoặc hợp tác với nhau ở một số khâu dịch vụ phục vụ sản xuất.
Trong điều kiện hiện nay ở nước ta, hộ nông nghiệp ở nước ta nhỏ bé,
sản xuất tự cung tự cấp và hoạt động sản xuất chịu nhiều thiên tai. Trong điều
kiện hội nhập, sự cạnh tranh ngày càng trở lên gay gắt do đó kinh tế hộ nông

dân muốn tồn tại thì cần thiết phải có sự hợp tác để cùng phát triển. Bên cạnh
đó, sự hợp tác này còn giúp giải quyết các vấn đề xã hội như việc làm, tăng
thu nhập cho một bộ phận dân cư và tiềm lực kinh tế của địa phương.
* Hợp tác xã
Một trong những hình thức liên kết giữa các chủ thể đó là thành lập HTX.
HTX được tổ chức trên cơ sở đóng góp cổ phần và sự tham gia lao động trực tiếp
của xã viên, phân phối theo kết quả lao động và theo cổ phần. Mỗi xã viên có
quyền như nhau đối với công việc chung. HTX là phương thức tất yếu trong lao
động sản xuất và các hoạt động kinh tế, gắn liền với sự phát triển kinh tế và bị
ràng buộc và quy định bởi sự tiến triển trong quá trình xã hội hoá của hoạt động
kinh tế của con người và phải thích ứng với tiến trình phát triển kinh tế đó. HTX
phải tạo ra xung lực tăng năng suất lao động và đạt hiệu quả kinh tế cao.
Xuất phát từ thực tiễn nước ta kinh tế HTX sẽ tồn tại và phát triển dưới
nhiều hình thức đa dạng, từ thấp đến cao. Chẳng hạn, có những HTX trở thành
lĩnh vực hoạt động chính của các thành viên. Có những HTX chỉ nhằm đáp ứng
nhu cầu chung về một hay một số dịch vụ trong quá trình sản xuất hoặc chuyên
sản xuất kinh doanh một sản phẩm nhất định, thành viên tham gia chỉ đóng góp
một phần vốn và lao động, hộ gia đình vẫn là đơn vị kinh tế tự chủ. HTX là kết
qủa liên kết theo chiều dọc, chiều ngang hoặc hỗn hợp, không bị giới hạn bởi địa
giới hành chính và lĩnh vực kinh doanh. Mỗi người lao động, mỗi hộ gia đình có
thể tham gia đồng thời vào nhiều loại hình kinh tế hợp tác. HTX có tư cách pháp
nhân có thể nhân danh mình huy động vốn, lao động… ở bên ngoài dưới nhiều
hình thức khác nhau để phục vụ sản xuất, kinh doanh.
Xuất phát từ khái niệm kinh tế hợp tác, nhiều tổ chức và các nhà kinh tế
đã đưa nhiều khái niệm về HTX, cụ thể:
Liên minh HTX quốc tế đưa ra khái niệm như sau: “Hợp tác xã là một
tổ chức chính trị của những người tự nguyện liên hiệp lại để đáp ứng các nhu

cầu và nguyện vọng chung của họ về kinh tế, xã hội và văn hoá thông qua một
xí nghiệp cùng sở hữu và quản lý dân chủ” [9].
Còn Tổ chức Lao động quốc tế cho rằng: “ Hợp tác xã là sự liên kết của
những người đang gặp phải những khó khăn kinh tế giống nhau, tự nguyện
liên kết nhau lại trên cơ sở bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ, sử dụng tài
sản mà họ đã chuyển giao vào hợp tác xã phù hợp với các nhu cầu chung và
giải quyết những khó khăn đó chủ yếu bằng sự tự chủ chịu trách nhiệm và
bằng cách sử dụng các chức năng kinh doanh trong tổ chức hợp tác phục vụ
cho lợi ích vật chất và tinh thần chung” [9].
Sự giống nhau ở hai khái niệm trên đều cho rằng HTX là một tổ chức
được hình thành trên cơ sở sự liên kết tự nguyện của các thành viên, được vận
hành và quản lý trên cơ sở dân chủ và sự đồng thuận nhằm đạt mục tiêu mang lại
lợi ích chung cho các thành viên. Tuy vậy, với khái niệm do Liên minh HTX
quốc tế nhấn mạnh đến yếu tố hợp tác giữa các thành viên trong quá trình thành
lập và điều hành các HTX để phục vụ lợi ích chung, còn với khái niệm HTX do
Tổ chức Lao động quốc tế lại nhấn mạnh cơ sở của sự hợp tác giữa các thành
viên là để khắc phục sự khó khăn khi hoạt động riêng lẻ, với sự liên kết này đã
mang lại lợi ích chung cho tập thể.
Với cách hiểu đơn giản hơn, trong tác phẩm Đường Kách mệnh, Chủ
tịch Hồ Chí Minh, Người cho rằng: “Trong chế độ dân chủ mới... các hợp tác
xã nó là nửa chủ nghĩa xã hội và sẽ tiến lên chủ nghĩa xã hội. Hợp tác xã là
thành phần thứ hai trong năm thành phần kinh tế ở nước ta”[11]. Xét theo
hình thức sở hữu tư liệu sản xuất, Người cho rằng: “Hợp tác xã tức là sở hữu
của tập thể nhân dân lao động…. Kinh tế hợp tác xã là hình thức sở hữu của
nhân dân lao động, Nhà nước đặc biệt khuyến khích, hướng dẫn và giúp đỡ
cho nó phát triển”[11]. Người khẳng định hợp tác xã là khâu chính thúc đẩy
cải cách xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, Người cho rằng HTX có thể thành lập ở

cả trong công sở, hầm mỏ, xưởng máy, đồn điền... và nhất là ở nông thôn với
nhiều loại hình: Tín dụng, tiêu thụ, sản xuất, mua bán,…
Theo luật của các nước cũng cho thấy một số đặc điểm cơ bản của
HTX như sau:
Thứ nhất, HTX là sự liên kết của những người cùng tham gia.
Thứ hai, HTX là một tổ chức kinh doanh.
Thứ ba, HTX là một đơn vị kinh doanh được quản lý theo nguyên tắc
dân chủ.
Thứ tư, mục đích của HTX là phục vụ lợi ích chung của các xã viên và
lợi ích cộng đồng.
Ở nước ta, trong Luật HTX có định nghĩa như sau: “Hợp tác xã là tổ
chức kinh tế tập thể do các cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân có nhu cầu, lợi ích
chung, tự nguyện góp vốn, góp sức lập ra theo quy định của Luật này để phát
huy sức mạnh tập thể của từng xã viên tham gia hợp tác xã, cùng giúp nhau
thực hiện có hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh và nâng cao đời
sống vật chất, tinh thần, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất
nước”[16].
Hợp tác xã hoạt động như một loại hình doanh nghiệp, có tư cách pháp
nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn
điều lệ, vốn tích luỹ và các nguồn vốn khác của hợp tác xã theo quy định của
pháp luật [16].
Từ các khái niệm về HTX, có thể khái quát một số đặc điểm cơ bản về
HTX như sau:
Hợp tác xã là hình thức thực hiện các quá trình hợp tác trong hoạt động
kinh tế. Mục tiêu của HTX là phát triển được sức sản xuất xã hội, tiết kiệm
lao động, tăng hiệu quả kinh tế, phải thích hợp với các mối quan hệ kinh tế
mới trong điều kiện mới.

Việc thành lập HTX không làm mất đi tính tự chủ vốn có của các bên
tham gia, trái lại nó tăng thêm sức mạnh tổng lực và phát triển được những ưu
thế của phương thức HTX.
Thành lập HTX là tạo ra đòn bẩy để phát triển kinh tế các chủ thể kinh tế
tự chủ. HTX là việc liên kết nhau lại giữa các chủ thể kinh tế tự chủ tạo ra sức
mạnh mới, thông qua đó phát triển được kinh tế của mình. Như vậy khi thành
lập HTX mới không phải vì kinh tế HTX mà là sự phát triển kinh tế của các
thành viên. Do đó, kinh tế HTX là tổ chức kinh tế tự nguyện của các chủ thể
kinh tế tự chủ. Kinh tế HTX thể hiện được bản chất tự do lựa chọn phương
thức hoạt động kinh tế của họ trong điều kiện kinh tế thị trường vì kinh tế thị
trường thì các chủ thể kinh tế tự chủ họ có nhiều cách để đạt tới mục đích kinh
tế của mình. Như vậy, trong điều kiện mới, các chủ thể kinh tế tự chủ họ có thể
tham gia HTX hoặc không, khi HTX không đáp ứng yêu cầu củahọ.
Từ các khái niệm trên chúng ta có thể nhận định rằng: Hợp tác xã là tổ
chức kinh tế mang tính xã hội và nhân văn sâu sắc. Hình thành HTX là một
quá trình hoàn toàn tự nhiên từ những đòi hỏi, nhu cầu thực tế của con người
trong các hoạt động kinh tế.
* Khái niệm hợp tác xã nông nghiệp
Sự liên kết tự nguyện giữa các chủ thể kinh tế là nền tảng cơ bản hình
thành HTX. Sự liên kết được thực hiện ở tất cả các hoạt động sản xuất và kinh
doanh. Từ đó hình thành HTX ở hầu hết các lĩnh vực trong nền kinh tế quốc
dân trong đó phải kể đến sự liên kết tự nguyện trong lĩnh vực kinh tế nông
nghiệp và hình thành các HTX nông nghiệp.
Cũng giống như bất cứ quá trình sản xuất nào trong nền kinh tế thị
trường, hoạt động sản xuất nông nghiệp đều diễn ra các khâu như: bắt đầu từ
việc nghiên cứu xác định nhu cầu thị trường, đến việc chuẩn bị và kết hợp các
yếu tố đầu vào trong quá trình sản xuất, kết thúc bằng việc phân phối sản

