KAMUSAL KARAR ALMA MEKANİZMASI: SİYASAL SÜREÇ

1. KAMUSAL KARAR ALMA
MEKANIZMASI:
SİYASAL SÜREÇ
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
C C Aktan & D Dileyici “Kamu Ekonomisinde Karar Alma ve OylamaYöntemleri”), KamuTercihi ve Anayasal İktisat Dergisi,
Yıl1, Sayı 3, 2001.
Sunumu Hazırlayan: Yaşar Utku Kocabay
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. SİYASAL SÜREÇ
Siyasal süreç, devletlerin siyasi
örgütlenme yapılarına göre farklı
unsurlardan oluşan karmaşık
nitelikte bir kavramdır.
Otokratik devletlerde egemenliğin sahibi bir kişidir. Bu
devletlere örnek olarak diktatörlükleri ve mutlak
monarşileri gösterebiliriz.
Diktatörlük Mutlak Monarşi
“ihtilal” ve “hükümet darbeleri”
gibi nedenlerle iş başına gelen
diktatör, toplumda hangi mal ve
hizmetlerin, ne miktarda
üretileceğine bizzat kendisi karar
verir.
Mutlak monarşide de
egemenliğin sahibi tek kişidir
ve bu kişinin yetkileri hiçbir
şekilde sınırlandırılmamıştır.
Mutlak monarşide monarkın
egemenlik haklarını
sınırlandıran bir objektif hukuk,
bir yaptırım mevcut değildir.
Meşruti Monarşi
Meşruti monarşide ise
egemenliğin sahibi olan monark
dışında bir parlamento vardır ve
monarkın bir kısım yetkileri bu
organa devredilmiştir.
Mutlak monarşide olduğu gibi,
monark kamusal kararlar konusunda
tek yetkili değildir. Hem monarkın
hem de diğer devlet organlarının
yetkileri kanunlarla belirlenmiştir.

3. DEMOKRATİK SİSTEMLERDE SİYASAL
SÜRECİN UNSURLARI;
Unsurları
Siyasal
Partiler
Bürokrasi
Çıkar ve
Baskı
Grupları
Seçmenler

4. Demokratik sistemlerde, egemenliğin gerçek sahibi
olarak halk kabul edildiğinden, kamusal kararların da
çoğunlukla halk tarafından alınması gerekmektedir.
Halk, belirli bir
zamanda ve yerde
birlikte yaşayan
insan
topluluğudur.
Günümüzde temsili demokrasilerde, kamu ekonomisine
ilişkin kararlar, halkın seçtiği “temsilciler” aracılığıyla
alınmaktadır.
Ancak temsili demokraside temsilcilerin
(milletvekillerinin) çoğunlukla toplum üyelerinin
(seçmenlerin) tercihlerini yansıtmamaları söz
konusu olmaktadır.
Bunun bir nedeni, kamusal kararları
almakla görevli siyasal partilerin
çoğunlukla çeşitli çıkar ve baskı
gruplarının etkisi ve baskısı altında
kalmalarıdır.
Bunun yanı sıra siyasal partilerin
kararlarını uygulama durumunda
olan bürokrasi de çeşitli çıkar
gruplarından etkilenmektedir. Bu
durum bireysel tercihler ile
toplumsal tercihler arasında
önemli farklılıklar meydana
getirmektedir.
Siyasal Süreçin Yapısı

5. A-Seçmenler
Bir toplumda bireylerin kamu ekonomisi kararlarına
katılmaları çeşitli şekillerde olabilir. Bunun en basit şekli oy
kullanmadır. Oylama ile bireyler (seçmenler) en fazla yarar
sağlayacaklarını umdukları siyasal partiye oy verirler.
Seçmen olma dışında bireyler, parti, dernek ve sendikalara
üye olma, grev, boykot, gösteri yapma gibi değişik
eylemlerle kamusal kararların kendi istekleri doğrultusunda
alınmasına çalışabilirler.
Seçmenler siyasal karar alma sürece katılmaları,
çoğunlukla bir çıkara dayalıdır. Seçmenlerin kamusal
kararlara katılmaları ancak, katılma sonucu elde
edecekleri net faydanın pozitif olması sonucu
gerçekleşir.

6. A-Seçmenler
Seçmenin siyasal karara aktif olarak katılması
(partiye üye olma, aday olma vb.) bu katılma
sonucu elde edilen faydanın siyasal karara
katılım sonucunda katlanacağı maliyetten
fazla olmasına bağlıdır.
Aynı şekilde seçmenin pasif bir şekilde karar
alma sürecine katılması da yine oyunu
kullanması sonucu umduğu faydanın oy
kullanma maliyetinden (seçim sandığına gitme
maliyeti) fazla olmasına bağlı olacaktır.
•Matematiksel olarak izah edecek
olursak (seçmen İ’nin oylamaya
katılmakla beklediği fayda Fi,
oylamaya katılmanın maliyeti Mi,
vazgeçtiği faaliyetin değeri Fio ise;

