DEMOKRATİK SİSTEMLERDE TERCİHLERİN BELİRLENMESİ YÖNTEMLERİ

1. PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
DEMOKRATİK SİSTEMLERDE TERCİHLERİN
BELİRLENMESİ YÖNTEMLERİ
Bu Sunum Şu Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır:
C.C. Aktan & D. Dileyici “Kamu Ekonomisinde Karar Alma ve Oylama Yöntemleri”, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi, Yıl1, Sayı 3,
2001.
Sunumu Hazırlayan: Ayşegül Ölmez

2. Demokratik sistemlerde, kamu
ekonomisi yönünden
karşılaşılan en önemli
sorunlardan birisi de toplumsal
tercihlerin belirlenmesidir. Bu
konuda otokratik sistemlerde bir
sorun yoktur. Zira bu sistemlerde
diktatör ya da monarkın
isteklerinin aynı zamanda
toplum tercihlerini de yansıttığı
varsayılır. Demokratik
sistemlerde ise durum farklıdır.

3. • Toplum üyeleri tercihlerin belirlenmesinde
bizatihi isteklerini açıklamaktadırlar. Bu
bakımdan tercihlerin belirlenmesi ya da
tespit edilmesi diye bir sorun söz konusu
değildir
Doğrudan
Demokrasi

4. Kamusal tercihlerin belirlenmesinde
asıl sorun temsili demokrasilerde
görülmektedir. Bu sistemlerde toplum
tercihlerinin ne olması gerektiğine
iktidar partisi karar verir. İktidar
partisi kamusal tercihlerin
belirlenmesinde özellikle çıkar ve
baskı gruplarınca etkilenmektedir.
Dolayısıyla gerçek toplum
tercihlerinden sapmalar meydana
gelmektedir. Bu nedenle yarı
doğrudan demokrasilere ihtiyaç
duyulmuştur.
Temsili demokrasi

5. Yarı Doğrudan Demokrasilerde Tercihlerin Belirlenmesi
• Yarı doğrudan demokrasilerde kamusal mallar konusunda toplum
tercihlerini ortaya koymak için başlıca üç teknikten yararlanılır:
-Halk vetosu
-Halkın kanun teklifi
(halk teşebbüsü)
-Referandum

6. 1)REFERANDUM:
Referandum, yarı doğrudan demokrasilerde bireysel tercihlerin kamusal
tercihler haline dönüştürülmesinde kullanılan en önemli tekniktir. Halkın yasama
faaliyetine katılmasını sağlayan bir araç olmakla birlikte bunun parasal maliyeti
fazla olabilmektedir.

7. ‘Plebisit’ referandumdan farklıdır. Plebisit’de halkın yasama
faaliyetine katılması söz konusu değildir. Bireyler sadece
kamu hukukuna ilişkin sorunlar hakkındaki görüşlerini
açıklarlar.

8. 2. HALK TEŞEBBÜSÜ
Kamusal tercihleri belirlemenin bir diğer yolu da halkın,
temsilcileri vasıtasıyla değil, bizzat kanun teklifinde
bulunmasıdır. Halk kanun teklifinde bulunmakla kamusal
kararlara ilişkin tercihlerini açıklamış olur. Halk
teşebbüsü kurumu halen ABD ve İsviçre gibi birçok
ülkede uygulanmaktadır.

9. Temsili demokrasilerde sadece hükümet ve milletvekilleri tarafından kanun teklifi
verilebilirken, yarı doğrudan demokrasilerde halk direkt kanun teklifinde
bulunabilmektedir. Halk teşebbüsünde parlamento tarafından benimsenmese
bile, halkın verdiği kanun teklifi yasalaşabilmektedir.

10. TASARISIZ KANUN
TEKLİFİ
TASARILI KANUN
TEKLİFİ
HALKIN KANUN TEKLİFİ

11. *Halk, çıkarılmasını istediği kanunun sadece
konusunu ve genel olarak içeriğini meclise
bildirmektedir.
*Meclis tasarısız kanun teklifini her halükarda
kabul ederek, istenen nitelikte bir kanun
hazırlamak zorundadır.
*Hazırlanan kanun, meclis tarafından kabul edile-
rek yürürlüğe konulabileceği gibi, halkoyuna da
sunulabilir
*Halkın yapmış olduğu tasarısız kanun teklifini
meclisin reddetme yetkisi yoktur; ancak dilerse
yürürlüğe koymadan önce halkoyuna
sunabilmektedir.
TASARISIZ
KANUN
TEKLİFİ

12. *Vatandaşlar bir araya gelerek,
belli maddelerden oluşan tam
bir kanun teklifi hazırlayarak parlamentoya sunarlar.
*Meclis kendisine gelen teklifi belli süre içerinde
inceleyerek olumlu ya da olumsuz bir karara bağlar.
*Eğer meclis öngörülen süre içerisinde teklifi
görüşerek bir karara bağlamaz ise, halkoyuna
başvurulur. Bu konuda halkın kararı kesindir.
*Parlamento, halkın teklifinin kabul edilmemesini
isterse, aynı konuda kendisi bir karşı tasarı hazırlayarak
halkoyuna sunabilir
TASARILI
KANUN
TEKLİFİ

13. Yasama organınca kabul edilmiş kanunların halkın belirli bir çoğunluğu
tarafından iptal edilmesi halinde de kamusal tercihleri açıklanmış olur.
Referandumda kanunun yürürlüğe girmesinden önce halkın kanun
üzerindeki tercihleri oy kullanmak suretiyle belirlenir. Halk vetosunda ise,
kanun yürürlüktedir.
3.Halk Vetosu

14. 1)Dış maliyetler
• Oylama sonucunda kararı
beğenmeyenlerin katlandıkları
maliyetlerdir.
*Bir toplumda oylamaya katılacak birey
sayısının fazla olması halinde karar verme
maliyeti de artar.
2)Karar verme maliyeti
• Oylamaya katılan bireyler için yapılan
zaman ve diğer masraflardır.
*Bir toplumda oylamaya katılacak birey
sayısının fazla olması halinde dış
maliyetler azalır. Nedeni oylamada
oybirliği ilkesine doğru yaklaşılmasıdır.
*Oybirliği halinde dış maliyetler sıfır olur
B. OYLAMA MEKANİZMASI
1. Oylama Maliyeti ve Optimum Oylama Oranı
Kamusal karar alma sürecinde alınan kararların, bu sürece katılan bireylere bir
maliyeti söz konusudur. Bu maliyetler karar alma yöntemlerine göre farklılıklar
göstermektedir. Genel olarak oylamanın iki tür maliyeti vardır.

15. Oybirliği halinde dış maliyetler sıfır olması durumu:
Oylama Maliyeti

16. 0D eğrisi
• Karar verme maliyeti eğrisini gösterir. Oylamaya
katılan birey sayısı arttıkça 0D eğrisi yük-
selmektedir. Bunun anlamı karar verme
maliyetinin artması demektir.
CN eğrisi
• Dış maliyetler eğrisini göstermektedir. Oylamaya katılan birey sayısı arttıkça
CN eğrisi de azalmaktadır. Yani dış maliyetler azalmaktadır.
C + D
• Toplam oylama maliyetini ifade etmektedir.Bu
iki eğrinin dikey olarak toplanmasıyla C + D
toplam maliyet eğrisi bulunmuştur. Bu eğrinin
minimum olduğu nokta, siyasal süreçte opti-
mum oylama oranını göstermektedir. Çünkü
bu noktada karar alma maliyeti minimuma
indirilmektedir.
N noktası • Oybirliği ilkesi geçerli olduğundan dış maliyetler sıfırdır.

17. Eğer alınan kamusal kararın,
oylamaya katılan bireyin
aleyhine olması ihtimali varsa,
bireyin dış maliyeti artmaya
devam edecektir. Bu durumda
birey, maliyetini minimize
edecek olan oylama kuralını
tercih edecektir. Bu da
mümkün olduğunca
oybirliğine yakın bir kural
olacaktır.

18. Fakat bireyin oylaması olmadan herhangi
bir kararın alınması mümkün değilse, birey
oylamanın dış maliyetini göz ardı edebilir.
Kamusal karar alma sürecine katılan bireyin
yüklendiği dış maliyet, piyasadaki karar
alma maliyetinden daha büyüktür.