phẩm để thu tiền về. Chính vì thế là đơn vị sản xuất kinh doanh tự chủ và độc
lập, các HTX nông nghiệp vẫn phải tiến hành đầy đủ các khâu trong quá trình
kinh doanh nhằm mang lại lợi ích cho mình. Tuy vậy, khi tham gia vào thị
trường để nâng cao sức cạnh tranh thì HTX phải phát huy thế mạnh của mình
từ sự liên kết và hợp tác. Do đó, xét về mặt tổ chức sản xuất các HTX sẽ phân
chia các khâu của qúa trình sản xuất để tiến hành chuyên môn hoá sản xuất và
kinh doanh. Trên cơ sở chuyên môn hoá sẽ hình thành một hệ thống các HTX
nông nghiệp, trong đó bao gồm các HTX thực hiện một hoặc một số khâu
hoặc toàn bộ quá trình sản xuất để tạo ra lương thực - thực phẩm để đáp ứng
nhu cầu thị trường. Vì vậy, có thể có các HTX tiến hành nghiên cứu, dự báo
thị trường nông sản - thực phẩm, HTX cung ứng các yếu tố phục vụ sản xuất
như: vốn, máy móc thiết bị, điện, nước, phân bón, thuốc trừ sâu… và các
HTX phục vụ việc bán hàng và phân phối hàng hoá thậm chí cả các HTX
cung cấp lao động.
Như vậy ta có thể hiểu: Hợp tác xã nông nghiệp là một tổ chức kinh tế
tự chủ được các thành viên thành lập trên cơ sở tự nguyện, tiến hành các hoạt
động sản xuất hoặc cung ứng các yếu tố phục vụ hoạt động sản xuất nhằm tạo
ra các sản phẩm nông, lâm, thuỷ sản để đáp ứng nhu cầu xã hội.
Chính vì vậy, sự liên kết để hình thành lên HTX là các thành viên đó là
các hộ gia đình nông nghiệp hoặc các cá nhân hoạt động trong lĩnh vực nông
nghiệp. Do sự khó khăn vì hoạt động đơn lẻ đã tự nguyện tiến hành hợp tác để
có sức mạnh tổng hợp và mong muốn đạt được lợi ích lớn hơn. Từ đó làm phát
huy tinh thần đoàn kết làm giàu cho gia đình và địaphương.
1.1.1.2. Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã
Đối với việc tổ chức hoạt động của HTX nhiều quan điểm của các nhà
kinh tế và chính trị đều tập trung vào một số nguyên tắc cơ bản như sau:

Đầu tiên là nguyên tắc dân chủ và tự nguyện, đây là nguyên tắc quan
trọng nhất vì dựa trên tinh thần tự nguyện các hộ nông dân cá thể nhận thấy
lợi ích của việc gia nhập vào các HTX họ sẽ quyết định tham gia và nhiệt tình
đóng góp để xây dựng phát triển HTX, không chỉ vì lợi ích cá nhân mà còn vì
lợi ích của các thành viên khác. Vì thế Các Mác, Ăng-ghen cũng như Lênin
đã nhấn mạnh rằng: “tuyệt đối không được cưỡng ép nông dân mà phải để cho
người nông dân tự suy nghĩ, thấy rõ lợi ích thiết thực của mình và tự nguyện
hợp tác với nhau”[3]. Tuy vậy, để đảm bảo duy trì nguyên tắc này thì điều cần
thiết là phải thực hiện dân chủ trong quản lý và phân chia lợi ích.
Cũng với nguyên tắc này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Các HTX phải
làm như thế nào để các xã viên đều thấy rằng mình là người làm chủ tập thể
HTX. Có quyền bàn bạc và quyết định những công việc của HTX. Có như thế
thì xã viên mới đoàn kết chặt chẽ, phấn khởi sản xuất và HTX sẽ tiến bộ không
ngừng.” và “Mỗi xã viên phải làm chủ, HTX là nhà, xã viên làm chủ. Mình có
quyền làm chủ và tự nguyện vào, Đảng và Chính phủ không bắt buộc”[4].
Hợp tác xã là tổ chức kinh tế dân chủ, do đó kinh tế hộ, tự nguyện liên
hợp lại vì mục tiêu lợi ích chung vì thế họ bình đẳng, cùng đồng tham gia
quyết định mọi hoạt động kinh tế chung. Để cùng có lợi, họ vào HTX là để
tăng sức sản xuất chung lên, tiết kiệm và ứng dụng thành tựu khoa học công
nghệ cao, chia sẻ rủi ro, do đó tăng hiệu quả kinh tế lên, lợi ích này sẽ là của
chung và sẽ được phân bổ tuỳ thuộc vào sự tham gia đóng góp của từng chủ
thể kinh tế tự chủ trong hợp tác.
Thứ hai, việc xây dựng và phát triển HTX: Theo quan điểm của Các Mác
và Ăng-ghen thì “Hợp tác xã phải tiến hành từng bước có tính đến bước đi và
sự chờ đợi và cần phải lôi cuốn được nông dân, cùng với giai cấp công nhân đi
lên chủ nghĩa xã hội. Bên cạnh đó, việc xây dựng các hợp tác xã phải có sự
giúp đỡ của Nhà nước chuyên chính vô sản để đảm bảo tính pháp lý cho sự ra

đời của kinh tế hợp tác xã. Đồng thời, Nhà nước sẽ giúp đỡ các hợp tác xã về
tài chính, khoa học kỹ thuật, lao động… thông qua các chính sách phát triển
kinh tế, xã hội” [4].
Còn Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề cập đến việc xây dựng các HTX nông
nghiệp cần phải đi lên từ những tổ đổi công. Người cho rằng: “Gốc của thắng lợi
là tổ chức, trước hết là tổ đổi công cho tốt rồi tiến dần lên hợp tác xã nông
nghiệp”, “Phải phát triển tốt phong trào đổi công và hợp tác; phải thi đua tăng
gia sản xuất thực hành tiết kiệm hoàn thành và hoàn thành vượt mức kế hoạch
Nhà nước.” và “ Hiện nay phong trào tổ chức hợp tác xã nông nghiệp tiến bước
khá tốt; nhưng nhiều nơi còn lệch lạc. Chúng ta phải củng cố thật tốt các tổ đổi
công và các hợp tác xã đã có, tuyên truyền và giáo dục nông dân làm cho phong
trào phát triển vững chắc… Những nơi chưa có hợp tác xã thì phải củng cố tổ
đổi công thật tốt để tiến lên hợp tác xã. Các địa phương phải cố gắng làm cho
mỗi làng có một vài hợp tác xã thật tốt để làm kiểu mẫu cho những hợp tác xãsẽ
tổ chức sau. Trong việc củng cố và phát triển phong trào đổi công và hợp tác xã
phải chú trọng chất lượng tốt, không nên chỉ chú trọng con số”[12].
Hợp tác xã nông nghiệp cần phải tiến hành thận trọng từng bước, và phải
dựa trên hiệu quả hoạt động của các tổ đổi công. Việc xây dựng các HTX cần
chú trọng đến chất lượng. Trên cơ sở xây dựng thành công các HTX điển hình
thì mới nhân rộng để trở thành phong trào hợp tác hoá trong nông nghiệp.Như
vậy muốn tăng gia sản xuất được nhiều thì cần làm tập thể, nhưng vì từ trước tới
nay nông dân ta quen làm ăn riêng rẽ, từng nhà, không quen tập thể, không quen
tổ chức. Để tiến bộ thì đường đi của nông dân phải có mấy bước, bước ngắn,
bước dài tuỳ theo hoàn cảnh của mỗinước.
Theo Người, việc xây dựng và phát triển HTX không phải là sự áp đặt
theo lối chủ quan, duy ý chí mà phải được hình thành trên các cơ sở sau:

1. Phải dựa trên cơ sở nhu cầu thực tiễn đòi hỏi mà tổ chức xây dựng
HTX cho phù hợp cả về tổ chức và qui mô.
2. Phải dựa trên các nguyên tắc: Tự nguyện, cùng có lợi, quản trị dân
chủ. Người viết: “Chuẩn bị tốt là làm cho xã viên tự nguyện, tự giác, không
được gò ép, mệnh lệnh và quản trị phải dân chủ”[12].
3. Phải dựa trên cơ sở hiệu quả kinh tế. Người viết: “Cần phải nêu cao
tính hơn hẳn của HTX bằng những kết quả thiết thực và gọi là HTX bậc cao
thì phải đoàn kết cao, sản xuất phải cao, thu nhập chung của HTX phải cao,
thu nhập riêng của xã viên phải cao”[12].
4. Để HTX tồn tại và phát triển thì cần phải có sự hỗ trợ của Nhà nước.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà nước phải giúp HTX về vốn, về tiêu thụ sản
phẩm.... Người nêu: “HTX còn nghèo, thường thường Chính phủ phải giúp
đỡ, phải cho vay vốn” “Chính phủ phải cố gắng phục vụ lợi ích HTX” và “cái
gốc trong việc lãnh đạo HTX vẫn là Chi bộ Đảng ở cơ sở”[12].
Thực tiễn hiện nay cho thấy, địa phương nào được cấp ủy quan tâm lãnh
đạo, chính quyền quan tâm hỗ trợ, cán bộ HTX nhiệt tình, có tâm huyết, có năng
lực quản lý, các nguyên tắc tự nguyện dân chủ trong HTX được phát huy... thì
địa phương đó có phong trào HTX phát triển mạnh và có hiệu quả rõ rệt.
Thứ ba, về cách thức tổ chức sản xuất kinh doanh: theo quan điểm của
Các Mác và Ăng-ghen thì “Hình thức và biện pháp thực hiện hợp tác phải
thiết thực cụ thể, hết sức tránh những biện pháp và hình thức thiếu thực tế, mơ
hồ. Hợp tác được thực hiện ở nhiều lĩnh vực, hình thức và biện pháp, trong
mỗi lĩnh vực lại khác nhau. Trong lĩnh vực nông nghiệp, loại hình đất đai
khác nhau, cây trồng, vật nuôi khác nhau, quan hệ thị trường khác nhau…
ngoài ra phải tính đến nhiều yếu tố khác như phong tục, tập quán của mỗi
vùng”[4]. Vì vậy, biện pháp và hình thức hợp tác phải thiết thực, cụ thể phù
hợp với điều kiện cụ thể.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra: sản xuất cũng phải hợp tác với nhau
thì mới thành sức mạnh, mới khắc phục được khó khăn để phát triển. Người
nông dân không thể tiến lên ấm no, hạnh phúc nếu làm ăn cá thể, riêng rẽ: “
Nếu chúng ta đứng riêng rẽ, thì sức nhỏ làm không nên việc”[4]. Do đó, những
cá nhân hợp sức, hợp vốn với nhau để xây dựng hợp tác xã. Nhưng để ngôi nhà
chung đó ngày càng to, đẹp hơn thì Bác cũng dạy: “Mỗi hợp tác xã cần có
phương hướng sản xuất đúng đắn, phù hợp với tình hình kinh tế trong hợp tác xã
và phù hợp với tình hình và yêu cầu chung của nền kinh tế quốc dân” và “ Kế
hoạch sản xuất của hợp tác xã phải đưa ra bàn bạc một cách dân chủ với xã viên.
Phải tuyên truyền giáo dục cho xã viên hiểu, xã viên tự nguyện làm, tuyệt đối
không được dùng cách gò ép, mệnh lệnh, quanliêu”[4].
Đây là những tư tưởng quản lý kinh tế rất tiến bộ không chỉ phù hợp
với hoạt động sản xuất kinh doanh của loại hình HTX lúc đó mà còn đúng đến
ngày nay với mọi tổ chức sản xuất kinh doanh.
Khâu cuối cùng của trong hoạt động của các HTX là phân phối thành
quả cho các xã viên. Tư tưởng của Người là:“ Sản xuất được nhiều, đồng thời
phải chú ý phân phối cho công bằng, cán bộ phải chí công, vô tư thậm chí có
khi cán bộ vì lợi ích chung mà phải chịu thiệt thòi phần nào. Chớ nên cái gì
tốt thì giành về cho mình, xấu để người khác”[4].
Người cũng đưa ra nguyên tắc trong thực hiện phân phối:“Không sợ
thiếu, chỉ sợ không công bằng”[4]. Đó là một trong những phương pháp quản
lý kinh tế hiệu quả, vì theo khoa học quản lý hiện nay thì yếu tố đảm bảo sự
công bằng trong phân phối là một trong những động lực giúp cho người lao
động gắn bó và nhiệt tình với công việc. Chính điều đó làm cho các HTX nói
riêng và các tổ chức khác nói chung vận hành hiệu quả và ngày càng phát triển.
Theo Luật HTX đưa ra quy định về nguyên tắc tổ chức và hoạt động
của HTX cụ thể như sau:

Thứ nhất: Tự nguyện: mọi cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân có đủ điều kiện
theo quy định của Luật này, tán thành Điều lệ HTX đều có quyền gia nhập hợp tác
xã; xã viên có quyền ra HTX theo quy định của Điều lệ HTX.
Thứ hai: Dân chủ, bình đẳng và công khai: xã viên có quyền tham gia
quản lý, kiểm tra, giám sát HTX và có quyền ngang nhau trong biểu quyết;
thực hiện công khai phương hướng sản xuất, kinh doanh, tài chính, phân phối
và những vấn đề khác quy định trong Điều lệ HTX.
Thứ ba: Tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi: HTX tự chủ và tự
chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh; tự quyết định về
phân phối thu nhập.
Sau khi thực hiện xong nghĩa vụ nộp thuế và trang trải các khoản lỗ của
HTX, lãi được trích một phần vào các quỹ của HTX, một phần chia theo vốn
góp và công sức đóng góp của xã viên, phần còn lại chia cho xã viên theo
mức độ sử dụng dịch vụ của HTX.
Thứ tư: Hợp tác và phát triển cộng đồng: xã viên phải có ý thức phát
huy tinh thần xây dựng tập thể và hợp tác với nhau trong HTX, trong cộng
đồng xã hội; hợp tác giữa các HTX trong nước và ngoài nước theo quy định
của pháp luật[16].
1.1.1.3. Tính tất yếu khách quan phát triển hợp tác xã nông nghiệp nước ta
Thế mạnh của nền kinh tế Việt Nam là nông nghiệp và hơn 70% lực lượng
lao động nước ta tập trung trong lĩnh vực này. Mặc dù nước ta đã tiến hành đổi
mới kinh tế được hơn 20 năm nhưng khu vực kinh tế nông nghiệp và nông thôn
vẫn còn rất nhiều khó khăn do chưa khai thác có hiệu quả tiềm năng này vì nhiều
lí do. Vì vậy, phát triển kinh tế HTX nông nghiệp là tất yếu khách quan.
Thứ nhất, do đặc điểm kinh tế nông nghiệp nước ta sản xuất manh mún, nhỏ
lẻ, kỹ thuật sản xuất thô sơ vì đất canh tác để sản xuất nông nghiệp được khoán cho
các hộ nông dân. Do đó, sản xuất lệ thuộc vào tự nhiên, năng suất lao động thấp, chỉ

