Kamu Tercihi Yaklaşımı

1. KAMU TERCİHİ YAKLAŞIMI
Prof.Dr. COŞKUN CAN AKTAN

2. “Kamu tercihi teorisi, esas olarak ekonomi
teorisinde oldukça ayrıntılı analizler için
geliştirilmiş araç ve metotları almakta ve
bunları politik sürece ve kamu sektörüne
uygulamaktadır. Kamu tercihi, siyasal karar
alma sürecinde rol alan kimselerin; örneğin,
seçmenlerin, politikacıların ve bürokratların
davranışlarını, gözlemlediğimiz veya
gözlemleyeceğimiz sonuçlarının bileşimi ile
ilişkilendirmeye çalışmaktadır.“
J. M. Buchanan

3. Kamu Tercihinin
İnterdisipliner Yönü
HUKUK
EKONOMİ POLİTİKA
KTT

4. YÖNTEM VE AMAÇ
Yöntem
Politik kurumların pozitif analizi.
Amaç
Bireysel tercihleri daha iyi karşılamaya yardım edecek
kurumsal düzenlemeler için normatif öneriler üretmek.

5. Sosyal Tercih ve Kamu Tercihi Ayırımı
Sosyal (toplumsal) tercih teoremi, toplumda
yer alan bireylerin siyasal süreçteki
tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı
toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağı ile
ilgilenir.
Sosyal tercih sorununa yönelik iki yaklaşım:
- Sosyal çıkar yaklaşımı,
- Kişisel çıkar yaklaşımı.

6. Kamu Tercihi Yaklaşımının Öncüleri
Jean-Charles Borda (1781) ve Marquis de
Condorcet (1785) (Toplumsal Tercih Sorunu)
Harold Hotelling (1929)
Knut Wicksell (1948)
Kenneth Arrow (1951)
Anthony Downs (1957)
Duncan Black (1958)
William Riker (1961)
James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962)
Mancur Olson (1965)
William Niskanen (1971)

7. TEMEL VARSAYIMLAR
 Metodolojik Bireycilik
 Politik Mübadele (Catallaxy)
 Rasyonellik

8. POZİTİF KAMU TERCİHİ
Oylama Kuralları Teorisi
Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi
Çıkar Grupları Teorisi
Bürokrasinin Ekonomi Teorisi
Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi
Logrolling (Oy Ticareti)
Seçmenlerin Davranışları
Devletin Başarısızlığı Teorisi
POLİTİK KURUMLAR TEORİSİ

9. NORMATİF KAMU TERCİHİ
Optimum Oylama Kuralı
Anayasal Tercih Sorunu
Devlet Nasıl
Sınırlandırılabilir?:
Anayasal Yeniden
Yapılanma
ANAYASALARIN
EKONOMİK TEORİSİ

10. OYLAMA KURALLARI TEORİSİ
Oybirliği Kuralı
Oyçokluğu (Çoğunluk) Kuralı
Puanlı Oylama Kuralı
Nokta Oylaması Kuralı

11. Seçim Rekabeti Teorisi
Piyasada olduğu gibi, politik piyasalarda da rekabet
söz konusudur.
Partiler arasındaki seçim rekabetinin varlığı,
politikacıları ortanca seçmen grubunun isteklerine
uygun politika önerileri üretmeye zorlar.
Ortanca seçmen (median voter); tercihleri, tüm
seçmenlerin tercihler kümesinin ortasında olan
seçmendir.
Bu tercihler kümesinde seçmenlerin yarısı ortanca
seçmene göre daha az mal ve hizmet talep ederken,
diğer yarısı yine ortanca seçmene nazaran daha çok
mal ve hizmet talebinde bulunur.

12. Ortanca Seçmen Teorisi
Aşırı Sol Aşırı SağM RL
Seçmen Sayısı

13. Çıkar Grupları Teorisi
Çıkar grubu ve baskı grubu ayırımı
Çıkar grupları içerisinde yer almanın
avantajlarından yararlanma (bir kamusal malın
üretimini sağlamak, bir yasanın parlamento
tarafından kabulünü sağlamak, istenmeyen bir
yasa tasarısının yasalaşmasını önlemek)
Robert Tollison ve Gordon Tullock: RANT
KOLLAMA TEORİSİ
Mancur Olson (Kolektif Faaliyetin Mantığı-1965):
Özel çıkar gruplarında bedavacılık sorunu.

14. Bürokrasinin Ekonomi Teorisi
 Gordon Tullock, (1965) “The Politics of Bureaucracy”.
 William Niskanen, (1971) “Bureaucracy and Representative
Government”.
 Bürokratların amaçları ve bu amaçların bütçe hacmi
üzerindeki etkisi
 Bürokrasinin hizmet ve bilgi sunmadaki tekelci gücü

15. Politik Konjonktür Hareketleri Teorisi
William Nordhaus, “Politik Konjonktür Hareketleri”
(1975).
Seçim öncesi: Genişletici politikalar (vergileri
azaltma, kamu harcamalarını ve para arzını
artırma)
Seçim sonrası: Daraltıcı politikalar (vergileri
artırma, harcamaları kısma, para arzını azaltma
vb.).

16. LOGROLLING (OY TİCARETİ)
Logrolling, çoğunluk kuralı altında, bir seçeneğin
onaylanması için gerekli çoğunluğu sağlamak
amacıyla yapılan oy ticaretidir.
Logrolling, çoğunluk kuralı altında, gerçekte
seçmenlerin çoğunun karşı olduğu politikaların
onaylanmasına neden olabilir.
Kolektif karar almayı kolaylaştırır.
Gordon Tullock (Problems of Majority Voting-
1959)
Seçmenler arasındaki oy ticareti
Politikacılar arasındaki oy ticareti (Yasama
aşamasında)

17. Oy Ticareti
dB = dC
Dr
dA
20 Dolar
40 Dolar
60 Dolar
Birim Başına
Dolar
8
8
8
6
6
6
4
4
4
1
1
1
2
2
2
3
3
3
5
5
5
7
7
7
9
9
9
10
10
10
Toplam (1 Okul+1Hastane)
Okullar
Hastaneler
A, B ve C Seçmenleri
B ve C arasındaki oy ticareti
B hastane projesini; C okul
projesini destekliyor.
Marjinal Maliyet
Toplam Fayda

18. Oy Ticareti: Örnek-1
Her iki projenin marjinal maliyeti: 30 Dolar
Yatay eksen, toplam malın (bir okul + bir hastane) üretim
düzeyini göstermektedir.
Toplam malın marjinal maliyeti: 60 Dolar
dC, C seçmeninin toplam mala olan talebi; dB, B seçmeninin
toplam mala olan talebini gösterir.
Toplam mal bakımından hem B hem de C seçmeni, 8 birim
üretimin uygun üretim düzeyi olduğu konusunda
anlaşmaktadırlar. B ve C arasındaki oy ticareti sonucunda 8
birim hastane ve 8 birim okul üretimi onaylanır.
Oy ticareti her iki malın etkin üretim düzeyinden daha fazla
birimde üretimiyle sonuçlanmıştır.
Toplam malın 8 birim üretimi halinde, hem B hem de C
seçmeninin marjinal faydası 20 Dolar iken, A’nın marjinal
faydası sıfırdır.
Toplam talep eğrisi (DT) ile temsil edilen toplam marjinal
faydalar 40 Dolardır. Marjinal maliyet ise 60 Dolardır.

19. SEÇMENLERİN DAVRANIŞI
 Fi – (Fio + Mi) > 0 ise seçmen oylamaya katılır.
(Fi; seçmen i’nin oylamaya katılmaktan beklediği fayda, Mi; oylamaya
katılmanın maliyeti, Fio seçmenin oylamaya katılmakla vazgeçtiği
faaliyetin değeri).
 (Fi + Öi + Oi + Ci) – (Fio + Mi) > 0
(Öi; oylamada bulunması için seçmene sağlanan özel çıkar; Oi;
seçmenin oy verme eyleminden duyduğu tatmin, Ci; seçmenin oy
kullanmamanın cezasına verdiği değer).
 Rasyonel Seçmen Bilgisizliği
- Seçmenler, seçime katılan adaylar konusunda yeterli enformasyona
sahip değildirler.
- Kullandıkları oyların seçim sonucunu etkilemediğini
düşündüklerinden, enformasyon toplama konusunda isteksizdirler.
- Enformasyon toplama maliyetinin yüksek olması, bu isteksizlikte
etkili olmaktadır.

20. Devletin Başarısızlığı Teorisi
 Siyasal Arz Kaynaklı Başarısızlıklar:
1. Politikacılardaki özel çıkar motivasyonu,
2. siyasal iktidarın politik miyopluğu,
3. hizmet kayırmacılığı,
4. politik rekabetin eksikliği,
5. parti içi demokrasinin yetersizliği,
6. bürokratik etkinsizlikler,
7. siyasal etik sorunu,
8. ortanca seçmen teorisi,
9. piyasa başarısızlıklarının giderilmesindeki yetersizlikler
10.kamusal mal ve hizmet sunumundaki etkinliğin
değerlendirilmesindeki güçlükler
 Siyasal Talep Kaynaklı Başarısızlıklar:
1. seçmenin eksik enformasyona sahip olması,
2. seçmen ilgisizliği,
3. seçmenin politik miyopluğu,
4. seçmenin siyasal talebini açıklamaması,
5. mali aldanma olayı,
6. özel çıkar gruplarının rant kollama faaliyetleri

21. NORMATİF KAMU TERCİHİ
(Anayasaların Ekonomik Teorisi)
 Optimum Oylama Kuralı
 Anayasal Tercih Sorunu
 Devlet Nasıl Sınırlandırılabilir?: Anayasal Yeniden
Yapılanma

22. Optimum Oylama Kuralı
Optimal Çoğunluk:
Beklenen
Maliyetler
Kolektif Faaliyet İçin Gerekli
Birey Sayısı
C+D
D
C
K N0
OD: Karar alma maliyeti; CN dışsal
maliyet
C + D: Toplam maliyet
K: Optimal çoğunluk

23. Anayasal Tercih Sorunu (Anayasal Karar
Alma)
 Buchanan ve Tullock, devletin temel karar alma kurallarını
içeren anayasa ile yasama aşamasında alınan olağan
kararlar arasında bir ayrım yapmışlardır.
 Oybirliği kuralı altında oluşturulan anayasalar tam anlamıyla
politik sözleşmeler haline gelir.

24. Anayasal Tercih Sorunu (Anayasal Karar Alma)
Oybirliği ilkesinin yüksek işlem maliyetlerine sahip olması
nedeniyle uygulanabilirliği sınırlıdır. Bununla birlikte en
azından karar almanın anayasal aşamasında bu ilkeye
uyulmalıdır.
Oybirliği kuralını uygulamanın maliyetinin yüksek olması,
bireylerin gelecekteki (kolektif) kararlarını oluşturacak ilkeler
ya da kurumlar üzerinde anlaşamayacakları anlamına
gelmez.
Buchanan ve Tullock, anayasal aşamada oybirliğini gerekli
görmekle birlikte yasama aşamasında oybirliğinin zorunlu
olduğunu iddia etmezler. Bunun yerine çeşitli karar alma
kurallarının maliyetlerine dikkat çekerek, karar almada
optimal çoğunluğu belirlemeye çalışırlar.

25. Devlet Nasıl Sınırlandırılabilir?:
Anayasal Yeniden Yapılanma
"Anayasal-kurumsal reform içerisinde "kötü", "fena"
ve "yeteneksiz" olan politikacıların, "iyi", "nazik"
veya "yetenekli" olanlarıyla değiştirilmesi gibi bir
öneriye yer yoktur. Anayasal reform içerisinde
amaç ne yönetimde rol alan kimselerin "daha
iyilerinin" seçilmesi, ne de onların bu konuda ikna
edilmesidir. Anayasal reformun amacı
politikacıların uyması gereken sınırların ve
kuralların oluşturulmasıdır."
J. M. Buchanan

26. Teorik Kamu Tercihi, Ampirik Kamu Tercihi ve
Deneysel Kamu Tercihi Ayırımı
 Deneysel kamu tercihi, laboratuara dayalı deneylerin N (N>1) sayıdaki
bireyden oluşan kolektif bir gruptaki karar alma mekanizmalarına
uygulanmasını içerir.
 Vernon Smith ‘2002 Nobel Ekonomi Ödülü’
-1991, “Papers in Experimental Economics”.
- 1979 “Further Comments on the Application of Laboratory Experimental Methods
to Political Choice,” (with C. Plott).
- 1979 “An Experimental Comparison of Three Public Good Decision Mechanisms”
- 1978 “Experimental Mechanisms for Public Choice”
- 1977 “The Principle of Unanimity and Voluntary Consent in Social Choice”
 Grupta karar alma mekanizması üç temel unsura sahiptir:
a) Çevre,
b) Kurumlar,
c) Bireylerin davranışı.
Bir deneysel uygulamada, ilk iki unsur kontrol edilerek, üçüncü unsur
gözlemlenir.

27. DENEYSEL KAMU TERCİHİ
Çevre, bir ekonomik sorunun yapısal
özelliklerini ifade eder; birimlerin sayısı,
enformasyon yapısı, tercihler, yetenekler,
maliyet yapıları gibi.
Kurumlar, ekonomik birimlerin birbiriyle
etkileşimini yönlendiren kuralları ifade eder;
piyasa veya satış kuralları veya siyasal karar
alma kuralları gibi.
Bireylerin davranışı: Örneğin, kurumlar
değiştirilmek suretiyle, bu kurumların bireylerin
davranışını nasıl etkilediği incelenir.

28. DENEYSEL KAMU TERCİHİ
(Kamu Tercihinde Deneysel Çalışmaların Önemi)
- Bireysel davranış ile motivasyonlar birbiriyle ilişkilendirilir.
Örneğin, bireylerin motivasyonları ve tercihleri, rasyonellik
varsayımıyla ilişkilendirilir.
- Deneyler, geleneksel kamu tercihi konularını analiz etmede
kullanılır.

29. Kamu Tercihinde
Deneylerin Kullanıldığı Konular
1) Kamusal mallar,
2) Seçmen katılımı (oy kullanma),
3) Rant kollama ve lobicilik,
4) vb.

30. AMPİRİK KAMU TERCİHİ
Rochester okulu: Pozitif politik bilimi;
seçimlerin incelenmesine, parti stratejilerine,
çıkar gruplarına, koalisyon oluşumuna,
yasama organındaki davranışlara ve bürokratik
davranışa uygular.
William Riker (1962)-Oyun teorisi
James M. Walker-Kolektif karar alma süreci
Morris P. Fiorina ve John A. Ferejohn:
Temsilcilerin davranışları.

31. Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
http://www.sobiad.org
Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF
http://www.canaktan.org