7. A-Seçmenler
Bunun dışında seçmenlerin oylamaya katılma oranları
başka birçok faktörlerin de etkisi altında olabilir.
Örneğin; siyasal partilerce oylamaya katılan bireylerin
mükafatlandırılacağı, katılmayanların ise
cezalandırılacağını (iktidara gelen partilerin oy
vermeyenlere fazla hizmet vermemesi gibi) bilmesi
halinde bireylerin katılma oranları fazla olur.
Bazen de bireyler bunların dışında katılmayı
bir vatandaşlık görevi olarak yerine getirme
düşüncesindedirler. Şu halde formül şu şekli
alacaktır:
Burada seçmen İ’nin oy vererek seçim
sonuçlarını etkilemeden beklediği fayda Fi,
kendisine sandığa gitmesi için sağlanan özel
çıkar Öi, oy verme eyleminden duyduğu
tatmin (vatandaşlık görevi) Oi ve
cezalandırmanın gerçekleşmesine bağladığı
ağırlık ise Ci olarak gösterilmiştir.

8. B-Siyasi Partiler
Demokratik
sistemlerde kamusal
karar alma
mekanizmasında en
etkili rol oynayan
siyasal partilerdir.
Amerikalı iktisatçı Anthony Downs, siyasal
partilerin siyasal süreçteki rollerini fiyat
sürecinde firmaların oynadığı rollere benzer
bir şekilde analiz etmeye çalışmıştır.
siyasal partiler, marjinal vergi artışı nedeniyle
kaybedilen oy sayısını, kamu
harcamalarındaki artış nedeniyle kazanılan oy
sayısına eşitlemeye çalışırlar.
Siyasal partilerden oylama
sonucu en fazla sayıda oyu
alarak yönetime gelen iktidar
partisi, kamu ekonomisinde
karar alma yetkisine sahiptir.
Siyasal partiler bir kamu harcamasına,
bundan yararlananların getirdiği marjinal oy
sayısının bunun finansmanının sebep olduğu
marjinal oy kaybına eşit olduğu miktara kadar
devam eder.

9. B-Siyasi Partiler
Siyasal karar alma sürecinde en
önemli fonksiyon siyasal
partilerdedir.
Baskı ve çıkar gruplarının da siyasal
süreçte önemli fonksiyonları olmakla
birlikte, bu konuda en fazla görev
siyasal partilere düşmektedir.
Siyasal partiler iktidara gelmek için toplum
üyelerinin çoğunluğunu ilgilendiren sorunlarla
ilgilenmek durumundadırlar.
Siyasal partiler iktidara geldiklerinde seçim
beyannamelerinde yer alan politikaları
uygulamak durumundadır.Aksi halde bir
sonraki seçimde tekrar seçilememeleri söz
konusudur.

10. C-Bürokrasi
Bürokrasi, siyasal
iktidarın almış olduğu
kararların bizzat
uygulayıcısıdır.
Bürokrasi, siyasal partilerden farklı olarak
çeşitli konularda uzman kadrolara
sahiptir. Bu bakımdan siyasal partiler,
bürokrasiden, kararları uygulamak
dışında “karar alma” konularında da
yararlanmaktadır.
Demokraside, bütçeler üzerindeki temel
kararları seçilen politikacılar verir. Fakat
bu kararlar, atanmış bürokratlar
tarafından uygulanır.
William A. Niskanen, bürokratların
kendi dairesinin hacmini maksimuma
çıkarmaya çabaladığını belirtmiştir.
Bürokrat, bir firmanın kendi piyasa
payını artırmak istemesi gibi çeşitli
yollarla bürosunun faaliyetlerini
büyütmeye çabalar.
Bürokrat, kamu fonlarından pay
kapmak için diğer bürokratlarla rekabet
eder. Bürokratik rekabet piyasa
rekabetinin yerine geçer.

11. D-Çıkar ve Baskı Grupları
Siyasal partiler ve bürokrasiden ayrı
olarak siyasal karar sürecini çok önemli
ölçüde doğrudan ve dolaylı olarak
etkileyen çıkar ve baskı gruplarıdır.
Çıkar grupları, ortak ekonomik ve
sosyal çıkarlara dayalı, etkin bir şekilde
organize olmuş kuruluşlardır.
Çıkar gruplarının ortaya çıkmasındaki
temel mantık, siyasal karar alma
sürecinde bireysel olarak etkin olmanın
güçlüğü ve ortak çıkarlara sahip
bireylerin ortak hareket ederek bu
süreçte daha etkin olabilmeleridir.
Amaç piyasada kar maksimizasyonu sağlamak
ise, çeşitli şirketler kendi aralarında birleşerek bir
çıkar grubu oluşturabilirler.
Bunların dışında demokratik sistemlerde karar alma
sürecinde etkin çıkar gruplarından birisi de mesleki
teşekküller ve odalardır. Bu çıkar grupları da kendi
meslek üyelerini çıkarları için siyasal süreçte aktif rol
almaya gayret ederler.

12. D- Çıkar ve Baskı Grupları
Çıkar grupları, “kanun simsarları”
vasıtasıyla siyasal partileri etkilemeye
çalışarak baskı grupları haline gelirler.
Bir kısım siyasal bilimciler çıkar ve baskı
grupları şeklindeki örgütlenmeleri
toplumsal istek oluşumu için oldukça yararlı
ve gerekli bulmaktadır. Onlara göre çıkar ve
baskı grupları, demokrasinin kaçınılmaz
öğelerinden birisidir.
Buna karşın bir kısım siyasal bilimciler ise çıkar
ve baskı gruplarına, toplumsal istek oluşumunu
kendi çıkarlarına göre yönlendirerek rant
kollama eğiliminde oldukları için karşı
çıkmaktadırlar.

13. Öncelikle siyasal iktidar ve muhalefet oylarını,
çıkar ve baskı grupları elde ettikleri rantı
Seçmenler kamusal karar alma süreci
tarafından belirlenen mal ve hizmetlerden
sağladıkları faydayı ve bürokrasi de kendi
amaçlarına hizmet edecek olan bütçeyi
maksimize etme amacındadırlar.
Bundan önceki başlıkta siyasal sürecin yapısı
ve unsurları hakkında bilgi verdik ve siyasal
sürecin unsurları arasında bir etkileşimden
bahsettik. Gerçekten de bireysel tercihlerin
kamusal tercihlere dönüşmesinde bu
etkileşimin çok büyük önemi vardır.
Çıkar ve Baskı
Grupları
Siyasal İktidar
Seçmenler
Muhalefet
Partileri
Bürokrasi
E-Siyasal Süreçte Etkileşim

14. E-Siyasal Süreçte Etkileşim
Siyasal iktidar ile seçmenler arasındaki birebir ilişki,
oy ile kamusal hizmetlerden yararlanma arasında
gerçekleşir.
Siyasal iktidar, gelecek seçimlerde oy alma vaadine
karşılık, seçmenlere daha çok kamusal hizmet
sunma vaadinde bulunur.
Öte yandan siyasal iktidar ile bir kısım seçmen
arasında ayrı bir ilişki söz konusudur.
Bu seçmen grubu siyasal iktidarda
yer alan milletvekillerinin kendi
seçim bölgelerinde yer alan
seçmenlerdir.
Dolayısıyla siyasal iktidara daha
çok oy kazandıracak seçmen
grubudur.
Bu yüzden siyasal iktidar bu
bölgelerdeki seçmen kitlesinin
isteklerine karşı daha duyarlı olacak
ve kendi seçim bölgelerine daha çok
hizmet götürecektir.

15. E-Siyasi Süreçte Etkileşim
Siyasal iktidar ile muhalefet partileri
arasında ise sıkı bir rekabet vardır.
Dolayısıyla muhalefetin siyasal iktidara
karşı elindeki en önemli koz, uyguladığı
politikalardır.
Ortak çıkarlar ve karşılıklı çıkar ilişkileri
doğrultusunda siyasal iktidar ile
muhalefet arasında oy ticareti ve
milletvekili transferlerine de
rastlanılmaktadır.
Siyasal iktidarın aldığı kararları uygulayan
birim olan bürokrasi ise siyasal iktidara
bilgi sunumunda tekelci konumundadır.
Seçmenler ise bürokrasiden fayda sağlamayı
amaçlar. Çünkü seçmen kamu kurumlarında direkt
olarak bürokrasi ile muhataptır.
Ekonomi Siyaset
Seçmenler
Hükümet

16. E-Siyasi Süreçte Etkileşim
Siyasal karar alma sürecindeki
en önemli etkileşim siyasal
iktidar ile çıkar ve baskı
grupları arasındadır.
Çıkar ve baskı grupları, siyasal partileri
doğrudan doğruya etkileyerek, kendi
üyelerinin tercihlerinin kamusal tercih haline
dönüştürülmesine çalışabilirler.
Öncelikle çıkar ve baskı grupları kendi
isteklerini gerçekleştirmeyi vaadeden siyasal
iktidar veya muhalefet partisini destekler.
Muhalefet grubun isteklerini
gerçekleştirmeyi vaadediyorsa
muhalefetle işbirliği yaparak, siyasal
iktidarı eleştirir.
Ayrıca siyasal iktidarı etkilemek için
lobicilik faaliyetleri ile kendi
isteklerini kabul ettirmeye çalışırlar.

17. E-Siyasi Süreçte Etkileşim
Siyasal iktidarın birtakım iktisadi
faaliyetleri düzenlemeye tabi tutması
veya sınırlandırması sonucunda “suni
kıtlık” yaratması halinde bir rant ortaya
çıkar.
Siyasal iktidarın bu suni kıtlığı
dağıtmasında çıkar ve baskı gruplarının
rolü büyüktür.
Çıkar ve baskı grupları seçmenleri de kendi
çıkarları doğrultusunda etkileyebilir.
Seçmenler ise kendi çıkarlarına hizmet eden
gruplara içerisinde yer alabilirler.