có khả năng đáp ứng rất nhỏ nhu cầu thị trường. Muốn phát huy được lợi thế so
sánh của ngành nông nghiệp thì phải xây dựng nền sản xuất hàng hoá với quy mô
lớn. Vì vậy, để khắc phục tình trạng manh mún, các hộ nông dân phải tự nguyện
liên kết với nhau hình thành các HTX trong nông nghiệp và nông thôn.
Thứ hai, xuất phát từ thực tiễn khách quan của hoạt động sản xuất nông
nghiệp của nước ta cũng như các hoạt động sản xuất khác. Sau năm 1945
chuyển từ quan hệ sản xuất lạc hậu ở chế độ phong kiến chuyển sang quan hệ
sản xuất của chế độ xã hội chủ nghĩa chính vì vậy quan hệ sản xuất trong nông
nghiệp thay đổi từ chỗ chiếm hữu ruộng đất và bóc lột lao động của nông dân
thành quan hệ người lao động làm chủ ruộng đất và hợp tác với nhau trong
sản xuất để mang lại lợi ích chung bằng việc hình thành các HTX trong nông
nghiệp. Từ lí do đó, xuất hiện sự tích tụ ruộng đất và hợp tác hoá trong các
khâu sản xuất nông nghiệp làm thay đổi căn bản lực lượng sản xuất (bao gồm
tư liệu sản xuất và người lao động) trong nông nghiệp. Chính vì thế tất yếu
dẫn đến hình thành phương thức sản xuất tiến bộ của chủ nghĩa xã hội.
Thứ ba, về mặt xã hội: hình thành HTX nông nghịêp tạo việc làm, góp
phần tăng thu nhập cho thành viên và người lao động, cung cấp hàng hoá và
dịch vụ xã hội trong nông nghiệp và nông thôn. Thông qua việc đạt được lợi
ích chung về kinh tế, thành viên HTX tăng thu nhập, gắn kết hơn với nhau,
mở rộng các sinh hoạt cộng đồng, giúp đỡ tương trợ lẫn nhau trong hoạt động
sản xuất - kinh doanh, cải thiện đời sống văn hoá.
Thứ tư, về mặt chính trị - văn hóa: Hoạt động sản xuất kinh doanh của
HTX hướng tới phát huy vai trò trong phát triển tinh thần “hợp tác”, cộng
đồng, từng bước hiện thực hoá các giá trị đạo đức cao đẹp và các nguyên tắc;
nâng cao trách nhiệm xã hội của từng công dân cũng như của cộng đồng; tạo
điều kiện cho cộng đồng ngày càng ổn định và gắn kết với nhau hơn. Thông
qua tổ chức HTX, thành viên của cộng đồng có thể cùng nhau giải quyết các

vấn đề có liên quan đến cuộc sống của họ, góp phần giải quyết các mâu thuẫn
trong nội bộ dân cư, củng cố an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, nhất là
ở các vùng nông thôn, miền núi, biên giới, vùng đồng bào dân tộc.
Thứ năm, về mặt thể chế xây dựng HTX, một mặt tạo ra kênh mới trong
huy động nguồn lực để góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mặt khác thúc đẩy
sự hợp tác giữa các thành viên để nâng cao hiệu quả hoạt động của từng thành
viên; vừa góp phần tạo ra sự cạnh tranh trong nền kinh tế, vừa giảm sự khắc
nghiệt và cạnh tranh không cần thiết giữa các thành viên; vừa phát huy cao tính tự
chủ, tự chịu trách nhiệm của thành viên, vừa tạo ra sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau.
1.1.2. Cơ sở thực tiễn, quá trình phát triển của kinh tế hợp tác và hợp tác
xã trên Thế giới và ở Việt Nam
1.1.2.1. Liên minh hợp tác xã quốc tế (ICA) được thành lập ngày 19/8/1895 tại
Vương quốc Anh. Trụ sở của ICA đóng tại Geneve (Thụy Sỹ)
ICA là một trong những tổ chức quốc tế lớn nhất trên thế giới, phần lớn
các nước có phong trào HTX đều là thành viên của ICA. Hiện nay, ICA đại diện
cho trên 800 triệu xã viên của 225 tổ chức HTX quốc gia của 96 nước [17].
ICA có vai trò và sứ mệnh quan trọng:
Phát triển giá trị và nguyên tắc HTX. HTX là tổ chức của những người tự
nguyện liên kết lại với nhau để đáp ứng các nhu cầu về kinh tế, xã hội và văn
hoá, tự chủ, tự chiụ trách nhiệm; HTX hoạt động dựa trên các giá trị tương trợ,
dân chủ, bình đẳng, công bằng và đoànkết.
Tuyên truyền về vai trò HTX trong phát triển kinh tế - xã hội toàn cầu,
các giải pháp phát triển phong trào HTX trong bối cảnh toàn cầu hoá và tự do
hóa thương mại.
Hỗ trợ HTX thông qua các chương trình phát triển năng lực, hỗ trợ tài
chính, khuyến khích tạo việc làm, tham gia xoá đói nghèo, phòng chống HIV
và chương trình tài chính vi mô trên toàn thế giới...

Công nhận vai trò quan trọng và những đóng góp to lớn của trào lưu HTX
quốc tế trong phát triển kinh tế - xã hội và củng cố hoà bình trên toàn thế giới,
ngày 16/12/1992, Liên hợp quốc đã ra Nghị quyết 47/90 quyết định ngày thứ bảy
đầu tiên của tháng 7 hàng năm là "Ngày quốc tế HTX" của thế giới[17].
1.1.2.2. Phát triển kinh tế hợp tác xã nông nghiệp ở một số nước trên thế giới
Ở những nền kinh tế đang phát triển và chuyển đổi, HTX là công cụ hữu
hiệu điều chỉnh khiếm khuyết của thị trường tự do, hạn chế sự cản trở đến hầu
hết những người hoạt động trong khu vực tư nhân, đặc biệt đối với những người
hoạt động trong các lĩnh vực truyền thống và ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng
xa, miền núi, hải đảo. Bởi vậy, cùng với các loại hình doanh nghiệp khác, HTX
có thể khuyến khích sự cạnh tranh bằng cách tạo môi trường kinh doanh cởi mở
để tiếp cận thông tin thông qua mạng lưới thị trường tốt hơn, giảm rào cản đối
với việc tiếp cận thị trường bằng cách huy động các nguồn lực và nâng cao khả
năng đàm phán của cá nhân thông qua họat động tập thể.
Trên thế giới, mọi người đang nỗ lực tạo ra những cơ hội kinh tế và cố
gắng kiểm soát số phận thông qua việc trở thành thành viên của các loại hình
HTX khác nhau. HTX cho phép cá nhân đạt được mục tiêu kinh tế từ cấp địa
phương đến toàn cầu mà không thể có được trong hoạt động đơn lẻ. Đối với các
nước đang phát triển, cơ hội này không chỉ là chìa khóa để xóa đói nghèo mà
còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và an ninh toàn cầu. Phát triển HTX
bằng việc tạo ra và củng cố hoạt động kinh doanh bền vững, giúp những hộ dân
thoát nghèo đồng thời cung cấp các dịch vụ đời sống xã viên và bảo vệ tài sản
của người nghèo. HTX có tác động kinh tế quan trọng ở những nước đang phát
triển trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
* Phát triển hợp tác xã nông nghiệp tại Ấn độ:
Ấn Độ là một nước nông nghiệp, sự phát triển kinh tế của Ấn Độ phụ
thuộc rất nhiều vào việc phát triển nông nghiệp. Người nông dân coi HTX là

phương tiện để tiếp nhận tín dụng, đầu vào và các nhu cầu cần thiết về dịch
vụ. Khu vực HTX có cơ sở hạ tầng rộng lớn, hoạt động trong các lĩnh vực tín
dụng, chế biến nông sản, hàng tiêu dùng, hàng thủ công mỹ nghệ và xây dựng
nhà ở ... Những lĩnh vực hoạt động quan trọng của khu vực kinh tế HTX ở Ấn
Độ đang nổi lên là HTX tín dụng nông nghiệp, có tỷ trọng chiếm tới 43%
tổng số tín dụng trong cả nước, các HTX sản xuất đường chiếm tới 62,4%
tổng sản lượng đường của cả nước, HTX sản xuất phân bón chiếm 34% tổng
số phân bón của cả nước[18].
Nhận rõ vai trò của các HTX chiếm vị trí trọng yếu trong các lĩnh vực
của nền kinh tế quốc dân, Chính phủ Ấn Độ đã thành lập công ty quốc gia phát
triển HTX, thực hiện nhiều dự án khác nhau trong lĩnh vực chế biến, bảo quản,
tiêu thụ nông sản, hàng tiêu dùng, lâm sản và các mặt hàng khác, đồng thời
thực hiện các dự án về phát triển những vùng nông thôn còn lạc hậu. Ngoài ra,
Chính phủ đã thực hiện chiến lược phát triển cho khu vực HTX như: xúc tiến
xuất khẩu; sửa đổi Luật HTX, tạo điều kiện cho các HTX tự chủ và năng động
hơn; chấn chỉnh hệ thống tín dụng HTX; thiết lập mạng lưới thông tin hai chiều
giữa những người nghèo nông thôn với các tổ chức HTX; bảo đảm trách nhiệm
của các liên đoàn HTX đối với các HTX thành viên.
* Phát triển hợp tác xã nông nghiệp tại Nhật Bản
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, tổ chức HTX Nhật Bản là nhân tố tích cực,
góp phần quan trọng trong việc phát triển kinh tế và ổn định xã hội.
Các loại hình tổ chức HTX Nhật Bản bao gồm: HTX nông nghiệp, HTX tiêu dùng.
Hợp tác xã tiêu dùng Nhật Bản phát triển mạnh từ những năm 1960-
1970. Liên hiệp HTX tiêu dùng là tổ chức cấp cao của khu vực HTX ở Nhật
Bản đã sản xuất nhiều sản phẩm khác nhau bao gồm lương thực, thực phẩm
và hàng hóa tiêu dùng. Liên hiệp HTX tiêu dùng có các chức năng và nhiệm
vụ như: tăng cường hướng dẫn quản lý và hỗ trợ hoạt động kinh doanh cho

các HTX thành viên; lập kế hoạch; phát triển và cung cấp sản phẩm, các
chương trình bảo hiểm và mạng lưới thông tin, đáp ứng nhu cầu của các xã
viên; tổ chức các khóa học và hội thảo về công tác quản lý và giáo dục cho
các HTX thành viên; xuất - nhập khẩu các mặt hàng tiêu dùng...
Hợp tác xã nông nghiệp Nhật Bản được đặc trưng bởi hệ thống 3 cấp:
các HTX nông nghiệp cơ sở, các liên hiệp và các liên đoàn quốc gia. Các tổ
chức HTX cơ sở được tổ chức ở cấp làng, thị trấn và thành phố trực thuộc
tỉnh, gồm những thành viên thường xuyên là nông dân và các thành viên liên
kết khác. HTX nông nghiệp cơ sở có 2 loại: HTX nông nghiệp đa chức năng
và HTX nông nghiệp đơn chức năng. HTX nông nghiệp đa chức năng có
nhiệm vụ hoạt động trong các lĩnh vực nông nghiệp, tiếp thị sản phẩm nông
nghiệp, cung cấp nguyên liệu sản xuất và các vật dụng thiết yếu hàng ngày;
Cho vay và đầu tư vốn, cung cấp bảo hiểm... HTX nông nghiệp đơn chức
năng hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất cụ thể như chế biến sữa, nuôi gia
cầm và các nghề truyền thống khác. Ngoài ra, còn có chức năng tiếp thị sản
phẩm của các xã viên thành viên và cung cấp nguyên liệu sản xuất... [18].
Các tổ chức HTX cấp tỉnh: Các HTX nông nghiệp được điều hành,
quản lý thông qua các liên đoàn, các hiệp hội HTX nông nghiệp tỉnh và các
liên minh HTX nông nghiệp tỉnh. Các liên đoàn HTX cấp tỉnh điều phối các
hoạt động của các HTX trong phạm vi, quyền hạn của mình, đồng thời cung
cấp các dịch vụ tài chính, bảo hiểm, tiếp thị cho các HTX thành viên. Các liên
hiệp HTX tỉnh chỉ đạo các vấn đề về tổ chức, quản lý, giáo dục, nghiên cứu
cũng như đưa các kiến nghị lên các cơ quan của Chính phủ. Các liên minh
HTX nông nghiệp tỉnh có nhiệm vụ giám sát và quản lý toàn bộ hoạt động của
các HTX nông nghiệp liên kết.
Để giúp các tổ chức HTX hoạt động, Chính phủ Nhật Bản đã tăng
cường xây dựng hệ thống phục vụ xã hội hóa nông nghiệp, coi HTX nông

nghiệp là một trong những hình thức phục vụ xã hội hóa tốt nhất và yêu cầu
các cấp, các ngành phải giúp đỡ và bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho tổ chức
này. Đồng thời, Chính phủ còn yêu cầu các ngành tài chính, thương nghiệp
giúp đỡ về vốn, kỹ thuật, tư liệu sản xuất v.v..., tuy nhiên, không làm ảnh
hưởng đến tính tự chủ và độc lập của các HTX này.
* Kinh nghiệm từ mô hình hợp tác xã nông nghiệp của Đức
Nước Đức được coi là một trong những chiếc nôi đầu tiên của mô hình
kinh tế HTX ở châu Âu. Tương tự như Việt Nam, số lượng các HTX nông
nghiệp chiếm tỷ lệ khá cao với 3.188 HTX trong tổng số 5.324 HTX hiện có,
chiếm 60%. Tổng doanh thu của tất cả các HTX nông nghiệp và 26 liên hiệp
HTX nông nghiệp năm 2007 là hơn 38,3 tỷ Euro. Các HTX nông nghiệp đã
thu hút tổng cộng 2,2 triệu thành viên[15]. HTX nông nghiệp của Đức hoạt
động đa dạng ở tất cả các lĩnh vực kinh doanh, dịch vụ khác nhau.
Ngoài ra còn có rất nhiều HTX nông nghiệp hoạt động kinh doanh,
dịch vụ ở nhiều lĩnh vực, ngành nghề khác nhau như dịch vụ quản lý chợ,
dịch vụ vệ sinh, dịch vụ vật liệu xây dựng, dịch vụ sấy khô, đóng gói sản
phẩm, dịch vụ than, dầu đốt,...Trong số các HTX nông nghiệp hiện nay vẫn
còn có 214 HTX đang thực hiện đồng thời hoạt động tiết kiệm - tín dụng nội
bộ theo giấy phép của cơ quan chức năng ngành ngân hàng.
Ngoài dịch vụ cung cấp cho thành viên, các HTX nông nghiệp tạo ra
khoảng 150.000 việc làm trực tiếp. Tính trung bình mỗi HTX nông nghiệp sử
dụng 46 lao động[15].
Các HTX nông nghiệp của Đức đang nắm thị phần cao đối với rất nhiều
sản phẩm nông nghiệp quan trọng: 70% thị phần sản phẩm thịt chế biến, hơn
60% thị phần của các sản phẩm sữa, hơn 30% thị phần rượu nho[15].
So với các HTX nông nghiệp Việt Nam, các HTX nông nghiệp Đức không
có khó khăn về đất hay trụ sở. Các HTX vì vậy không quá chú trọng đến việc phải

mua đất hay sở hữu trụ sở riêng. Trên cơ sở nguồn đất do HTX quản lý hoặc thuê
dài hạn của xã viên, HTX được chính quyền địa phương cho phép xây dựng bán
kiên cố các nhà kho, cửa hàng, trụ sở của mình khi có nhu cầu cần thiết.
Hoàn toàn bình đẳng như các loại hình doanh nghiệp khác, các HTX
nông nghiệp ở Đức có thể vay vốn không khó khăn từ các ngân hàng thương
mại. Họ không nhất thiết phải có hay phải có đủ tài sản thế chấp mà quan
trọng hơn là dự án vay vốn khả thi và HTX có uy tín, hoạt động quản trị, điều
hành minh bạch, hiệu quả. Theo quy định của Luật HTX Đức, hàng năm các
HTX đều được kiểm toán định kỳ do Hiệp hội HTX thực hiện.
1.1.2.3. Sơ lược quá trình phát triển kinh tế hợp tác xã ở Việt Nam
Thời kỳ (1946-1954) kinh tế nông thôn và sản xuất nông nghiệp có vị
trí đặc biệt quan trọng nên cùng với việc động viên nông dân tích cực tăng gia
sản xuất, Chính phủ đã từng bước thực hiện các chính sách về ruộng đất, giảm
tô, giảm tức. Năm 1949, sắc lệnh giảm tô, giảm tức được ban hành, đồng thời
tạm cấp ruộng đất thu được của thực dân Pháp và địa chủ bỏ chạy vào vùng
địch tạm chiếm chia cho nông dân nghèo. Nhờ đó, trong các vùng giải phóng
sản xuất nông nghiệp phát triển, sản lượng lương thực năm 1954 đạt gần 3
triệu tấn, tăng 13,7% so với năm 1946, tốc độ tăng giá trị sản lượng nông
nghiệp ở miền Bắc trong 9 năm kháng chiến đạt 10%/năm [2].
Tháng 8 năm 1955, Hội nghị lần thứ 8 của Ban chấp hành Trung
ương Đảng khoá II đã đề ra chủ trương xây dựng thí điểm 8 HTX nông
nghiệp tại các tỉnh (Thái Nguyên, Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Ninh Bình, Thanh
Hoá, Nghệ An) với 106 hộ và 59,56 ha đất canh tác, năm 1956 xây dựng
thêm 26 HTX. Đến tháng 10/1957, toàn miền Bắc có 42 HTX, trung bình mỗi
HTX có 46 xã viên. Năm 1958 hầu hết các tỉnh đều tiến hành thí điểm xây
dựng HTX trên cơ sở các tổ đổi công. Lúc này toàn miền Bắc đã có 4.832
HTX nông nghiệp với 126.082 hộ tham gia, chiếm 4,74% tổng số hộ dân[14].

