дипломын ажил 1-1

1. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэхэд төр, хувийн
хэвшлийн оролцоо
“Газарчин” дээд сургууль
Олон улсын худалдааны менежментийн оюутан
А. Ариунтунгалаг

2. Жижиг дунд үйлдвэрлэл гэж юу вэ?
Жижиг, дунд үйлдвэрлэл
гэдэг нь: Ажиллах хүчний
болон үйлдвэрлэлийн цар
хүрээгээр авсаархан бага
шаарддаг, өндөр
бүтээмжтэй, үйлдвэрлэлийн
уян хатан технологитой, зах
зээлд өрсөлдөх чадвар бүхий
бизнесийг хэлнэ.

3. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн зорилго нь:
• Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж үйлчилгээ явуулаад
зогсохгүй үйлдвэрлэсэн бараа бүтээгдэхүүнээ
тодорхой зах зээл дээр гаргаж, бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээгээрээ зах зээл дээр нэр хүнд, байр суурь
олж авч, тэднийг татах замаар ашиг олох явдал
бөгөөд ганцхан эдийн засагт бус, нийгэмд буюу
• хүн амыг ажилгүйдлээс гаргах, ажлын байр бий
болгох ядуурлыг бууруулах, өрх бүрийг үйлдвэрлэгч
болгоход ч түлхэц өгдөг байна

4. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн эдийн засгийн
үүрэг:
 Эдийн засагт уян хатан байдлыг бий болгох
 Хүн амын санхүү, үйлдвэрлэлийн нөөцийг
дайчлах
 Өрсөлдөөний орчинг бүрдүүлэхэд хувь нэмэр
оруулах
 Шинэ, бүтээлч санааг бий болгох
 Ажил эрхлэлтийг шийдвэрлэх

5. Жижиг дунд үйлдвэрийн хөгжлийн
хандлага:
 Сүүлийн үед томоохон өрсөлдөгч нартай амжилттай өрсөлдөж
байна.
 Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний үйл ажиллагаа нь комьпютерээр
тоноглогдож, автомат тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэлд нэвтэрч
байгаатай холбоотой.
 Удирдлага зохион байгуулалтын энгийн бүтэцтэй (Барааг
энгийн түргэн хүргэх, орчин үеийн үйлчилгээг үзүүлж) байна
 Эмэгтэй ажиллах хүчний өсөлт нэмэгдэж байна. (АНУ-д бүх
жижиг үйлдвэрлэлийн 1/3 нь эмэгтэйчүүдийн эзэмшилд байна)

6. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:
Монгол улсад жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн гүйцэтгэж буй
үүргийг тодруулбал, 2013 оны байдлаар :
 Нийт ажиллагсдын 80 гаруй хувь нь энэ салбарт
ажилладаг.
 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 75 орчим хувийг
үйлдвэрлэж байна.
 Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын 19хувь
 Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын 22 хувийг тус тус
бүрдүүлж байна.

7. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:
№ Жилийн борлуулалтын орлогын хэмжээ /төгрөгөөр/ ААН-ийн байгууллагын тоо
1 5 сая хүртэл 28 367
2. 5-20 сая 8 629
3. 21-50 сая 3 295
4. 51-100 сая 1 964
5. 100 сая-1 тэрбум 3 416
6. 1-2 тэрбум 426
7. 2.1-3 тэрбум 131
8. 3 тэрбумаас дээш 399

8. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:
Сүүлийн жилүүдэд манай улсад Жижиг, дунд үйлдвэрлэл
эрхлэгчдэд дараах хүндрэл бэрхшээл тулгарч байна:
1. Нийтлэг хүндрэл
• Төрийн байгууллагаас үзүүлж буй
үйлчилгээний хүнд суртал
• Мэргэжилтэй бизнесийн боловсон
хүчний дутагдал
• Орчны тэгш бус байдал
• Санхүүгийн дутагдал, татварын дарамт
2. Орон нутгийн болон зах зээлтэй холбоотой
хүндрэл бэрхшээл
• Орон нутгийн зах зээлийн багтаамж бага, хүн
амын худалдан авах чадвар сул
• Зам, тээвэр сул хөгжснөөс орон нутгийн
үйлдвэрүүд төвлөрсөн зах зээлд
бүтээгдэхүүнээ нийлүүлэх боломж хомс
• Зээлийн хүү өндөр, хугацаа богино, санхүү,
зээлийн үйлчилгээ, хөрөнгө оруулалтын хүрээ
хязгаарлагдмал

9. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:
Жижиг дунд үйлдвэрийг 2010-2015 онд хөгжүүлэх хөгжлийн
төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх санхүүжилт/сая.төг/
Салбар 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ХАА 68895 45930 34447 32151 25261 22965
Хүнс 11803 7908 5931 5536 4349 3954
Боловсруул
ах үйлдвэр
29752 19834 14876 13884 10909 9917
Уул уурхай 1200 800 600 560 440 400
Барилга 16356 10904 8178 7632 5997 5452
Цахилгаан
эрчим хүч
1080 720 540 504 396 360

10. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:
Жижиг дунд үйлдвэрийг 2010-2015 онд хөгжүүлэх хөгжлийн
төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх санхүүжилт/сая.төг//график/

11. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:
ЖДҮ-ийг 2010-2014 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл:

12. Манай орны жижиг, дунд үйлдвэрийн
өнөөгийн байдал:

13. Гадаад орнуудын туршлагаас:
ХХ зуунаас жижиг, дунд бизнесийн нэр хүнд үлэмж өсч
түүний нийгэм, эдийн засагт гүйцэтгэх үүргийг нийтээр
хүлээн зөвшөөрөх болсон. Дэлхийд бизнесийг жижиг
бизнес эрхлэгчид голлон авч яваа өнөө цагт засгийн
газрууд жижиг бизнесийг хөхүүлэн дэмжих бодлого
хэрэгжүүлэх нь эдийн засгийн хувьд ухаалаг зүйл болж
байна. Улс орон бүр жижиг, дунд бизнесийг өөрсдийн
орны онцлогт тохируулан харилцан адилгүй арга замаар
хөгжүүлж байна.

14. Зарим улс орнуудын жижиг, дунд бизнесийн
хөгжлийн байдал:
Улс орон Жижиг дунд ААН-
ийн тоо/мян/
Жижиг дунд ААН-
д ажиллагсдын
тоо/сая хүн/
Жижиг дунд
ААН-ийн тоо,
эзлэх хувь
ДНБ-д Жижиг
дунд бизнесийн
эзлэх хувь
Их Британи 2930,0 13,6 49 50-53
Герман 2290,0 18,5 46 50-52
Итали 3920,0 16,8 73 57-60
Франц 1980,0 15,2 54 55-62
Европын
холбоо
1577,7 68,0 72 63-67
АНУ 19300,0 70,2 54 50-52
Япон 6450,0 39,5 78 52-55
ОХУ 836,0 7,5 15 10-11,5

15. Солонгос улс:
Солонгос улсын Засгийн газрын жижиг, дунд үйлдвэрийг
дэмжих бодлого нь:
1. Техник, технологийн дэвшилтэт хувилбаруудыг
хэрэглэхийг голчилсон
2. Эдийн засгийн орчинг тогтворжуулан, нээлттэй эдийн
засгийн бодлого хэрэгжүүлсний үр дүнд жижиг, дунд
үйлдвэрийн салбарт техник, технологийг ихээр
импортлох боломжтой болгосон байна.
Үйлдвэржүүлэх хөтөлбөрийг 2 үе шаттайгаар
хэрэгжүүлжээ.

16. Солонгос улс:
• Импортыг хязгаарлах хатуу бодлого явуулсаны
үр дүнд үндэсний үйлдвэрлэгчдийг хамгаалж
зөвхөн машин техник, тоног төхөөрөмжийн
импортыг хүлээн зөвшөөрч байжээ.
Эхний үе
шатанд:
• Экспортын хүчин чадлыг нэмэгдүүлж, эдийн
засгийн суурь салбарыг хөгжүүлэх асуудлыг
чухалчилж анхаарсан.
Хоёрдугаар
үе шатанд:

17. Япон улсын жижиг дунд үйлдвэрийг
дэмжих бодлого нь:
 Удирдлагын баазыг
сайжруулах, бэхжүүлэх,
тухайлбал, санхүүгийн
дэмжлэг, татварын бодлого,
бүтцийн дэмжлэг, менежмент,
бэлтгэн нийлүүлэлтийн гэрээ,
хэлцэл хийхэд туслалцаа
үзүүлэх, салбарыг үр өгөөжтэй
зохицуулахад чиглэдэг.
 Бүтцийн өөрчлөлт хийх нь
шинэ бизнес эхлэхэд таатай
орчныг бүрдүүлэх, өөрчлөлт
шинэчлэлтийг дэмжих,
хөдөлмөрийн нөөцийн
удирдлага, хуваарилалтын
сувгуудыг оновчтой болгох,
экологийн аюулгүй байдал,
олон улсын үйл ажиллагааг
дэмжих, бүс нутгийн хөгжлийг
дэмжихэд чиглэдэг байна.

18. Гадаад орнуудын ЖДҮ-ээ хөгжүүлэх болон
дэмжиж буй бодлогоос:
Хятад улс
• Ажлын байр эсвэл тоног
төхөөрөмжийг нь бэлдэж
өгдөг. Эсвэл эдийн засгийн
газраас нь шууд хөрөнгө
оруулалт хийдэг.
Орос улс
• засгийн газраас бүс нутаг
дахь жижиг дунд
үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх
бодлого барьж, 100-500 сая
төгрөгтэй тэнцэхүйц
санхүүжилтийг Оросын
засгийн газраас эхний таван
жилд хүүгүй, татваргүй
зээлийг урт хугацаанд
олгож байна
Тайвань улс:
• Тайваний хөгжлийг
түргэсгэсэн гол гурван
хүчин зүйл нь газрын
шинэчлэл, өмч хувьчлал,
жижиг дунд үйлдвэрийг (
амжилттай хөгжүүлсэн
явдал юм.
• хөрөнгө оруулалт, түүхий
эдийн дутагдал, гадны
хамаарал ихтэй үед
үйлдвэржүүлэх хамгийн
оновчтой зам нь жижиг
дунд үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэх явдал байдгийг
харуулж чадсан юм

19. Тайвань, Солонгос орны ЖДҮ-ийг дэмжих
бодлогоос өөрийн ороонд хэрэгжүлэх нь
Тайвань
• ЖДҮ-н талаархи төрийн зарим үүргийг ЖДҮ-хээ холбоонд
хариуцуулах
• ЖДҮЭ-н холбоо, Засгийн газрын агентлаг хоёрын хоорондын
нягт уялдаа холбоо
• ЖДҮ эрхлэгчид нь өөрт тохиолдох асуудлуудыг өөрийнхөө
холбоогоороо дамжуулан хэрэгжүүлэх
Солонгос
• Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд төр, засгаас онцгой
анхаарч хөнгөлөлттэй зээл олгох, үйлдвэртээ зориулж
импортоор авах зүйлийг нь гаалийн татвараас хөнгөлөх буюу
чөлөөлөх бодлого баримталах.

20. Орон нутагт жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэх боломжийн судалгаа:
Орон нутгийг төлөөлөх чадвартай Завхан, Дархан-Уул,
аймгуудад үйлдвэрлэл хөгжүүлэх бодит нөөц боломжийг
хэрэгцээнд нь тулгуурлан нөлөөлөх хүчин зүйлстэй нь
харьцуулан судлах замаар хөгжүүлэх боломжтой
үйлдвэрүүдийг тодорхойлох, улмаар тэднийг дэмжих
арга замуудыг санал болгоход судалгааны ажлын үндсэн
зорилго оршино. Энэхүү судалгаагаар дараах
зорилтуудыг дэвшүүлэн тавьсан. Үүнд:

21. Орон нутагт жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэх боломжийн судалгаа:
Аймгуудын үйлдвэржүүлэлтийн
өнөөгийн байдалд дүн шинжилгээ
хийж зураглал гаргах,
Аймгуудад үйлдвэрлэл хөгжүүлэх
боломж, нөөцийн судалгаа хийж
хөгжих боломжтой
үйлдвэрлэлийг тодорхойлж
ирээдүйн зураглал гаргах,
Аймгуудад үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэхэд төрийн ба төрийн
бус байгууллага, бизнес
эрхлэгчдийн оролцоог судалж
тодорхойлох
Ирээдүйд хөгжүүлэх
үйлдвэрүүдийг санхүүжүүлэх
хувилбаруудын талаар санал
боловсруулах.

22. Дархан-Уул аймаг
Дархан-Уул аймгийн үйлдвэрлэлийн салбарын
өнөөгийн байдал, нөлөөлж буй хүчин зүйл:
2013 оны эхний байдлаар Дархан-Уул аймагт нийт 1984 аж ахуйн нэгж
татварын албанд бүртгэлтэй байгаагаас судалгаанд хамрагдсан 58 чиглэлээс
үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг нь 40 чиглэлийн, зогсонги байгаа
үйлдвэрүүдийг үйл ажиллагааны чиглэлээр авч үзвэл барилга, барилгын
материал, олборлох үйлдвэр ба газар тариалан эрхлэгчид илүү олон байна.
Эдгээр нь ерөнхийдөө улирлын шинж чанартай үйлдвэрүүд байгаа ч сүүлийн
жилүүдэд үйлдвэрлэл зогсонги байгаа шалтгаанаа үндсэндээ хэрэглэгчдийн
худалдан авах чадварын бууралтаас хамааран зах зээл дээр эрэлт буурсан,
нөгөө талаас түүхий эд материалын үнэ, бусад зардлын өсөлт болон ажлын
байр стандарт шаардлага хангахгүй байгаа зэрэг нь нөлөөлж байна.

23. Дархан-Уул аймаг
Аймгийн өнөөгийн үйлдвэрүүдэд тулгарч байгаа
бэрхшээлийг судалж үзэхэд:
Санхүүжил
тийн
асуудал
Техник,тех
нологийн
асуудал
Эргэлтийн
хөрөнгийн
асуудал,
Зардлын
өсөлт
Ажиллах
хүчний
мэдлэг
Чадавхи,
туршлага
дутагдалтай
гэсэн
бэрхшээлүүд
хамгийн
ихээр
тохиолддог
байна.

24. Дархан-Уул аймгийн үйлдвэржүүлэлтийн
ирээдүй:
Үйлдвэрлэгчдийн ирээдүйн зураглалыг гаргахдаа
Дархан-Уул аймагт үйлдвэрлэл хөгжих дотоод ба
гадаад хүчин зүйлүүдийг шинжилж, зах зээлийн
боломж, байгалийн болоод эдийн засгийн
нөөцийг дэлгэрүүлэн судалж тэдгээр боломжийг
ашиглан Дархан-Уул аймагт дэмжих, сэргээн
засварлах үйлдвэрүүд болон Дархан -Уул аймагт
шинээр байгуулах үйлдвэрүүдийг тодорхойлов..

25. Дархан-Уул аймгийн үйлдвэржүүлэлтийн
ирээдүй:
Зах зээлийн
боломж
Байгалийн болоод
эдийн засгийн нөөц

26. Дархан-Уул аймгийн үйлдвэржүүлэлтийн
ирээдүй:
Орон нутагт үйлдвэрлэл хөгжүүлэхэд төрийн ба төрийн бус
бизнесийг дэмжих байгууллагуудын оролцоо:
Төрийн байгууллагын оролцоо
Төрийн бус байгууллагын дэмжлэг,
оролцоо
Үйлдвэрлэгчдийн оролцоо

27. ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
БОЛОМЖИЙГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ, АРГА ЗАМ
1. Баталгааны сангийн
хууль гаргах замаар
Шинэ бүтээгдэхүүн
үйлчилгээг зах зээлд
нэвтрүүлэх
Байгаль орчинд
ээлтэй, цэвэр
үйлдвэрлэл
Экспортод чиглэсэн,
импортыг орлох, нано
болон биотехнологийн
бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэ
Банкнаас зээл авах
боломжийг нэмэгдүүлэх
Хуулийн хүрээнд
лобби хэрэглэх,
бодлого
тодорхойлогчдыг ятгах
Олон нийтийн анхаарлыг энэ чиглэлд
хандуулж, хэлэлцүүлэг, форум зохион
байгуулах

28. ЖИЖИГ, ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
БОЛОМЖИЙГ НЭМЭГДҮҮЛЭХ, АРГА ЗАМ
2. Зээлийн даатгалын
үйлчилгээг
хөгжүүлэх
3. Шинэ технологи,
шинжлэх ухааны
нээлтийг үйлдвэрлэлд
нэвтрүүлэх
4. Жижиг, дунд
бизнесийн төв
байгуулах
5. Харилцагчдыг
холбох, зуучлах
үйлчилгээ
6. Технологийн сан
байгуулах

29. ЖДҮ- ийг төрийн болон бизнесийн
байгууллагын үйл ажиллагаагаар дэмжих нь
Манай улсын хувьд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэх нь маш чухал, нийгэм-эдийн засгийн
тулгамдсан асуудал болохыг төр засгаасаа эхлээд иргэд,
олон нийт нь нэг мөр хүлээн зөвшөөрч, шаардлагатай
бүх л арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж байна. Гэсэн хэдий ч,
жижиг дунд, үйлдвэрлэлийн хөгжил удаашралтай, орчин
нөхцөл нь дорвитой сайжрахгүй, бизнес шинээр эрхлэхэд
төвөгтэй хэвээр байгааг энэ чиглэлээр хийсэн судалгааны
дүнгүүд харуулсаар байна.

30. ЖДҮ- ийг төрийн болон бизнесийн
байгууллагын үйл ажиллагаагаар дэмжих нь
ЖДҮ хөгжсөн ихэнх орнууд төрийн зөв бодлогын ачаар
хөгжсөн байх юм . Манайд ЖДҮ хөгжүүлэх нэгдсэн
системтэй бодлого байхгүй хөгжүүлэх бодлогоо 1– 4
жилээр сонгуулийн амлалтын хугaцаанд авч үздэг. ЗГ-ын
бодлого нь үйлдвэрлэлд биш үнэ цэнэгүй мөнгө тараах
бодлого барьж байгаа нь харамсалтай . Үүгээрээ
хичнээн жижиг дунд үйлдвэрлэлийг санхүүжүүлэх
боломж бидэнд байна вэ? Бидэнд үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлэх боломж байна, хөрөнгө мөнгө нь байна
үүнийг бодлого гаргах түвшинд зөв шийдэх нь чухал
байна.

31. Дүгнэлт, санал

32. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа