DENEYSEL KAMU TERCİHİ

1. DENEYSEL KAMU TERCİHİ
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır :
Coşkun Can Aktan & S. Yay, “Deneysel Kamu Tercihi”,
içinde: Coşkun Can Aktan, Kamu Tercihi İktisadı ve Anayasal Politik İktisat, Ankara: Seçkin Yayınları, 2019.
Sunumu Hazırlayan : Nazik Gök
Prof. Dr. Coşkun Can Aktan

2. İktisadi aktörlerin (üretici,
tüketici, tedarikçi, finansal
aracılar vb.) davranışlarının,
karar ve tercihlerinin
laboratuvar ortamında
kontrollü bir şekilde
incelenmesine olanak
sağlayan deneysel
araştırmalar özellikle Vernon
L. Smith ve Daniel
Kahneman'a 2002 yılında
Nobel Ekonomi Ödülü takdim
edilmesinin ardından çok
büyük bir gelişme
göstermiştir.
Vernon L. Smith
Daniel Kahneman

3. Deneysel araştırmalar özellikle psikoloji
ve iktisat disiplinlerinin birleşimi ile
ortaya çıkan davranışsal iktisat alanında
çok yaygın olarak uygulama alanı bulmuş
ve daha sonra iktisat biliminin pek çok
alt disiplini içerisinde yaygınlık
kazanmıştır.
Kamu tercihi bunlardan sadece birisidir.

4. DENEYSEL KAMU TERCİHİNİN DOĞUŞU
Deneysel iktisadın kurucusu
olarak kabul ettiğimiz Amerikalı
iktisatçı Vernon L. Smith mesleki
kariyerinde "kamu tercihi”
alanında bir çok araştırmalar
yapmış bir iktisatçıdır. Smith
1988-1990 yılları arasında Kamu
Tercihi Topluluğu dönem
başkanlığını yürütmüştür.
Vernon L. Smith araştırmaları ile
esasen deneysel kamu tercihi
adı verilen araştırma alanın da
kurucusu ve öncüsüdür. Smith
gibi bir dönem Kamu Tercihi
Topluluğu dönem başkanlığını
yürüten Nobel Ekonomi Ödülü
sahibi Elinor Ostrom da deneysel
iktisadın öncülerinden biri olarak
kabul edilir.

5. Halen California Institute of
Technology üniversitesinde görev
yapan Charles R. Plott da Smith gibi
deneysel kamu tercihine önemli
katkılar sunan bir diğer bilim
insanıdır. 1976-1978 yılları arasında
Kamu Tercihi Topluluğu dönem
başkanlığını yapan Plott kamusal
mallar, oylama, regülasyon vs.
konularında bir çok deneysel
araştırmalara imza atmıştır .
Charles R. Plott
(ABD,1938)

6. Kamu tercihi disiplinin kurucu ve öncülerinden birisi
olarak kabul edeceğimiz Gordon Tullock da kamu
tercihi disiplini içerisinde deneysel araştırmaların
uygulanmasına destek olmuş bir bilim insanıdır.
Tullock'un öncü olduğu rant kollama ile ilgili teoriler
deneysel çalışmalar için oldukça uygun bir alan
olmuştur. Deneysel kamu tercihi alanında yapılan
deneylerin büyük çoğunluğu Tullock'un çalışmaları
üzerine inşa edilmiştir. Gordon Tullock

7. Tullock'un deneysel çalışmalara ilgisi 1999 yılında
bir deney kullandığı makalesi ile başlamış, ancak
alan üzerindeki etkisi bu makale ile sınırlı
kalmamıştır. Tullock'un 1999 tarihli makalesi
mahkum ikilemi konusunda tasarladığı ve
yürüttüğü deney ile ilgilidir.

8. Kamu tercihi iktisadı alanındaki temel
literatür esasen teorik ve analitik
çalışmalardan oluşturmaktadır. Ampirik
ve deneysel çalışmalar ise bir anlamda
kamu tercihi iktisadının teorik
açıklamalarını ispatlama gayesi
taşımaktadır Kamu tercihi iktisadında
deneyler mevcut yöntemleri
tamamlayıcı bir yöntem sunmaktadır.

