KAMU TERCİHİ: GİRİŞ

1. Prof. Dr. Coşkun Can AKTAN
KAMU TERCİHİ:
GİRİŞ
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can AKTAN- Kamu Tercihi İktisadı, Ankara: Seçkin Yayınları, 2017
Sunumu Hazırlayan: Ayşe Çelebi

2. TEORİK KAMU TERCİHİ
ANALİTİK KAMU TERCİHİ
AMPİRİK KAMU TERCİHİ
DENEYSEL KAMU TERCİHİ

3. Teorik Kamu Tercihi, Ampirik Kamu Tercihi ve Deneysel Kamu Tercihi Ayırımı
Kamu tercihi alan
ındaki temel litera
türü oluşturan ilk
çalışmalar teorik
bir nitelik taşımak
tadır.
Kamu tercihi alanında çalı
şan günümüz iktisatçılarını
n bir kısmı laboratuar orta
mında ve ampirik çalışmal
arla kamu tercihinin teorik
açıklamalarını ispatlama ç
abası içerisinde bulunmak
tadırlar.
Bu alandaki deneyse
l ve ampirik çalışmal
ar,hem pozitif kamu t
ercihindeki teorileri h
em de normatif kamu
tercihindeki önerilere
ilişkindir.

4. Gerçek de iktisat biliminde deneylerde
n yararlanılmasına ABD’de ki George
Mason Üniversitesi’ndeki iktisatçı Ver
non L. SMİTH ‘in çalışmalarıyla başlan
mıştır.Smith,”Laboratuar Ekonomisi”al
anında bir araştırma alanının oluşmas
ına öncülük etmiş ve bu alandaki çalış
malarıyla “ 2002 Nobel Ekonomi Ödül
ü “nü kazanmıştır.
VERNON L.SMİTH

5. Laboratuar
a dayalı de
neylerin ek
onomik ala
nda kullanı
lmasının b
azı avantaj
ları vardır.L
abaratuara
dayalı testl
er bir teori
nin test edi
lmesine im
kan sağlar.
Deneyler Kam
u Tercihi feno
meninin daha
ayrıntılı olara
k kavranması
na olanak sağl
amaktadır.
1
2

6. Deneysel Kamu Tercihi,laboratuara dayalı deneylerin,N(N>1)sayıdaki bir
eyden oluşan kolektif bir grubun her bir üyesi için ortak sonuçlara ulaşıl
masını sağlayacak şekilde,grup karar alma mekanizmalarına uygulanma
sını içerir.Her bir grup karar alma mekanizması 3 temel unsura sahiptir.
ÇEVRE
KURUM
BİREYLERİN DAVRANIŞI

7. ÇEVRE
• Bir ekonomik konunun yapısal özelliklerini ifade eder;
birimlerin sayısı,enflasyon
yapısı,tercihler,yetenekler,maliyet yapıları gibi.
KURUM
• Ekonomik birimlerin birbiriyle etkileşimini yönlendiren
kuralı ifade eder;piyasada satış kuralları veya siyasal
karar alma kuralları gibi.
BİREYLERİN
DAVRANIŞI
•Kurumlar değiştirilmek suretiyle,bu kurumların bireylerin
davranışını nasıl etkilediğini inceler.Laboratuar ortamında
gerçekleştirilen bir deneyde deney gerçekleştirilen bir kişi
tarafından uygun bir ortam oluşturulur.

8. DENEYSEL ÇALIŞMALARIN İKİ TÜRÜ KAMU TERCİHİ İÇİN ÖNEMLİ OLABİLİR :
 Birinci grup
çalışmalar,bireysel davranış
ile motivasyonları birbiri ile
ilişkilendirir: Bireylerin
motivasyonları ve
tercihleri,rasyonellik
varsayımı ile ilişkilendirilir.
 İkinci grup çalışmalarda
deneyler,geleneksel kamu
tercihi konularını analiz
etme de kullanılır.

9. Kamu tercihinde
deneylerin
kullanıldığı bazı
konular
Bedavacılık
sorunu
Ortanca
seçmen
modeli
Çıkar
grupları ve
rant
kollama
Rasyonel
oylama
modelleri ve
seçmen
katılımı
Vernon L. SMİTH ve Charles P
LOTT gibi ekonomi bilimindeki
deneysel araştırmanın gelişim
inde öncü rol oynayan iktisatç
ılar,aynı zamanda kamu tercih
i literatürüne önemli katkılar s
ağlamışlardı.

10. WİLLİAM RİKER
Ampirik Kamu Tercihi alanında
da günümüzde önemli çalışma
lar yapılmaktadır.Bunların baş
ında William Riker’in çalışmal
arı gelmektedir.Gerçekte politi
k bilimci olan Riker,özellikle uy
gulamalı oyun teorisi ve rasyo
nel tercih yaklaşımının uygula
nabilirliği alanında ki çalışmala
rıyla tanınmaktadır.
RİKER’İN OKULU :
ROCHESTER SCHOOL

11. 1.Pozitif
Kamu
Tercihi
2.Normatif
Kamu
Tercihi
KAMU
TERCİHİ
1.Oylama Kuralları Teorisi
2.Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi
3.Çıkar Grupları Teorisi
4.Bürokrasinin Ekonomik Teorisi
5.Politik Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi
6.Oy Ticareti (Logrolling)
7.Seçmenlerin Davranışları
8.Devletin Başarısızlığı Teorisi

12. POZİTİF KAMU TERCİHİ
Pozitif kamu tercihi ;hükümetin ne yapması gerektiği
tanımlama çabasından farklı olarak ,hükümetin gerç
ekte ne yaptığını açıklamaya çalışır.”Yüksek gelirli bir
eyler,niçin düşük gelirli bireylerden daha çok oy kulla
nır ? Komiteler ve Yasama Organı nasıl çalışır? Özel çı
kar gruplarının hükümet üzerindeki etkisi nedir?”gibi
soruların cevabı Pozitif Kamu Tercihinin inceleme ala
nını oluşturmaktadır.

13. KNUT WİCKSELL
1.OYLAMA KURALLARI TEORİSİ
Bireysel tercihlerden tutarlı toplumsal terci
hlere ulaşmada oylama kurallarından yara
rlanılır.Bu kuralların başında oybirliği kuralı
gelir. kural,özellikle Knut WİCKSELL tarafın
dan savunulmuştur ve Wicksell, kamu ekon
omisinde sosyal refahın maksimizasyonu içi
n oy birliği ilkesinin uygulanması gerektiğin
i ileri sürmüştür.

14. BUCHANAN TULLOCK
Kamu tercihi iktisatçıları güncel olay
lara etki edecek direkt oylamayı ve
daha çok üyenin katılımıyla oluşaca
k bir meclisin oluşturmasını savunm
aktadırlar.Bu bağlamda Buchanan v
e Tullock ,iki basamaklı yasama siste
minin yasaların onaylanması için ger
eken çoğunluğun artmasına yol açtı
ğı için önemli olduğu ileri sürmüş ve
bu öneri bazı ülkelerde kabul görmü
ştür.Oybirliğine yakın bir oylama kur
alı seçmen tercihlerine daha iyi yans
ıtacak ve daha adil olacaktır.

15. POLİTİK REKABET VE ORTANCA SEÇMEN TEORİSİ
Politik Kamu Tercihi
nin ele aldığı konula
rdan biri de siyasal p
artiler arasında orta
ya çıkan politik reka
bet(seçim rekabeti)v
e bu rekabetin bir so
nucu olan ortanca se
çmene yönelik kamu
politikalarının uygul
anmasıdır.
Eğer bir politika
cı,oy kazandırıcı
politikaları ahla
ki olmadıkları gi
bi gerekçelerle o
rtaya çıkarsa se
çimini başkasını
n kazanacağını
bilir.
Partiler arasınd
aki seçim rekabe
tinin varlığı,belir
li şartlar dahilin
de politikacıları
n ortanca seçme
n grubunun iste
klerine uygun po
litika önerileri ür
etmeye zorlar.
DOWNS

16. Aşırı Sol Aşırı SağL M R
Seçmen Sayısı
Kaynak: Ekelund ve Tollison, 1986:447
ŞŞ ekilekil--2:2: Seçmenlerin DağılımıS e ç m e n l e r i n D a ğ ı l ı m ı
Aşırı Sol Aşırı SağL M R
Seçmen Sayısı
Kaynak: Ekelund ve Tollison, 1986:447
ŞŞ ekilekil--2:2: Seçmenlerin DağılımıS e ç m e n l e r i n D a ğ ı l ı m ı
Şekil 2 ‘de iki partili bi
r demokraside seçme
nlerin politik görüşleri
ne göre dağılımı görül
mektedir.Seçmenlerin
politik görüşlerinin po
litik spektrum üzerind
e aşırı sağdan aşırı sol
a doğru sıralandığını
ve seçmenlerinin kend
i politik görüşlerine e
n yakın olan aday oy
verdiklerini varsayalı
m.
Eğer üçüncü bi
r aday seçime
katılırsa ve diğ
er iki aday M n
oktasında kalır
ken bu üçüncü
aday R noktası
na yönelirse ,b
u aday R ‘nin s
ağındaki ve M
ile R arasında
ki oyların yarısı
nı alacaktır.

17. MANCUR OLSON
Vatandaşlar,çeşitli nedenlerle-ör
neğin bir kamusal malın üretimi
ni,bir yasanın parlamento tarafı
ndan kabulunu sağlamak veya i
stemedikleri bir yasa tasarısının
yasalaşmasını önlemek için- bazı
gruplar içerisinde hareket edebili
rler.Mancur OLSON’un bu aland
aki çalışmaları Kamu Tercihi ikti
sadı bağlamında özel çıkar grub
u üyelerinin grup içerisinde ne şe
kilde hareket ettiklerini açıklama
ktadır..
3.Çıkar Grupları Teorisi
Öte yandan Robert Tolli
son ve Gordon Tullock,çı
kar grupları teorisine Ol
son ‘dan farklı bir bakış
açısı getirmişlerdir.Olso
n,çıkar gruplarının işleyi
şi üzerinde yoğunlaşırke
n,Tollison ve Tullock’un
dikkat çektikleri nokta,ö
zel çıkar gruplarının etki
leme gücüdür.
GORDON TULLOCK

18. 4.BÜROKRASİNİN EKONOMİK TEORİSİ
WİLLAM NİSKANEN
Niskanen,”Bürokrasinin Ek
onomik Teorisi”içerisinde
büroların ayırt edici özelli
kleri üzerine yoğunlaşmışt
ır.
Kamu tercihi iktisadı ala
nında bürokrasiye ilişki
n değerlendirmelere Gor
don Tullock ve Willam N
iskanen’in çalışmalarınd
a rastlamak mümkündür
..

19. Politik konjonktür dalgalanmaları,iktidardaki politikacıların seçimleri
yeniden kazanabilmek için seçim öncesinde istihdamı arttırmaları,se
çimden sonra is enflasyonla mücadele etmeleri şeklinde ekonomiyi y
önlendirme hareketidir.William Nordhaus ”Politik Konjonktür Dalgal
anmaları ” başlıklı çalışmasında,seçim döneminde politik amaçlı olar
ak kullanılan kamu politikalarının politik konjonktür dalgalanmaların
a yol açtığını savunmuştur.
5.POLİTİK KONJONKTÜR DALGALANMALARI TEORİSİ

20. 6.OY TİCARETİ(LOGROLLİNG)
Oy ticareti (logrolling),çoğunluk kuralı ile karar
alınması durumunda bir seçeneğin onaylanmas
ı için gerekli çoğunluğun sağlamak amacıyla ya
pılan oy değiş-tokuşudur.Gordon Tullock 1959 yı
lında yayınlanan ”Çoğunluk Oylamasının Sorunl
arı” başlıklı çalışmasıyla yasama organındaki o
y ticaretine dikkatleri çekmiştir.Tullock,eğer oy t
icareti mümkünse,bu ticaretten elde edilen karş
ılıklı kazançların,bazen seçmenlerin ortak hare
ket etmeleri halinde elde edilebilir olduğunu,ak
si halde karşılıklı kazançların sağlanamayacağı
nı ileri sürmektedir.Örneğin: baraj inşaatı,bir ne
hrin temizlenmesi veya bir köprü yapımı gibi.

21. 7.SEÇMENLERİN DAVRANIŞLARI
Seçmenlerin oy verme ko
nusundaki davranışlarını
belirleyen çeşitli faktörle
r bulunmaktadır.
Kamu tercihi teorisyenlerinin
üzerinde durduğu 2 temel
nokta:
1.Oylama son
ucunda seçm
enin elde etm
eyi umduğu f
aydalar
2.Oylama nedeniyle katlana
cağı maliyetler arasındaki fa
rk ve seçmenin sahip olduğu
enformasyon düzeyidir.
Oylama sonucunda seçmenin elde etmeyi umduğu faydalar ile oylama nedeniyle k
atlanacağı maliyetler arasındaki fark sıfırdan büyükse,seçmen oylamaya katılmayı
tercih eder.Aksi halde oylama sürecinde yer almayacaktır.Oylama nedeniyle seçme
nin katlanacağı maliyetler içerisinde oylamada bulunacakları seçenekler konusund
a enformasyon edinmenin yol açacağı maliyetler önemli bir yer teşkil etmektedir.

22. 8.DEVLETİN BAŞARISIZLIĞI TEORİSİ
Kamu tercihi teorisye
nlerinin ve özellikle B
uchanan’ın bu aland
aki ilk çalışmalarında
n itibaren piyasa ile d
evlete yönelik yaptıkl
arı karşılaştırmalara,
piyasa sürecindeki ak
saklıklar sorununa ka
rşılık olarak”Politik Pi
yasa” olarak da nitel
endirdikleri siyasal s
üreçteki aksaklıkların
ortaya konulması son
ucunu doğurmuştur.
Bu bağlamda devleti
n başarısızlığına ned
en olan faktörler şu ş
ekilde sınıflandırılabi
lir: Politikacılardaki ö
zel çıkar güdüsüne sa
hip olması,piyasa ba
şarısızlıklarının gideri
lmesindeki yetersizlik
ler,özel çıkar grupları
nın rant kollama faal
iyetleri v.b.

23. NORMATİF KAMU TERCİHİ
Normatif kamu tercihi,pozitif kamu tercihi
teorisine teşkil edecek ”olması gereken”
hususları incelemektedir.
Kamu tercihi iktisadının normatif boyutu
açısından iktisat literatürüne yaptığı temel katkı
“Anayasal İktisat” ya da ”Anayasal Politik
İktisat” olarak adlandırılan ve devletin
başarısızlığının yol açtığı sorunlara yönelik somut
öneriler üreten yaklaşımdır.

24. Buchanan ve Tullock’a göre ; kamu ekonomisinde Pareto-o
ptimal bir sonuca ulaşabilmesi için oybirliği kuralı ile karar
alınması gerekir.
Buchanan ve Tullock,optimal çoğunluğu belirlemede oylama mali
yetlerinden yararlanmaktadır.Buna göre ; oylamanın yol açtığı iki
tür maliyet söz konusudur :
Karar
alma mal
iyetleri
Dışsal mali
yetler ve k
arar alma
maliyetleri

25. ANAYASAL YENİDEN YAPILANMA : ANAYASAL İKTİSAT
JOHN LOCKE
WİCKSELL
Devletin sınırlandırılması görüşü,17
.ve 18.yy düşünürlerinden Thomas
Hobbes,Montesquie ve John Locke’
ye kadar götürülebilir.Anayasal İkti
sat teorisi,Rawls’ın ”sosyal sözleşm
e” teorisini benimsemektedir.Wicks
ell,yasama organında vergi ve harc
amalara ilişkin kararların birlikte el
e alınmasına ve bu kararların oy bir
liği kuralına yakın bir oylama kuralı
ile onaylanmasını savunmuştur.