Нягтлан бодох бүртгэл

1. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
Лекц № 12
Õààëòûí áè÷èëò
Ïðàêòèê àìüäðàëä áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà íü õºðºíãèéí ººð÷ëºëòèéí
øàëòãààíûã ìýäýõèéã õ¿ñ÷ áàéäàã ó÷ðààñ ýöñèéí ¿ð ä¿íã íü òîîöîõ çîðèëãîîð îðëîãî,
çàðäëûí òºðºë á¿ð äýýð òóñãàé äàíñäóóäûã íýýæ õºòºëäºã. Ýäãýýð äàíñíóóä íü çºâõºí
òóõàéí òàéëàíãèéí ¿åä õàìààðàãääàã áºãººä òýäãýýðèéã òóð äàíñ /temporary accounts/
ãýæ íýðëýäýã. Ò¿ð äàíñ íü òîäîðõîé òàéëàíãèéí ¿å äýõü îðëîãî çàðäëûí õýìæýýã
èëýðõèéëäýã áºãººä òóõàéí òàéëàíãèéí õóãàöààíû ýöýñò ýäãýýð äàíñíóóäûí
¿ëäýãäëèéã õààæ îðëîãûí òàéëàíãààð äàìæóóëàí õóðèìòëàãäñàí àøãèéí òàéëàí áîëîí
áàëàíñàä øèëæ¿¿ëýí áè÷äýã. Èéì ó÷ðààñ ò¿ð äàíñ íü çºâõºí òóõàéí òàéëàíãèéí
õóãààöààíä õºòëºãäºí õààãääàã áºãººä ò¿¿íä òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíû îðëîãî,
çàðäëûí òàëààðõ ìýäýýëýë õóðèìòëàãäàæ áàéäàã.
Òàéëàíãèéí õóãàöààíä ãàðñàí àæèë ã¿éëãýýã æóðíàë áîëîí åðºíõèé äýâòýðò
áè÷èæ àæëûí õ¿ñíýãòýíä òóñãàõäàà îðëîãî ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí äàðàà õààëòûí
áè÷èëò¿¿äèéã õèéäýã. Îðëîãî çàðäëûí äàíñíóóä íü çºâõºí íýã òàéëàíò õóãàöààíû
àæèë ã¿éëãýýí¿¿äèéã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýäýã ó÷ðààñ ò¿ð äàíñíóóä þì. Õàðèí
õóðèìòëàãäñàí àøãèéí áà áàëàíñèéí áóñàä äàíñíóóä íü íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
òàéëàíò ¿åýñ öààø ¿ëäýãäýëòýé ãàð÷ àøèãëàãäàõ ó÷èð áàéíãûí äàíñíóóä ãýäýã.
Ò¿ð äàíñíóóäûí ¿ëäýãäëèéã õóðèìòëàãäñàí àøãèéí äàíñàíä øèëæ¿¿ëýõèéã
äàíñíû õààëò ãýæ íýðëýäýã. Ò¿ð äàíñíóóäûã õààõ çîðèëãîîð õèéæ áàéãàà æóðíàëûã
áè÷èëò¿¿äèéã õààëòûí áè÷èëò ãýíý. Äàíñíû õààëòûí áè÷èëò íü:
1. Îðëîãûí äàíñíû ¿ëäýãäëèéã îðëîãî çàðëàãûí íýãäñýí äàíñàíä õààíà.
2. Çàðëàãûí äàíñíû ¿ëäýãäëèéã îðëîãî çàðëàãûí íýãäñýí äàíñàíä õààíà.
3. Îðëîãî çàðëàãûí íýãäñýí äàíñíû ¿ëäýãäëèéã õóðèìòëàãäñàí àøãèéí äàíñàíä
øèëæ¿¿ëýí áè÷èæ õààíà.
4. Íîîãäîë àøãèéí äàíñíû ¿ëäýãäëèéã õóðèìòëàãäñàí àøãèéí äàíñàíä
øèëæ¿¿ëýí áè÷íý.
Òàéëàíãèéí õóãàöààíû ýöýñò õààëòûí áè÷èëòèéã äàðààõ õî¸ð çîðèëãîîð õèéäýã.
 Ýõíèé çîðèëãî íü îðëîãî, çàðäëûí äàíñíууäûã õààñíààð äàðààãèéí òàéëàíãèéí
õóãàöààíû ¿íäñèéã òàâüæ ºãäºã. Ýíý ¿éë àæèëëàãàà íü öýâýð àøãèéí áîëîí
òóõàéí òàéëàíãèéí õóãàöààíû îðëîãî, çàðäëûã èëýðõèéëæ ºãºõºä çàéëøã¿é
øààðäëàãàòàé. Èéìýýñ îðëîãî, çàðäëûí äàíñûã õààæ, äàðààãèéí òàéëàíãèéí
ýõýíä ýäãýýð äàíñ íü òýã ¿ëäýãäëýýñ ýõýëíý.
 2-ð çîðèëãî íü õààëòûí áè÷èëò òóõàéí òàéëàíãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í
áîëîõ àøãèéã òîîöîõòîé õîëáîîòîé.
Îðëîãî çàðäëûí äàíñäûí ¿ëäýãäëèéã “Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ” (Income
summary) ðóó øèëæ¿¿ëýí õààæ áè÷äýã. Ýíý íü îðëîãî, çàðäëûí á¿õ ¿ð ä¿íã öýâýð àøèã
õýëáýðýýð òóñãàõàä çîðèóëàãääàã. Ýíý äàíñíû ýöñèéí ¿ëäýãäýëèéã “Õóðèìòëàãäñàí
àøèã” äàíñ ðóó õààæ ºãäºã. Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ (ÎÇÍÄ)-ûã õààëòûí
áè÷èëòèéí ¿åä àøèãëàõ áºãººä õýçýý ÷ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàäàãã¿é.

2. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
Îðëîãî çàðäëûí äàíñ íü ò¿ð äàíñíû íýã õýëáýð áºãººä ýíý íü òàéëàíãèéí
õóãàöàà á¿ðò òýã ¿ëäýãäëýýñ ýõëýõ áà ýíý õóãàöààíû òóðøèä îðëîãî, çàðäëûí ã¿éëãýýã
õóðèìòëóóëæ, õààëòûí áè÷èëòèéí ¿ð ä¿íä òýã ¿ëäýãäýëòýé áîëäîã. Õààëòûí áè÷èëòèéã
ñõåìýýð àâ÷ ¿çüå.
Äýýðõýýñ ¿çýõýä :
a) Îðëîãî íü ýçýìøèã÷èéí õºðºíãèéã ºñãºæ, õàðèí çàðäàë, кàпèòàë òàòàí àâàëò íü
ýçýìøèã÷èéí õºðºíãèéã áóóðóóëæ áàéíà.
b) Òàéëàíò õóãàöààíû òóðøèä òýäãýýð ºñºëò, áóóðàëò íü îðëîãî, çàðëàãà, òàòàí
àâàëòûí äàíñàíä ò¿ð çóóð õóðèìòëàãäàí áè÷èãäýíý.
c) Òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñ äýõ õààëòûí áè÷èëòýýð îðëîãî, çàðäàë, òàòàí àâàëòûí
äàíñíû ºñºëò, áóóðàëòûí öýâýð íºëººëëèéã ýçýìøèã÷èéí êàïèòàëûã äàíñàíä
øèëæ¿¿ëäýã.
Нîãäîë àøèã çàðëàñàí үеä õуðèìòëàãäñàí àøèã äàíñ äеáеòëýãäýæ, íîãäîë àøèã
кðеäèòëýãäýíý. Нîãäîë àøèã õуâààðèëàñàí үеä íîãäîë àøèã äеáеòëýãäýæ, Мөíãөí
õөðөíãө кðеäèòëýãäýíý. Эíý íü íîãäîë àøãèéã çàðëàõ áîëîí õуâààðèëàõ үéë
àæèëëàãààãààð õààãääàã äàíñ юì.
Õààëòûí áè÷èëòèéã äàðààõ äàðààëëààð ÿâóóëíà.
1. Îðëîãûí äàíñûã õààõ
2. Çàðäëûí äàíñûã õààõ
3. ÎÇÍÄ-ã õààõ
4. Кàпèòàëûí Òàòàí àâàëòûí äàíñûã õààõ
1. Îðëîãûí äàíñûã õààõ: Õààëòûí áè÷èëòèéí ºìíº îðëîãûí äàíñ íü êðåäèò
¿ëäýãäýëòýé áàéäàã òóë îðëîãûí äàíñûã õààõäàà îðëîãûí äàíñíû äåáåò, îðëîãî
çàðäëûí íýãäñýí äàíñíû êðåäèòýä áè÷äýã.
1/31 ДТ: ¯éë÷èëãýýíèé îðëîãî 46500
КТ: Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ 46500
Çàðäëûí äàíñ Îðëîãûí äàíñ
ххх ÎÇÍÄ õõõ
2 1
õõõ õõõ
К.Òàòàí àâàëò Õóð. àøèã
õõ
õõõ õõõ õõõ
3

3. Нягтлан бодох бүртгэлийн үндэс Б.Бүжидмаа
2. Çàðäëûí äàíñûã õààõ: Õààëòûí áè÷èëòèéí ºìíº çàðäëûí äàíñ íü äåáåò ¿ëäýãäýëòýé
áàéäàã òóë çàðäëûí äàíñûã õààõäàà çàðäëûí äàíñíû êðåäèò, Îðëîãî çàðëàãûí íýãäñýí
äàíñíû äåáåòýä áè÷èëò õèéíý.
Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ 37050
Ò¿ðýýñèéí çàðäàë 4000
Äààòãàëûí çàðäàë 400
Ìàòåðèàëûí çàðäàë 10000
Õàíãàìæèéí çàðäàë 6000
Öàëèíãèéí çàðäàë 13800
Öàõèëãààí, óñíû çàðäàë 1000
Øóóäàí õîëáîîíû çàðäàë 700
ÀÒÒ-í ýëýãäëèéí çàðäàë 700
ÊÒÒ-í ýëýãäëèéí çàðäàë 450
3. Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñûã õààõ:
Îðëîãî, çàðäëûí äàíñûã “Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ” ðóó õààñíû äàðàà “Îðëîãî
çàðäëûí íýãäñýí äàíñ”-íû ¿ëäýãäýë íü öýâýð àøèã áóþó àëäàãäàëòàé òýíö¿¿ áàéíà.
Îðëîãî íü çàðäëààñàà èõ ¿åä àøèãòàé áàéõ áà Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ íü êðåäèò
¿ëäýãäýëòýé. Çàðäàë íü îðëîãîîñîî èõ ¿åä àëäàãäàëòàé áàéõ áà Îðëîãî çàðäëûí
íýãäñýí äàíñ äеáеò ¿ëäýãäýëòýé áàéíà. Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ íü ХуА äàíñ ðуу
õààãäàíà.
1/31 ДТ: Îðëîãî çàðäëûí íýãäñýí äàíñ 9450
КТ:Хуðèìòëàãäñàí àøèã 9450
4. Òàòàí àâàëòûã äàíñûã õààõ:
Òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò íü òàòàí àâàëòûí äàíñ íü ýçýìøèã÷èéí õºðºíãèéí áóóðàëòûã
¿ç¿¿ëäýã áà òàòàí àâàëòûí äеáеò ¿ëäýãäýë, Эçýìøèã÷èéí өì÷èéí äàíñ ðуу õààãäàíà.
1/31 ДТ: Дîðæèéí кàпèòàë 14000
КТ: Кàпèòàëûí òàòàí àâàëò 14000
Õààëòûí áè÷èëò íü îðëîãî çàðëàãà íîãäîë àøãèéí äàíñíóóäûã öýâýðëýæ
¿ëäýãäýëã¿é áîëãîí äàðààãèéí òàéëàíò ¿åèéí àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõýä áýëòãýí ºãºõ
áºãººä õóðèìòëàãäñàí àøãèéí õýìæýýã çºâ òîäîðõîéëíî.