1. УЛААНБААТАР ИХ СУРГУУЛЬ
БИЗНЕС МЕНЕЖМЕНТИЙН ТЭНХИМ
Корпорацийн санхүү
Лекц 6,7
Өгөөж ба эрсдэл
Хичээлийн индекс: BA 301
Хичээлийн кредит: 3
Судлах анги: СМ-3, ҮМ-4

2. Сэдвийн агуулга
Өгөөжийн тухай ойлголт, түүний
төрлүүд
 Эрсдлийн
тухай
ойлголт,
өгөөж
эрсдлийн хоорондын хамаарал
 CAPM загвар ба бета коэффициент


3. ӨГӨӨЖ



Компаний үнэ цэнэ буюу хувь нийлүүлэгчийн хөрөнгө
баялгийн үнэ цэнэд нөлөөлдөг гол хүчин зүйл нь
өгөөж ба эрсдэл байдаг.
Санхүүгийн шийдвэр болгон өөртөө тодорхой
хэмжээний өгөөж ба эрсдэлийг агуулж байдаг тул
шийдвэр гаргалт бүрд эрсдэл өгөөж тэдгээрийн
хувьцааны үнэд нөлөөлөх нөлөөллийг шалгуур
болгон авах хэрэгтэй болдог.
Санхүүгийн менежер хүний гол зорилго нь “хувьцаа
эзэмшигчдийнхээ хөрөнгө баялгийг боломжит
дээд хэмжээнд хүргэх явдал” билээ.

4. 
Аливаа хөрөнгөөс олох өгөөжийн хэмжээ нь:
Хөрөнгийн үнийн өсөлт
 Тухайн хөрөнгөнөөс тодорхой хугацаанд орж ирэх
мөнгөн урсгалын хэмжээнээс хамаардаг.


5. Арифметик ба геометр дундаж
орлогыг тодорхойлох нь

Аливаа санхүүгийн активыг удаан хугацаагаар
эзэмших тохиолдолд дараалан орж ирэх орлогын
түвшин харилцан адилгүй байдаг. Иймд дундаж
орлогыг тодорхойлох шаардлагатай байдаг.
Дундаж орлогыг тодорхойлох үндсэн 2 арга бий.
1)
2)
Арифметик дунджийн арга
Геометр дунджийн арга

6. Арифметик дунджийн аргаар арифметик
дундаж орлогыг тодорхойлдог.

7. 
Хөрөнгийг
удаан
хугацаагаар
эзэмших
тохиолдолд
дундаж
орлогыг
арифметик
дунджийн аргаар тодорхойлох нь бодит байдлаас
хазайлтыг үүсгэж, төөрөгдөлд хүргэх аюултай.
Бодит байдлыг илүү үндэслэлтэй тодорхойлох
арга нь геометр дунджийн арга

8. Жишээ: Тулга ХК-ийн хувьцааны үнийн талаар
өгөгдсөн мэдээллийг ашиглан эзэмших хугацааны
орлого болон арифметик ба геометр дундаж орлогыг
тодорхойлж дүгнэлт гарга.
Хугацаа
2 жилийн
Өмнө
Жилийн
Өмнө
Энэ жил
Хувьцааны
үнэ
Эзэмших
хугацааны
орлого
800₮
1600₮
800₮
-
100 хувь
(50 хувь)

9. тус компаний хувьцааг 2 жилийн өмнө 800 төгрөгөөр
худалдан аваад өнөөдөр буцаагаад 800 төгрөгөөр
борлуулна гэдэг нь 25 хувийн орлого олоогүй харин 2
жилийн хугацааны хадгаламжийн хүүтэй тэнцэх
хэмжээний орлого олох боломжоо алдсан гэсэн үг

10. Эрсдлийн тухай ойлголт



Эрсдэл бол алдагдал хүлээж болзошгүй байдал
юм.
Алдагдал хүлээх боломж ихтэй активыг эрсдэл
өндөртэй гэж тодорхойлно. Нөгөө талаар эрсдэл
нь тодорхойгүй байдал, өгөөжийн хэлбэлзэл юм.
Урьдчилан тодорхойлох боломж хэдий хэр бага
байна тэр хэмжээгээр эрсдэл өндөр байна. Эрсдэл
нь сонголттой холбоотой. Сонголт хийх
боломжгүй тохиолдолд эрсдэл байхгүй.

11. Эрсдлийн тухай ойлголт
Эдийн засгийн бус
хүчин зүйлс
 Хүний
үйл
ажиллагаатай
холбоотой төлөвлөсөн ашгаа
нэмэгдүүлэх эсвэл алдах
 Байгалийн гамшиг
 Мэдээллийн хомсдол
 Улс төрийн хүчин зүйл

Эдийн засгийн
хүчин зүйл
 Хэрэглэгчийн
эрэлт хэрэгцээ
 Инфляци
 Валютын ханш
Эрсдэлгүй санхүүгийн үйл ажиллагаа гэж байдаггүй.
Харин өгөөжийг нэмэгдүүлэхийн хэрээр учрах эрсдлийг
бууруулах ѐстой. Иймд бүх төрлийн санхүүгийн
шийдвэрийг хүлээгдэж буй өгөөж учирч болох эрсдлийн
хувьд авч үздэг.

12. Эрсдлийг тооцох

Мэдрэмжийн шинжилгээгээр нөхцөл байдлын
өөрчлөлтөд үр дүн хэр мэдрэмжтэйгээр
өөрчлөгдөж байгааг тодорхойлдог. Янз бүрийн
нөхцөл байдалд байж болох үр дүнгүүдийг
тодорхойлоод эдгээрийн хэлбэлзлийн хүрээг
тооцож гаргана. Үүнийг боломжит хамгийн их үр
дүнгээс хамгийн бага үр дүнг хасах журмаар
тодорхойлно. Хэлбэлзлийн цар хүрээ их байх
тусам эрсдэл өндөр байна.

13. Жишээ: О компани А ба Б гэсэн хөрөнгө оруулалтын хоѐр
төслийн аль нэгийг сонгох боломжтой. Төслүүдийн анхны
хөрөнгө оруулалт адилхан 1 сая төгрөг. Өгөөжийн түвшин
ойролцоо. Дараах мэдээлэл өгөгджээ.
Төсөл
А
Б
Анхны хөрөнгө
оруулалт
1000,000
1000,000
13 хувь
15 хувь
17 хувь
7 хувь
15 хувь
23 хувь
4 хувь
16 хувь
Жилийн өгөөж:
Хамгийн бага
Дундаж
Хамгийн өндөр
Хэлбэлзлийн хүрээ

14. Магадлал
Магадлалыг ашиглан эрсдлийг илүү нарийн
тооцох боломжтой. Магадлал бол аливаа
нэг үзэгдлийн тохиолдох боломж юм.
 Байж болох боломжит утгуудыг тохиолдох
магадлалаар нь илэрхийлснийг магадлалын
тархалт гэнэ. Магадлалын тархалтын
энгийн аргуудын нэг нь графикийн арга
байдаг.


15. Хүлээгдэж буй өгөөж, түүнийг
тооцох нь (Expected return )

Тухайн нэг хөрөнгө оруулалтаас ирээдүйд олж
болох хөрөнгө болон үр ашгийн хэмжээг
хүлээгдэж буй өгөөж гэнэ.

16. Оюу компаний жишээг дахин авч үзье. А ба Б
төслүүдийн хүлээгдэж буй өгөөжийг тооцъѐ.
Тохиолдол
Өгөөж
Тохиолдох магадлал
Жигнэсэн өгөөж
Хамгийн бага
13 хувь
0,25
3,25 хувь
Дундаж
15 хувь
0,5
7,5 хувь
Хамгийн
өндөр
17 хувь
0,25
4,25
Хүлээгдэж буй өгөөж
15 хувь
Тохиолдол
Өгөөж
Тохиолдох магадлал
Жигнэсэн өгөөж
Хамгийн бага
7 хувь
0,25
1,75 хувь
Дундаж
15 хувь
0,5
7,5 хувь
Хамгийн
өндөр
23 хувь
0,25
5,75 хувь
Хүлээгдэж буй өгөөж
15 хувь

17. Эрсдлийг хэмжих, стандарт хазайлт,
вариацын коэффициент
-


Стандарт хазайлт гэдэг нь хүлээгдэж буй өгөөжийн
тархалтын хэмжээг илэрхийлнэ.

18. Магадлалын тархалтын муруй





Магадлалын тархалтын муруй нь тэгш хэмтэй,
хонх хэлбэртэй байдаг.
Магадлалын хэвийн тархалтын үед нийт
боломжит утгын
68 хувь нь стандарт хазайлтын +,-1 утгын
хооронд,
95 хувь нь +,-2 утгын хооронд,
99 хувь нь +,-3 утгын хооронд оршино.

19. Оюу компани шинжилгээ хийж буй А төслийн
ER=15 хувь, SD=1.41 хувь, Б төслийнх ER=15
хувь, SD= 5,66 хувь байна.

А төслийн өгөөжийн нийт боломжит утгын
68
хувь
нь
15%-1,41%=13.59%
15%+1,41%=16.41% - ийн хооронд
 95
хувь
нь
15%-2х1,41=12.18%
15%+2х1,41=17,41%
 99
хувь
нь
15%-3х1,41=10.77%
15%+3х1,41=19.23% - ийн хооронд байна.

ба
ба
ба

20. Оюу компани шинжилгээ хийж буй А төслийн
ER=15 хувь, SD=1.41 хувь, Б төслийнх ER=15 хувь,
SD= 5,66 хувь байна.

Б төслийн өгөөжийн боломжит утгын:
68
хувь
нь
15%-5,66%=9,34%
15%+5,66%=20,66% - ийн хооронд
 95
хувь
нь
15%-2х5,66=3,68%
15%+2х5,66=26,32%
 99
хувь
нь
15%-3х5,66=-1,98%
15%+3х5,66=31,98% - ийн хооронд байна.

ба
ба
ба

21. Вариацын коэффициент

Дан ганц стандарт хазайлтаар рискийг хэмжих нь
заримдаа учир дутагдалтай байдаг. Учир нь 2 актив
эсвэл 2 үнэт цаасны стандарт хазайлтууд нь ижил
байж болно. Энэ тохиолдолд рискийг хэмжих
харьцуулахад вариацын коэффициентыг хэрэглэнэ.
Өөрөөр хэлбэл хүлээгдэж байгаа хоѐр өөр өгөөж
бүхий хувилбараас сонголт хийхэд вариацын
коэффициентыг хэрэглэнэ.
CV

SD
ER
Энэ коэффициент өндөр бол эрсдэл өндөр байна. Энэ
нь 1 хувийн өгөөжийн хэлбэлзэл өндөр байна гэсэн үг.

22. Багцын өгөөж түүнийг тооцох нь



Èõýíõ ñàíõ¿¿ãèéí àêòèâ íü òóñãààðëàãäìàë áèå äààñàí
õýëáýðýýð áàéäàãã¿é á¿ãä ÿìàð íýãýí ïîðòôåëèéí áóþó
áàãöûí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýãò áàãòàæ áàéäàã.
Хэсэг бүлэг активуудын /хөрөнгүүдийн/ цуглуулгыг
багц гэнэ.
Санхүүгийн менежерийн зорилго нь эрсдлийн
тодорхой түвшинд өгөөжийг боломжит дээд
хэмжээнд хүргэх буюу өгөөжийн тодорхой
түвшинд эрсдлийг боломжит доод түвшинд
хүргэх замаар үр ашигтай багцыг бүрдүүлэхэд
оршино.

23. Багцын өгөөж түүнийг тооцох нь

24. 2 үнэт цааснаас бүрдсэн багцын стандарт
хазайлтыг дараах томъёогоор олно.


25. 4 үнэт цааснаас бүрдсэн багцын SD-г тооцох




Багцад орж буй активын тоо өсөх тусам тооцоололт нь
илүү нарийн төвөгтэй болно. А,В,С,D гэсэн 4 төрлийн
үнэт цааснаас бүрдсэн багцын стандарт хазайлтыг
тооцъѐ.
1. Үнэт цааснуудын багцад эзлэх хувийн жин нь А20хувь, В-30 хувь, С-40 хувь, D-10 хувь
2. Үнэт цааснуудын корреляцийн коэффициент нь AB0.3, AC-0.5, AD-0.2, BC-0.6, BD-0.8, CD-0.4
3. Үнэт цааснуудын хүлээгдэж буй өгөөжийн стандарт
хазайлт нь А-4, В-8, С-20, D-10 тус тус байна.

26. Багцын стандарт хазайлтыг
4 үе шаттайгаар тодорхойлно.

Стандарт
хазайлт
ба
корреляцын
коэффициентын өгөгдлүүдийг дараах байдлаар
бичнэ.
SDa
SDb
SDc
SDd
SDa
Raa
Rab
Rac
Rad
SDb
Rba
Rbb
Rbc
Rdc
SDc
Rca
Rcb
Rcc
Rcd
SDd
Rda
Rdb
Rdc
Rdd

27. 4
8
20
10
4
1
0.3
0.5
0.2
8
0.3
1
0.6
0.8
20
0.5
0.6
1
0.4
10
0.2
0.8
0.4
1

28. 2. Багцад эзлэх хувийн жин ба ковариацын өгөгдлийг
бичнэ.Ковариацыг тооцохдоо тухайн нэг нүдэнд байгаа r-н
утгыг харгалзах багана ба мөрийн эхэнд байгаа SD-н
утгуудаар үржүүлж харгалзах нүдэнд бичнэ.Ковариацыг
С гэж тэмдэглэнэ.
Wa
Wb
Wc
Wd
Wa
Caa
Cab
Cac
Cad
Wb
Cba
Cbb
Cbc
Cbd
Wc
Cca
Ccb
Ccc
Ccd
Wd
Cda
Cdb
Ccc
Cdd

29. 0.2
0.3
0.4
0.1
0.2
16
9.6
40
8
0.3
9.6
64
96
64
0.4
40
96
400
80
0.1
8
64
80
100

30. 3. Багцад эзлэх хувийн жин ба ковариацуудын
үржвэрийг авна. Ингэхдээ тодорхой нэг нүдэнд
бичигдсэн ковариацын утгыг харгалзах багана ба
мөрийн эхэнд тавигдсан хувийн жингийн утгуудаар
үржүүлнэ.
WaWaCaa
WaWbCab
WaWcCac
WaWdCad
WbWaCba
WbWbCbb
WbWcCbc
WbWdCbd
WcWaCca
WcWbCcb
WcWcCcc
WcWdCcd
WdWaCda
WdWbCdb
WdWcCdc
WdWdCdd

31. 0.64
0.576
3.2
0.16
0.576
5.76
11.52
1.92
3.2
11.52
64
3.2
0.16
1.92
3.2
1.0

32. 
4.
3-р
үе
шатанд
тооцож
гаргасан
коэффициентуудын нийлбэрийг олоод квадрат
язгуур гаргана.

33. Корреляцийн коэффициент

Корреляцийн коэффициент нь [-1,1] завсарт оршдог
бөгөөд үүнийг дараах томъёогоор тодорхойлж болно.
Ki

34. Корреляцийн коэффициент нь i ба j -р үнэт цаасны хоорондын
хамаарлыг судалдаг. Хэрэв i болон j –р үнэт цаасны өгөөжийн
хамаарлын
коэффицент
нь:






35. Диверсификаци нь олон төрлийн активт
хөрөнгөө тараан байршуулах үйл ажиллагаа
юм.

Хоорондоо сөрөг хамааралтай активуудаар багц
бүрдүүлбэл багцын өгөөжийн хэлбэлзэл багасч
улмаар багцын эрсдэл буурна. Нэг активын өгөөж
буурч байхад нөгөөгийнх нь өсөх замаар нэг
нэгнийхээ алдагдлыг нөхөн ерөнхийдөө өгөөжийн
тогтвортой байдлыг бий болгодог. Ийм багцын
нийт эрсдэл нь багцад орсон актив тус бүрийн
эрсдлээс бага байх боломжтой. Багцад орсон
активууд маш бага эерэг хамааралтай байгаа
тохиолдолд мөн багцын нийт эрсдэл бага түвшинд
байна.

36. Эрсдлийн төрөл коэффициент




НИЙТ РИСК = СИСТЕМИЙН РИСК + СИСТЕМИЙН БУС
РИСК
Системийн бус риск гэдэг нь зөвхөн тухайн 1 үнэт
цаасанд л нөлөөлдөг, өөрөөр хэлбэл зохицуулж болох
риск. Тухайлбал диверсификацийн аргаар энэ рискийг
бууруулж болдог.
Диверсификаци гэдэг нь үнэт
цаасныхаа тоог олон янз төрөл болгох арга юм.
Системийн риск гэдэг нь дээр дурдсанчлан
диверсификаци хийх замаар зохицуулж болдоггүй риск
юм.
Энэ риск нь бүх үнэт цаасанд нөлөөлж байдаг. Энэ риск
нь дайн байлдаан, инфляци, олон улсын харилцаа гэх
мэт шалтгаануудаас нөлөөлөн үүсдэг. Энэ рискийг Бета
коэффициентээр хэмжинэ.

37. Рискийн төрөл Бета коэффициент

Зах зээлийн өгөөж хэрхэн өөрчлөгдөх өөрчлөлт нь
тухайн үнэт цаасны өгөөжид нөлөөлдөг нөлөөллийг
харуулдаг индексийг Бета коэффициент гэж нэрлэнэ.
Зах зээлийн өгөөж гэдэг нь зах зээл дээр байгаа бүх
үнэт цаасыг 1 багц гэвэл эдгээр үнэт цаасны дундаж
өгөөжийг хэлнэ.
Дурын үнэт цаасны хувьд Бета
коэффициентийг дараах аргаар тооцно.

38. Бета коэффициентийн утга нь
Бета
Хөдөлгөөн
Тайлбар
Зах зээлээс 2 дахин их мэдрэмжтэй
2.0 (рисктэй )
1.0
Зах зээлтэй нэг
ижил чиглэлээр
хөдөлдөг
Зах зээлийн дундажтай ижил
рисктэй
Зах зээлийн дунджаас 2 дахин бага
0.5
Зах зээлийн хөдөлгөөнөөс огт
хамааралгүй
Зах зээлийн дунджаас 2 дахин бага
0
- 0.5
- 1.0
2.0
Зах зээлээс
эсрэг чиглэлээр
хөдөлдөг
Зах зээлийн дундажтай ижил
рисктэй
Зах зээлээс 2 дахин их рисктэй

39. (Capital asset pricing model) Капитал
хөрөнгийн үнэлгээний загвар





Хөрөнгө активуудын эрсдэл ба өгөөжийн хоорондын
уялдаа холбоо, хамаарлыг илэрхийлсэн онолыг
капиталын үнэлгээний загвар гэж нэрлэдэг. Бүх
төрлийн санхүүгийн шийдвэр гаргалтууд дахь эрсдэл
өгөөжийн харьцааг КХҮЗ-г ашиглан тодорхойлно.
Kj – дурын j үнэт цааснаас хөрөнгө оруулагчийн шаардах
өгөөжийн хувь
Rf – рискгүй өгөөжийн хувь хэмжээ / Голдуу засгийн газрын урт
хугацаат бонд дээр авч үздэг /
Áåòàj – – дурын j үнэт цаасны бета коэффициент
Km – зах зээлийн дундаж өгөөжийн хувь хэмжээ

40. Ашигласан материал





Л. Жаргал, Ж. Бат-Өлзий “Санхүүгийн менежмент”
гуравдугаар хэвлэл, УБ хот 2008 он
Р. Баянсан “Бизнесийн санхүү” УБ хот 2003 он
Б. Бүжинлхам “Санхүүгийн удирдлага” УБ хот 2004 он
Ц. Аюурзана “Компаний санхүү” УБ хот 2009 он
Stephen A.Ross, Randolph W.Westerfield, Jeffrey F.Jaffe “
Corporate finance” 1996 In the United States of America