EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSADA KATKIDA BULUNAN DÜŞÜNÜRLER

1. PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu Sunum Şu Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları Ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
C C Aktan & S Yay “Evrimci Kurumsal İktisat (Tarihsel Temelleri Ve Katkıda Bulunan Başlıca
Düşünürler)”, İçinde: C. C. Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce, Ankara: Seçkin Yayınları,
2018.
Sunumu Hazırlayan: Emre Akkurt

2. EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT YAKLAŞIMI
Kurumsal İktisat Evrimsel İktisat
•Eski Kurumsal İktisat
•Yeni Kurumsal İktisat
•Her iki ekolün önemli temsilcilerinin görüşleri ile
ortaya çıkmıştır.

3. "Eski kurumsal iktisat“entelektüel temelleri aşağıda detaylı bir
şekilde de ele aldığımız ThorsteinVeblen, John R. Commons ve
Wesley C. Mitchell tarafından atılan ve iktisadın temeline
kurumları yerleştiren bir öğretinin adıdır. Joseph A.
Schumpeter'i de eski kurumsal iktisat yaklaşımına katkılarda
bulunan bir düşünür olarak ele almanın uygun olduğunu
söyleyebiliriz.

4. "Yeni kurumsal iktisat" ise kuralların ve kuramların önemine
işaret eden muhtelif iktisat okullarının bütününe verilen
isimdir. Yeni kurumsal iktisat ise Freidrich A. vonHayek,
Ronald H. Coase, Douglass C. North, Oliver E. Williamson gibi
önemli isimler ile temsil edilmiştir. Bütün bu isimler evrimci
kurumsal iktisata farklı perspektilerden katkı sağlamışlardır.

5. • Evrimsel iktisadın doğuşuna zemin hazırlayan ilk
haberciler Darwin ve Lamarck olmuştur.
• 1859 yılında aykırı bir fikir söylemenin, yeni bir görüş dile getirmenin
çok zor ve bir o kadar da kötü sonuçlarının olabileceği bir dönemde
Darwin "evrim teorisi” (theevolutionarytheory) olarak da bilinen
görüşleri ve bu görüşlerinin yer aldığı "Türlerin Kökeni” (TheOrigin of
Species)adlı eserini yayınlamıştır.
•Darwin'in bu eserinde bir iktisatçının, Malthus'un 1798
tarihli "Nüfus Üzerine İnceleme” (An Essay on thePrinciple
of Population) eseri ilham kaynağı olmuştur.

6. DARWIN LAMARCK
Yaşam, bir var olma
mücadelesi ve bu
mücadelede güçsüz olanlar
kaybedip yok olup
giderken, güçlü olanlar ise
hayatta kalıyordu. Doğal
olarak hayatta kalanlar
daha fazla çoğalıyor ve bu
durum zamanla canlı
türünün popülasyonunu da
etkiliyor ve sonunda
tamamen farklı ve yeni bir
tür ortaya çıkıyordu.

7.  Yeni bir türün ortaya çıkması düşüncesi, yani
türlerin değişebileceği düşüncesi ise esasen
Darwin'den 50 yıl önce, 1809 yılında
yayınlanan "Zoolojinin Felsefesi” (Zoological
Philosophy) isimli kitabında evrim hakkında
düşüncelerine yer veren Jean-Baptiste
Lamarck'a dayanmaktadır.
 Lamarck, çevre etkisiyle canlılarda meydana
gelen değişmelerin daha sonraki nesillere
geçebileceğine inanmış ve bitki ve hayvan
türlerinin çevre şartlarının etkisiyle
değişebileceğini savunmuştur.

8. Kaynak: (Aktan, 2014)
Şekil 1: Evrimci Kurumsal İktisat: İlk Haberciler, “Evrim”
Perspektifini Esas Alan ve “Evrim” Perspektifinden Bağımsız
İlerleyen Kurumsal İktisatçılar

9. Evrimci perspektifi sosyal bilimlere
uyarlamak ve insan toplumunu
şekillendiren evrimsel bir sürecin
olduğunu dile getirmek ise 1850
yılında yayınladığı "Sosyal Statik”
(SocialStatics) adlı kitabı ile
Spencer'in evrimci kurumsal iktisat
tarihi açısından ayrı bir önem arz
etmesine yol açmıştır.
Spencer, birey-çevre ilişki ve uyum
gibi konularda görüşlerini dile
getirirken evrimin güneş sisteminden
dünyaya, dünyadan tüm canlıların
bedenlerine, canlıların bedenlerinden
tüm sosyolojik yapılara kadar
gerçekleşen bir kanun olduğunu ileri
sürerek evrim düşüncesi ve sosyal
bilimler ilişkisini adeta zirvelere
taşımıştır. İngiliz düşünür, Darwin’in evrim
teorisi olarak bilinen görüşlerini
felsefe, psikoloji ve diğer sosyal
bilim alanlarına uygulama çabası
içerisinde olmuş, bu konudaki
çalışmalarını “sentetik
felsefe”(syntheticphilosophy)
olarak adlandırmıştır

10.  Bu üç önemli isim ise; Darwin, Lamarck ve
Spencer, evrimsel iktisadın, kurumsal
iktisadın ve evrimci kurumsal iktisadın ortaya
çıkmasının ilk habercileri olmuştur.
 Önceki açıklamalarımızda isimlerini saymakla
yetindiğimiz Mandeville, HIme, Smith,
Ferguson gibi düşünürler doğrudan evrimsel
biyoloji konuları ile ilgilenmedikleri için onları
bu “ilk haberciler” kategorisine dahil etmeyi
doğru bulmuyoruz.

11. Veblen ve doğal olarak da Darwin'in
izinden giden John Commons
(1862-1945), çalışmalarında
"kurumsal değişim" konusu
üzerinde durmuştur.
1800’lü yılların sonlarına doğru
ThorsteinVeblenbazı eserlerinde
kurumların evrimi, kurumsal
değişim gibi konular üzerine
görüşlerini ortaya koymuştur.
Wesley C. Mitchell (1874-1948)
ise yaptığı analizler neticesinde
toplumdaki kurumların devamlı
bir değişim içerisinde olduğu
sonucuna varmıştır.
**Bu isimler eski kurumsal iktisat yaklaşımını daha da ileriye taşımıştır.

12. İktisat yazınına bir çok
önemli kavramı
kazandıran Hayek
“kendiliğinden oluşan
düzen” kavramını ortaya
atarken bilgi hakkında
varsayımlar dile getirmiş
ve bunu yaparken de
Darwin'in doğal seçilim
görüşünden etkilendiği
görülmüştür. Nasıl ki
Darwin'in teorisine göre
güçlü olan türler hayatta
kalarak nesillerini devam
ettirebiliyorsa, Hayek'e
göre toplum için yararlı
olan bilgiler zamanla
kendiliğinden kabul
görerek
kurumlaşmaktadır.
Schumpeter'in "yenilik"
kavramı üzerine dile
getirdiği görüşler ise
kendisini evrimci kurumsal
iktisadın öncülerinden biri
haline getirmiştir. Düşünür
ile ön plana çıkan
teknoloji, teknolojik
gelişme, inovasyon, yenilik
vb. kavramlar da evrimci
kurumsal iktisat
yaklaşımında önem arz
eden bir konuma gelmiştir.
Schumpeter, kapitalizmin
evrimi konusunda
incelenmesi gereken temel
değişkenin yenilik olması
gerektiğini vurgularken
esasen bugünkü dünya
ekonomisini de
anlamamıza yardımcı
olmuştur.
Evrimci kurumsal iktisat alanına iki önemli isim adeta damgasını
vurmuştur: HAYEK ve SCHUMPETER