9. Kamu tercihi iktisadında deneysel çalışmaların iki alanda gerçekleştiği görülmektedir.
İlk olarak deneyler ile bireysel davranış ve
motivasyonlar analiz edilmekte ve birbirleriyle
ilişkilendirilmektedir.
İkinci olarak deneylerde geleneksel kamu tercihinin
konuları analiz edilmektedir.

10. Deneysel kamu tercihi,
laboratuvara dayalı deneylerin
N (N>1) sayıdaki bireyden
oluşan kolektif bir grubun her
bir üyesi için ortak sonuçlara
ulaşılmasını sağlayacak
şekilde, grup karar alma
mekanizmalarına
uygulanmasını içermektedir.

11. Çevre. Bir iktisadi konunun yapısal özelliklerini
(birimlerin sayısı, enformasyon sayısı, tercihler,
yetenekler, maliyet yapıları vb.) ifade
etmektedir.
Kurum. İktisadi birimlerin birbirleriyle
etkileşimlerini yönlendiren kuralları (piyasa
kuralları, satış kuralları, siyasal karar alma
kuralları vb.) ifade etmektedir.
Bireylerin Davranışları. Kurumların bireylerin
davranışlarını nasıl etkilediğini ve meydana
gelen değişimi incelemektedir.
Her grup mekanizması ise üç temel bileşenden oluşmaktadır :

12. Kamu tercihi iktisadı
alanında 1970'lerden bu
yana laboratuvar
teknikleri kullanılarak
çeşitli çalışmalar
yapılmaktadır.
Peter Bohm (1972) kamusal
mallara olan talebin tahmini
hakkında, Morris P. Fiorina ve
Charles Plott (1978) ve Charles
Plott ve Michael E. Levine
(1978) oylama deneyleri
hakkında ilk çalışmaları
yapmışlardır
Deneysel kamu tercihi alanında
genel olarak bedavacılık sorunu,
kamusal mallara ilişkin karar alma
mekanizmaları, oylama modelleri,
oy ticareti , ortanca seçmen modeli,
rant kollama seçmen katılımı, aday
profilleri konularında deneysel
araştırmalar yürütülmüştür.
Kamu tercihi iktisadı alanında 1970'lerden bu yana laboratuvar teknikleri kullanılarak çeşitli çalışmalar
yapılmaktadır :

13. Kamu tercihi ve
deneysel iktisat
geleneksel iktisat
bilimine metodolojik
açıdan farklı bir yol
çizmiştir. Kamu
tercihinin iktisat
bilimine metodolojik
yönden kazandırdığı
boyut interdisipliner
araştırma olmuştur.

14. Kamu tercihi iktisadı alanında araştırma
yapanlar felsefe, sosyoloji, siyaset bilimi,
hukuk ve saire sosyal bilimler alanındaki
araştırmalardan geniş ölçüde istifade ederek
araştırmalarını sürdürmüşlerdir. Deneysel iktisat
ise laboratuvar çalışmalarının iktisadi
araştırmalarda kullanılmasını sağlamıştır.

15. Geleneksel iktisatta
iktisadi olaylar,
davranışlar, karar ve
tercihler teorik ve ampirik
yönden inceleme konusu
yapılırken deneysel iktisat
laboratuvar çalışmalarını
iktisat bilimine taşımış ve
iktisat bilimi bir yönüyle
deneysel bir bilim olma
yönünde ilerlemiştir.

16. Kamu tercihi araştırma
programında başlangıçta "teorik-
analitik" ve aynı zamanda "felsefi-
tarihsel" metodoloji hakim iken bu
durum zaman içerisinde değişim
göstermiştir. Kamu tercihi alanında
bugün "ampirik" ve "deneysel"
araştırmalar her geçen gün ağırlığını
arttırmaktadır.

17. Özellikle son yıllarda siyasal aktörlerin
(seçmen, çıkar grupları, politikacılar ve
bürokratlar) davranış, karar ve tercihleri pek
çok deneysel araştırmaya konu olmaktadır.