Nhằm tạo điều kiện cho các HTX nông nghiệp phát triển đúng hướng,
tháng 4 năm 1959, Hội nghị Trung ương lần thứ 16 khoá II đã chính thức
quyết định đường lối, phương châm, chính sách hợp tác hoá nông nghiệp
nhằm thúc đẩy phong trào hợp tác hoá. Phong trào HTX nông nghiệp phát
triển mạnh hơn theo hướng xây dựng các HTX thành những đơn vị kinh tế
tập thể, các tư liệu sản xuất chủ yếu dần dần dược tập thể hoá, do HTX thống
nhất quản lý, sử dụng. Đến cuối năm 1960, miền Bắc đã đưa đại bộ phận
nông dân tham gia vào HTX nông nghiệp và chủ yếu là HTX bậc thấp, quy
mô nhỏ. Phong trào HTX nông nghiệp thời kỳ này đã phát huy tác dụng tích
cực trong công tác thuỷ lợi, mở rộng diện tích gieo trồng, tăng năng suất nông
nghiệp, giá trị tổng sản lượng nông nghiệp tăng 24,3%, năng suất lúa tăng
15,25%, gia súc trâu, bò, lợn tăng từ 15% đến 47%[14].
Bước sang giai đoạn thời kỳ 1961 - 1975: thời kỳ củng cố, phát triển,
tập trung chuyển HTX từ bậc thấp lên HTX bậc cao và mở rộng quy mô HTX
nông nghiệp. Thời kỳ này HTX nông nghiệp bộc lộ nhiều nhược điểm, thể
hiện rõ nét sự không phù hợp của HTX bậc cao ở quy mô với trình độ phát
triển lực lượng sản xuất, mô hình HTX tập thể hoá, toàn bộ tư liệu sản xuất đều
thuộc sở hữu tập thể, HTX quản lý và thống nhất sử dụng, ngày công là giá trị
cuối cùng của những người lao động, xã viên sau khi đã trừ đi các chi phí sản
xuất, thuế... do vậy không còn khả năng khuyến khích được người lao động.
Tuy nhiên cũng không thể phủ nhận những thành tựu kinh tế đạt được:
tốc độ phát triển bình quân hàng năm đạt 5,6%, công nghiệp đạt 13,6%, một
số ngành công nghiệp quan trọng đã hình thành và phát triển, HTX tiểu thủ
công nghiệp đã sản xuất và cung cấp tới 90% số lượng hàng tiêu dùng cho
nhân dân. Đánh giá được tầm quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế
của đất nước và hoàn thiện quan hệ sản xuất mới ở nông thôn Trung ương đã
đề ra hai cuộc vận động lớn:

- Một là: xây dựng HTX theo tiêu chuẩn bốn tốt: “Đoàn kết tốt, sản xuất
tốt, tăng thu nhập xã viên, tích luỹ xây dựng HTX tốt, làm tốt nghĩa vụ với Nhà
nước”. Số HTX bậc cao, quy mô lớn tăng nhanh về số lượng nhưng trên thực
kết sản xuất vẫn trì trệ, thấp kém không thuyết phục, tạo ra sự tin tưởng ở các
hộ xã viên, nhất là sản lượng lương thực giảm sút nhiều, chính vì vậy số hộ xã
viên xin ra HTX ngày càngtăng thêm.
- Hai là: cải tiến quản lý, cải tiến kỹ thuật trong các HTX và tăng đầu
tư cho HTX. Nhờ vậy mà giá trị tài sản cố định tăng nhanh, các công trình
phục vụ tưới tiêu, thuỷ lợi nội đồng được xây dựng, đồng ruộng được cải tạo
trên diện rộng tuy nhiên sản lượng lương thực vẫn không tăng. Quản lý
HTX bộc lộ nhiều yếu kém, hiện tượng tham ô, lãng phí diễn ra ngày càng
nhiều, vốn của HTX bị chiếm dụng…[8].
Chính vì vậy, bước vào giai đoạn 1966 - 1975, hội nghị Trung ương
11,12,15 (khoá III) đã có những quyết định chuyển hướng về tư tưởng, tổ chức
chỉ đạo kinh tế, quốc phòng trong điều kiện nhà nước có chiến tranh. Chế độ ba
khoán được cải tiến một bước nhưng vẫn mang nặng tính bình quân. Đối với
nông nghiệp, quy mô HTX được mở rộng, công tác quản lý trong nội bộ HTX
cũng được quan tâm cải tiến một bước. Đối với ngành thương mại, HTX tiếp
tục được củng cố và phát triển cả về tổ chức, phạm vi hoạt động và quy mô
kinh doanh. Tuy nhiên, tình trạng mất dân chủ, vi phạm các nguyên tắc quản lý
lại xuất hiện nhiều hơn. Đúng trước tình thế đó Đảng ta chủ trương mở cuộc
vận động tổ chức lại sản xuất, cải tiến quản lý từ cơ sở đưa nông nghiệp lên sản
xuất lớn xã hội chủ nghĩa. Cuộc vận động này được thực hiện từ đầu năm 1970
đến năm 1980. Cuộc vận động này đã tổ chức lại sản xuất, nhiều phong trào
sản xuất được phát động, nhiều công trường thủ công được hình thành, máy
móc thiết bị được trang bị, tăng cường cho cấp huyện và các HTX. Nguồn vốn
đầu tư tăng đã tạo ra một số cơ sở vật chất và công trình phúc lợi mới cho

HTX. Nhưng về cơ bản vẫn không khắc phục được những mặt yếu kém của
HTX mà càng làm phát sinh thêm những khó khăn mới. Cụ thể là:
- Thái độ của người lao động đối với công việc chung của HTX ngày
càng thờ ơ với công việc, không tận tâm, tận lực với ruộng đất, tài sản, tư liệu
sản xuất chung.
- Quy mô của HTX ngày càng mở rộng nhưng lãng phí càng lớn,
hiệu quả kinh tế ngày một giảm sút, tài sản, vốn ngày càng thất thoát, diện
tích đất bỏ hoang ngày càng tăng phổ biến ở nhiều HTX.
- Sản xuất nông nghiệp sa sút nghiêm trọng, mức thu nhập của xã viên
giảm dần.
Năm 1975, miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất và cả
nước bước vào giai đoạn xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nghị quyết Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng tháng 12 năm 1976 đã đề ra, ở miền Nam:
xoá bỏ triệt để quyền chiếm hữu phong kiến về ruộng đất, xây dựng kinh tế
quốc doanh lớn mạnh nhanh chóng, chiếm ưu thế trong sản xuất và phân phối,
còn ở miền Bắc tiếp tục mở rộng quy mô các HTX nông nghiệp tổ chức lại sản
xuất theo hướng tập trung, chuyên môn hoá và cơ giới hoá. Tuy nhiên, do rập
khuôn và áp đặt mô hình HTX quy mô lớn của miền Bắc nên ngay từ đầu các
tỉnh phía Nam đã thực hiện tập thể hoá tư liệu sản xuất một cách triệt để mà
không tính đến công tác tổ chức quản lý. Chính vì vậy, các HTX nông nghiệp
trong giai đoạn này mang nặng tính chất của một tổ chức xã hội chứ không
phải là một tổ chức kinh tế. Với phương thức tổ chức mà người nông dân bị
tách rời đối tượng lao động và sản phẩm cuối cùng, do vậy động lực kinh tế bị
triệt tiêu, biến người nông dân làm chủ thành người lao động phụ thuộc, HTX
không còn là một đơn vị kinh tế tập thể như định hướng ban đầu.
Thực trạng kinh tế - xã hội của đất nước nói chung và của nông nghiệp
nói riêng vào những năm 1979-1980 gặp nhiều khó khăn, sa sút nghiêm trọng,

nhiều mục tiêu kinh tế - xã hội đề ra không đạt, sản lượng lương thực, chăn
nuôi giảm sút đứng trước những khó khăn lớn, tổng giá trị sản luợng giảm
mạnh, ruộng đất bị bỏ hoang, chiến tranh biên giới đã làm cho nền kinh tế rơi
vào trạng thái hết sức khó khăn, thiếu thốn trên nhiều mặt. Đứng trước tình
hình đó, Hội nghị Trung ương 6 khoá IV tháng 9 năm 1979 đã ra Nghị quyết về
những vẫn đề cấp bách về kinh tế- xã hội, thông qua đó, nhiều HTX đã thực
hiện khoán đến hộ xã viên, cho phép xã viên bỏ vốn, sức lao động đầu tư thâm
canh trên diện tích đất được khoán và được bà con xã viên nhiệt tình ủng hộ.
Đổi mới tư duy lý luận làm cơ sở cho đổi mới cơ chế quản lý kinh tế
trong nông nghiệp và kinh tế nông thôn được đánh dấu bằng những mốc lịch sử
quan trọng, đó là Chỉ thị 100 CT/TW ngày 13/1/1981 của Ban Bí thư Trung
ương Đảng; Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị ngày 5/4/1988; sự ra đời của Luật
HTX được thông qua ngày 20/3/1996 tại Kỳ họp thứ 9 của Quốc hội khóa IX.
Thực hiện đường lối đổi mới HTX nông nghiệp của Đảng và thi hành
Luật HTX, tất cả các địa phương đều đã tập trung chỉ đạo chuyển đổi HTX nông
nghiệp kiểu cũ sang HTX nông nghiệp kiểu mới cho phù hợp với quy luật kinh
tế thị trường và đặc điểm của sản xuất nông nghiệp dựa trên quyền tự chủ sản
xuất kinh doanh của hộ nông dân. Xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội của
từng địa phương, sự vận dụng sáng tạo đường lối đổi mới HTX nông nghiệp của
cấp ủy đảng, chính quyền các cấp, việc chuyển đổi HTX nông nghiệp đã diễn ra
hết sức đa dạng và phong phú. Đáng chú ý là đã xuất hiện nhiều mô hình HTX
nông nghiệp làm ăn có hiệu quả, đáp ứng nguyện vọng và lợi ích của hộ nông
dân trong quá trình chuyển đổi sang sản xuất nông nghiệp hàng hóa. Có thể khái
quát thành hai cách làm chủ yếu: chuyển đổi HTX nông nghiệp kiểu cũ sang
HTX nông nghiệp kiểu mới; thành lập mới HTX nông nghiệp.
- Trong cách thứ nhất, chuyển đổi HTX nông nghiệp kiểu cũ thành
HTX nông nghiệp kiểu mới về cơ bản đã giữ nguyên HTX nông nghiệp cũ,

nhưng đổi mới phương thức tổ chức, quản lý HTX theo Luật HTX bao gồm
các nội dung: kiểm kê, xử lý tài sản, công nợ của HTX cũ, đăng ký lại danh
sách xã viên, xây dựng Điều lệ HTX, tổ chức lại hệ thống dịch vụ và bộ máy
quản lý của HTX nông nghiệp. Cách làm này khá phổ biến ở các tỉnh phía
Bắc và Bắc Trung Bộ. Chẳng hạn, ở tỉnh Thái Bình sau chuyển đổi theo Luật
HTX đã có 313 HTX nông nghiệp được chuyển đổi trong số 320 HTX nông
nghiệp cũ với số hộ nông dân tham gia HTX nông nghiệp kiểu mới đạt 98,9%
tổng số hộ của cả tỉnh; ở tỉnh Hải Dương từ năm 1997 đến năm 2000 đã có
379/382 HTX thực hiện chuyển đổi, đạt 99,2% số HTX nông nghiệp và hầu
hết số hộ nông dân đều tham gia HTX nông nghiệp kiểu mới; ở tỉnh Nam
Định có 445 ngàn hộ nông dân tham gia vào 313 HTX nông nghiệp kiểu mới,
chiếm gần 100% số hộ nông dân của cả tỉnh. Theo kết quả Tổng điều tra nông
thôn, nông nghiệp và thủy sản năm 2001 của Tổng cục Thống kê, cả nước có
7.171 HTX trong nông nghiệp, trong đó riêng vùng đồng bằng sông Hồng có
3.311 HTX, chiếm tới 46% số HTX nông nghiệp cả nước, còn ở 5 tỉnh Bắc
Trung Bộ bao gồm từ Thanh Hóa đến Thừa Thiên Huế có 1.114 HTX, chiếm
15,5% số HTX nông nghiệp của cả nước.Cách chuyển đổi này có nhiều hạn
chế, vẫn mang nặng tính hình thức; tổ chức, cơ chế quản lý, cơ chế lợi ích
chưa có sự đổi mới căn bản, chưa tạo được động lực phát triển mới và gắn bó
lợi ích của các hộ xã viên. Cụ thể số hộ nông dân tham gia HTX đông vì chủ
yếu vẫn theo cách "đánh trống ghi tên", nên họ không góp vốn hoặc góp
chiếu lệ, nơi thấp chỉ 30 - 50 ngàn đồng, nơi cao cũng chỉ trên dưới 100 ngàn
đồng/mỗi hộ, bản thân xã viên không có động lực kinh tế, HTX nông nghiệp
thì không có nhiều vốn để hoạt động kinh doanh[5].
- Cách làm thứ hai, thành lập HTX nông nghiệp kiểu mới bao gồm
thành lập HTX nông nghiệp mới hoàn toàn và thành lập HTX nông nghiệp
mới trên cơ sở giải thể HTX nông nghiệp kiểu cũ. Đây là cách làm chủ yếu ở

các tỉnh phía Nam bao gồm vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu
Long. Cách làm này có ưu điểm chính là xuất phát từ nhu cầu phát triển kinh
tế hộ, bảo đảm tính tự chủ cao, nên nông dân tự nguyện góp vốn lớn để đáp
ứng nhu cầu vốn hoạt động kinh doanh của HTX. Phương thức hoạt động
cũng gắn được quyền lợi và trách nhiệm của từng hộ xã viên đối với HTX
nông nghiệp. Những người sáng lập thường có trình độ chuyên môn kỹ thuật
và trình độ kinh doanh và trở thành cán bộ quản lý HTX năng động, sáng tạo,
thích ứng được với cơ chế thị trường, phát triển vững chắc và có hiệu quả.
Ở các tỉnh phía Bắc, cũng xuất hiện một số HTX nông nghiệp thành lập mới
theo đúng nguyên tắc của Luật HTX thì kinh doanh phát triển và có hiệu quả.
Hạn chế cơ bản của cách làm này, trước hết, có lẽ ở số lượng HTX và số hộ
nông dân tham gia, số hộ nghèo tham gia HTX nông nghiệp còn quá ít. Chẳng
hạn, tại xã Xuân Tây, Xuân Lộc, Đồng Nai có trên 3.000 hộ nông dân, nhưng
chỉ có 1 HTX nông nghiệp với 21 xã viên[5]. Điều này không phù hợp với
bản chất và mục đích của HTX nông nghiệp là nơi để người nghèo, người ít
có những lợi thế có điều kiện để giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau cùng góp sức, góp
của thúc đẩy sản xuất hàng hóa, đẩy mạnh phát triển sản xuất kinh doanh,
thoát khỏi đói nghèo và từng bước vươn lên khá và giàu.
Điều đó hạn chế mở rộng kinh tế hợp tác trong nông nghiệp, nhất là đối
với các tỉnh Nam Bộ, nơi có điều kiện và truyền thống phát triển nông nghiệp
hàng hóa, nhưng số HTX nông nghiệp và số hộ nông dân tham gia HTX nông
nghiệp còn quá ít. Theo kết quả Tổng điều tra nông thôn, nông nghiệp và thủy
sản năm 2001 của Tổng cục Thống kê, vùng Đông Nam Bộ tổng số có 191
HTX nông nghiệp, trong đó thành lập mới là 45 HTX; vùng đồng bằng sông
Cửu Long có 424 HTX nông nghiệp, trong đó có 383 HTX mới thành lập; số
lao động trong HTX nông nghiệp ở hai vùng này lại quá ít: Đông Nam Bộ có
6.978 người, bình quân 36 người/HTX, đồng bằng sông Cửu Long có 6.355

người, bình quân 15 người/HTX[5].
Do vậy HTX nông nghiệp là tổ chức kinh tế do những người nông dân
tự nguyện thành lập nhằm mục đích trợ giúp các hoạt động nông nghiệp của
họ thông qua việc cung cấp các dịch vụ giá rẻ do lợi thế về quy mô và phân
công chuyên môn hóa lao động, dựa trên nền tảng kinh tế của hộ nông dân,
mà đa số họ là những người yếu thế về trình độ học vấn, trình độ kỹ thuật -
công nghệ và khả năng hạn hẹp về vốn, theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ,
cùng có lợi và cần có sự hỗ trợ của Nhà nước. Đây là nét khác cơ bản với kiểu
góp vốn của công ty trách nhiệm hữu hạn hay công ty cổ phần.
Mở rộng các hình thức hơp tác trong nông nghiệp nói chung và xây dựng
HTX nông nghiệp nói riêng là một bộ phận của xây dựng quan hệ sản xuất mới
bao gồm cả quan hệ sở hữu và hình thức tổ sản xuất và quản lý. Trong đường lối
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn hiện nay, chúng ta thực
hiện chính sách đa dạng hóa hình thức sở hữu và tổ chức sản xuất - quản lý với
mục tiêu nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái. Do
đó, trong nông nghiệp, nông thôn tồn tại nhiều thành phần kinh tế có quyền bình
đẳng trước pháp luật, cùng hợp tác và cạnh tranh với nhau. Phát triển các loại
hình tổ chức sản xuất nông nghiệp đa dạng, từ hộ nông dân tự chủ đến HTX,
kinh tế trang trại, doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp ngoài nhà nước, kể cả
doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài… trong tất cả các khâu của quá trìnhtái
sản xuất xã hội: sản xuất, dịch vụ, chế biến nông sản, thương mại… các doanh
nghiệp thuộc các thành phần kinh tế muốn tồn tại và phát triển đều phải có sự
hợp tác với nhau theo quan hệ thịtrường.
Khác với trước đây, công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông
thôn ngày nay được quan niệm rộng hơn, toàn diện hơn, chuyển đổi về lực
lượng sản xuất và quan hệ sản xuất gắn với thị trường, xây dựng đời sống văn
hóa, tinh thần ở nông thôn theo hướng văn minh, hiện đại, bao gồm thủy lợi

hóa, cơ khí hóa, điện khí hóa, sinh học hóa, thị trường hóa, hợp tác hóa, nhân
văn hóa… Nghĩa là, chuyển đổi nền kinh tế chủ yếu dựa trên cơ sở nông
nghiệp sang nền kinh tế chủ yếu dựa trên cơ sở công nghiệp và dịch vụ, xét cả
về tỷ trọng giá trị sản phẩm và lao động với phương thức và trình độ cao về
phân công và hợp tác lao động xã hội.
Trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và ưu
tiên công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn, phát triển HTX
nông nghiệp vừa là nội dung quan trọng, vừa là tiền đề của công nghiệp hóa,
hiện đại hóa. Mối quan hệ tác động qua lại giữa HTX nông nghiệp và công
nghiệp hóa, hiện đại hóa thể hiện trên những nét sau đây:
Thứ nhất: Phát triển HTX nông nghiệp sẽ tạo nên sự phân công lao
động và tổ chức lao động mới, vừa tạo ra năng suất lao động và năng suất
nông nghiệp cao, vừa tạo điều kiện để chuyển dịch lao động từ nông nghiệp
sang các ngành công nghiệp, dịch vụ, thúc đẩy phát triển công nghiệp, dịch vụ
trong nông thôn. Đó cũng là một nội dung quan trọng của công nghiệp hóa,
hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở nước ta hiện nay.
Thứ hai: Nhờ phát triển HTX nông nghiệp với sự góp vốn của hộ xã
viên thỏa đáng mà HTX nông nghiệp đủ sức hoạt động kinh doanh và đầu tư
xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật, kết cấu hạ tầng và có điều kiện ứng dụng
tiến bộ khoa học - công nghệ vào sản xuất. Đây cũng là một nội dung quan
trọng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.
Thứ ba: Nhờ phát triển HTX nông nghiệp mới tạo ra quy mô sản xuất
hàng hóa lớn thích ứng với nhu cầu của thị trường, hạn chế và khắc phục dần
tình trạng sản xuất nhỏ, phân tán, manh mún, mang nặng tính tự cung, tự cấp
của kinh tế hộ còn đang phổ biến ở nước ta hiện nay.
Thứ tư: HTX nông nghiệp là một tổ chức kinh tế của nông dân đồng
thời là một trường học thực tế để nâng cao trình độ của người lao động và đào

tạo, rèn luyện những cán bộ quản trị kinh doanh đáp ứng yêu cầu của kinh tế
thị trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Thứ năm: Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa vừa đặt ra yêu cầu
của hợp tác hóa nói chung và phát triển HTX nông nghiệp nói riêng, vừa tạo
điều kiện để thúc đẩy và hỗ trợ HTX nông nghiệp, nhất là cung cấp phương
tiện kỹ thuật và công nghệ cho HTX nông nghiệp để tiến hành sản xuất kinh
doanh có hiệu quả.
Sự phát triển HTX nông nghiệp trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại
hóa ở nước ta đang gặp nhiều mâu thuẫn và khó khăn, trước hết là đang đứng
trước một nghịch lý giữa lý luận và thực tiễn. Về lý luận, ai cũng thấy hợp tác
nói chung và HTX nông nghiệp là cần thiết và có lợi cho chính người nông
dân, được Đảng và Nhà nước quan tâm (có Nghị quyết số 13-NQ/TW của Hội
nghị Trung ương 5 khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu
quả kinh tế tập thể và Quốc hội đã có Luật HTX năm 1996 và Luật HTX sửa
đổi bổ sung năm 2003), nhưng trên thực tế việc chuyển đổi HTX nông nghiệp
vẫn mang nặng tính hình thức, phát triển chậm và số hộ nông dân thực sự
tham gia còn quá ít. Theo Tổng điều tra nông thôn, nông nghiệp và thủy sản
năm 2001, số lao động thực sự làm việc trong các HTX nông nghiệp chỉ bằng
0,68% tổng số lao động hiện có trong nông thôn[5]. Tuyệt đại đa số lao động
nông nghiệp và nông thôn làm việc trong các hộ nông dân tự chủ, tuy vẫn
được HTX cung ứng các dịch vụ phục vụ sản xuất nông nghiệp, nhưng không
là xã viên và do đó thiếu mối quan hệ gắn bó giữa hộ tự chủ với HTX. Họ có
thể sử dụng hoặc không sử dụng dịch vụ của HTX là tùy thuộc vào giá cả và
tinh thần phục vụ. Như vậy, HTX nông nghiệp chưa tạo được một sức hút
mạnh mẽ các hộ nông dân tham gia hợp tác. Trước thực trạng đó, bước đầu,
xin được nêu một số nguyên nhân chủ yếu.

- Các hộ nông dân chưa có nhu cầu và động lực tham gia hợp tác. Do
đất chật người đông, lao động nông nghiệp dư thừa nhiều, thời gian nông
nhàn lớn, nhiều hộ nông dân chưa có nhu cầu hợp tác, cộng với tâm lý sợ mất
tự chủ trong sản xuất kinh doanh và tâm lý mặc cảm, định kiến và hoài nghi
đối với mô hình HTX nông nghiệp kiểu cũ, trong khi nguyên tắc tham gia
HTX là tự nguyện, dân chủ, hộ nông dân chưa thấy rõ lợi ích kinh tế nên chưa
có động lực vào HTX nông nghiệp.
- Bản thân HTX nông nghiệp hoạt động kinh doanh còn nhiều hạn chế,
chưa thích ứng với sản xuất hàng hóa và chưa nêu gương về mô hình tổ chức
sản xuất tiên tiến và hiệu quả. Ngoại trừ một số mô hình HTX nông nghiệp
tiên tiến, năng động và kinh doanh có hiệu quả, đại bộ phận HTX nông
nghiệp còn lại vẫn hoạt động theo nếp cũ, chuyển sang làm dịch vụ được
chăng hay chớ, chưa quan tâm nhiều đến mục tiêu hiệu quả kinh tế, mà nặng
về mặt chính trị - xã hội.
- Còn thiếu những cán bộ cốt cán quản lý HTX nông nghiệp có trình độ,
kinh nghiệm và có tâm huyết vì lợi ích của HTX và xã viên. Chủ nhiệm HTX,
ban quản trị chưa được tuyển chọn, rèn luyện, bồi dưỡng phù hợp với điều kiện
quản lý kinh doanh nông nghiệp trong kinh tế thị trường.
- Sự chỉ đạo chuyển đổi và phát triển HTX nông nghiệp còn nhiều mặt
hạn chế cả về tuyên truyền giáo dục, tổ chức, cơ chế chính sách, điều hành cụ
thể đối với phong trào hợp tác và HTX nông nghiệp. Chính quyền địa phương
nhiều nơi vẫn duy trì HTX nông nghiệp một cách hình thức với nhiều lý do
khác nhau và do đó tạo nên sự trì trệ đối với phát triển HTX nông nghiệp[5].
* Một số hợp tác xã nông nghiệp điển hình tiên tiến ở Việt Nam
- Hợp tác xã rau an toàn Long Tuyền, quận Bình Thủy, thành phố Cần
Thơ. “Sản xuất rau an toàn, nâng cao thu nhập cho xã viên, góp phần chuyển
dịch cơ cấu nông nghiệp đô thị”.

Luận văn 2024 Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay

Luận văn 2024 Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Luận văn 2024 Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay

Similar to Luận văn 2024 Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay (20)

More from lamluanvan.net Viết thuê luận văn

More from lamluanvan.net Viết thuê luận văn (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Luận văn 2024 Thực trạng và giải pháp nhằm phát triển hợp tác xã nông nghiệp ở tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay