ว่าด้วย ต้องอดใจในคนที่หาคุณธรรมยาก พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภพระเจ้าโกศล ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า อำมาตย์ของพระเจ้าโกศลผู้หนึ่ง ผู้มีอุปการะมาก ได้ลอบเป็นชู้กับนางสนม. พระราชาแม้ทรงทราบ ก็ทรงอดกลั้นนิ่งไว้ด้วยคิดว่า เป็นผู้มีอุปการะแก่เรา ได้กราบทูลพระศาสดา. พระศาสดาตรัสว่า มหาบพิตร แม้พระราชาในกาลก่อนก็ทรงอดกลั้นอย่างนี้เหมือนกัน พระเจ้าโกศลทูลอาราธนา จึงทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
ขันติวัณณนชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๕. ขันติวัณณนชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๒๕)
ว่าด้วยการพรรณนาขันติ
(อามาตย์คนหนึ่งไม่อาจอดกลั้นความผิดของตนได้
จึงทูลถามพระราชาว่า)
[๑๔๙] ข้าแต่สมมติเทพ
ข้าพระพุทธเจ้ามีคนที่ขวนขวายในกิจการทุกอย่างอยู่คนหนึ่ง
แต่เขามีความผิดอยู่เรื่องหนึ่ง พระองค์จะทรงดาริเป็ นประการใดในความผิดนั้น
พระเจ้าข้า
(พระราชาตรัสว่า)
[๑๕๐] เราก็มีคนเช่นนี้อยู่คนหนึ่ง และเขาก็ปรากฏอยู่ที่นี้
ขึ้นชื่อว่าคนที่พร้อมด้วยองค์คุณทุกอย่างหาได้ยาก เราจึงชอบใจขันติ
ขันติวัณณนชาดกที่ ๕ จบ
-----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ขันติวรรณนชาดก
ว่าด้วย ต้องอดใจในคนที่หาคุณธรรมยาก
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภพระเจ้าโกศล ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า อามาตย์ของพระเจ้าโกศลผู้หนึ่ง ผู้มีอุปการะมาก
ได้ลอบเป็นชู้กับนางสนม. พระราชาแม้ทรงทราบ ก็ทรงอดกลั้นนิ่งไว้ด้วยคิดว่า
เป็นผู้มีอุปการะแก่เรา ได้กราบทูลพระศาสดา. พระศาสดาตรัสว่า มหาบพิตร
แม้พระราชาในกาลก่อนก็ทรงอดกลั้นอย่างนี้เหมือนกัน
พระเจ้าโกศลทูลอาราธนา จึงทรงนาเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
อามาตย์ผู้หนึ่งได้ลอบเป็ นชู้กับนางสนมของพระองค์
แม้คนใช้ของอามาตย์ก็ลอบเป็นชู้ในครอบครัวของเขา
เขาไม่อาจอดกลั้นความผิดของคนใช้ได้ จึงพาตัวไปเฝ้ าพระราชาเพื่อจะถามว่า
ข้าแต่สมมติเทพ คนใช้ของข้าพระองค์คนหนึ่งเป็ นผู้ทากิจการทั้งปวง
เขาได้เป็นชู้กับครอบครัวของข้าพระองค์ ข้าพระองค์ควรจะทาอะไรแก่เขา
จึงกล่าวคาถาแรกว่า :-
ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ
ข้าพระบาทมีบุรุษผู้ขวนขวายในกิจการทุกอย่าง อยู่คนหนึ่ง

2. 2
แต่เขามีความผิดอยู่ข้อหนึ่ง
พระองค์จะทรงโปรดดาริในความผิดของเขานั้นเป็ นประการใด พระเจ้าข้า.
พระราชาทรงสดับดังนั้นแล้ว จึงกล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
บุรุษเช่นนี้ของเราก็มีอยู่ในที่นี้
แต่บุรุษผู้ประกอบด้วยองค์คุณหาได้ยาก เราจึงสู้อดใจเสีย.
อามาตย์รู้ว่าพระราชาตรัสหมายถึงตน
ตั้งแต่นั้นมาก็ไม่กล้าเป็นชู้กับนางสนมอีก แม้คนใช้ของอามาตย์นั้น
ก็รู้ว่าพระราชาทรงว่ากล่าวตน ตั้งแต่นั้นมา ก็ไม่กล้าทากรรมนั้นอีก.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.
พระราชาพาราณสีในครั้งนั้น คือ เราตถาคต นี้เอง
อามาตย์นั้นรู้ว่า พระราชากราบทูลแด่พระศาสดา ตั้งแต่นั้นมา
ก็ไม่อาจทากรรมนั้น.
จบ อรรถกถาขันติวรรณนชาดกที่ ๕
--------------------------