13.  Bir dönem önemini yitiren eski kurumsal iktisat Nobel ekonomi
ödülü ile onurlandırılan Ronald Coase, Douglas North ve Oliver
Williamson gibi isimlerle adeta yeniden dirilmiştir.
•Coase'nin 1937 tarihli "Firmanın
Doğası” (The Nature of Firm) isimli
makalesi günümüzde halen en çok
tartışılan çalışmaların başında
gelirken, işlem maliyetleri yaklaşımı ve
firma teorisinin de öncüsü olan
Coase'nin bu önemli çalışması aynı
zamanda yeni kurumsal iktisadın da
başlangıcı kabul edilmektedir. Firma
teorisinde biyolojik bir kavram olan
"organizma" sözcüğü firmaları tasvir
etmede kullanılırken, evrim metaforu
da mülkiyet haklarının ortaya çıkışı ve
gelişimini açıklamakta kullanılmaya
başlamıştır.
•North ise, kurumlar,
kurumsal değişim ve
ekonomik büyüme ilişkilerine
değinirken özellikle
ekonomik değişim sürecini
açıklamak için statik
teorilerin yetersiz kaldığına
vurgu yapmış, Darwin ve
evrimci yaklaşımdan
yararlanması gerektiğini
belirtmiştir.

14.  1970'lerde Schumpeter'in öğrencilerinden olan ve aynı zamanda
"biyoiktisat (bioeconomics)" kavramını da ilk kez kullanan bilim
insanlarından olan NicholasGeorgescu-Roegen, Kenneth E.
Boulding ile birlikte iktisada evrimci bir bakış açısı ile yaklaşmış,
aynı isimler ve ayrıca StanMetcalfe iktisatta evrim başta olmak
üzere biyolojik metaforları kullanmışlardır.

15. 1980'lerin başında ise
Richard R. Nelson ve
Sidney G. Winter
“Ekonomik Değişimin
Evrimsel Teorisi” (An
EvolutionaryTheory of
EconomicChange) isimli
bir kitap yayınlamış ve
bu kitap günümüzde
birçok iktisatçı
tarafından evrimsel
iktisadın başlangıcı
kabul edilmiştir.
Schumpeter'in etkisiyle
Neo-Schumpeterci
evrimci iktisat olarak da
bilinen ve ortaya çıkan
bu yeni yaklaşım
evrimci kurumsal
iktisada da temel teşkil
etmiş ve iktisadın en
tartışılır konulardan biri
haline gelmiştir.

16. Diğer bir önemli isim olan, Darwin'in evrim teorisinin
biyoloji ile sınırlandırılamayacak kadar önemli olduğuna
dikkat çeken Geoffrey M. Hodgson ise evrimsel iktisat
ile ilgili hemen hemen her çalışmada dikkat çekmeye
başlamıştır. Hodgson'un iktisadı Darwinci perspektifle
ele almanın önemine değindiği "İktisat ve Evrim: İktisadı
Yeniden Hayata Döndürmek” (EconomicsandEvolution:
Bringing Life BackintoEconomics) adlı çalışması evrimsel
iktisat yazınına büyük katkılar sağlamıştır.
1990'lı ve 2000'li yıllarda ise yine Schumpeter'den
etkilenen ancak iktisatta biyolojik benzetmelerin
kullanımına eleştiriler getiren UlrichWitt ve John Foster
ise evrimsel iktisadı çok farklı boyutlara taşımıştır.

17.  Evrimci kurumsal iktisadın doğuşunu ve tarihsel gelişim
sürecini bu şekilde özetledikten sonra bu disiplinin
doğuşuna en önemli katkılarda bulunmuş olan düşünür
ve bilim insanlarının görüşlerini özetlemekte yarar
görüyoruz. Bu bölümdeki açıklamalarımızda sadece
“evrim” perspektifini esas alan ve bu perspektiften
kurallar ve kurumlar konularını inceleyen düşünürleri ve
görüşlerini özetleyeceğiz.
 Bize göre bu belirttiğimiz kategoriye dahil
edebileceğimiz düşünürler ya da bilim insanları Veblen,
Hayek, Schumpeter, Nelson-Winter ve Hayek’tir. Coase,
Williamson ve Buchanan “yeni kurumsal iktisat” adı
verilen disiplinin başlıca temsilcileri olmakla birlikte bu
bilim insanlarının çalışmalarında evrimcilik vurgusu ya
da perspektifi belirgin ya da hakim değildir. Bu
bakımdan Coase, Williamson ve Buchanan’ın görüşlerini
çalışmamıza dahil etmemiş bulunuyoruz. (bkz. Şekil)

18. Evrimsel İktisat ve Kurumsal İktisat: Farklı Perspektifler
Kaynak, Aktan (2014).