BİLİMSELLİK, BİLİMCİLİK VE DENEYCİLİK

1. Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Ozan Erinç
BİLİMSELLİK, BİLİMCİLİK
VE DENEYCİLİK
Prof.Dr. Coşkun Can Aktan

2. Deneysel iktisattın
önemli isimlerinden
Charles R. Plott 1991 de
yazdığı makaleye “
İktisat deneysel bir
bilim mi olacaktır? ”
başlığını vermiştir.
Aradan 30 yıl geçmiştir
ve iktisat biliminde
laboratuvar çalışmaları
her geçen gün daha da
artmaktadır.

3. Deneysel iktisadın iktisat
bilimine olan katkılarını
küçümsemek cehalet olur.
Ancak deneysel iktisat pozitif
bilim değildir. Deneysel iktisat
inceleme konusu yapılması
gereken bir bilim dalıdır.
Çünkü basit bir gözlem ile
anlaşılabilecek iktisadi
meselelerin “ampirik” testlere
tabi tutulması bize göre
iktisat bilimini geri
götürecektir.

4. Nitekim, iktisatçılar davranışsal
iktisadın “irrasyonalite” ilkesini
yanlış yorumlayarak bireylerin
korunmasına yönelik devlet
müdahalelerini (paternalizm)
savunan araştırmalarını
artırmışlardır.
Benzer şekilde davranışsal iktisat
ile beğenilen “sınırlı rasyonalite” ve
“irrasyonalite” kavramları da iktisat
bilimine katkılar sunmuştur.
İrrasyonalite, insanın “özel çıkarı
maksimize etme” güdüsünü
ortadan kaldırmaz.

5. “Bilimsellik” ile “bilimcilik”
arasındaki ayrıntının ihmal
edilerek iktisat
araştırmalarında anlamsız
grafiklerin, formüllerin,
deneylerin vs. kullanılması
iktisat bilimini
yörüngesinden saptırmıştır.

6. “Bilimsellik” ile “bilimcilik”
arasındaki ayrıntıyı en iyi
anlatan Friedrich A. Von
Hayek olmuştur. Hayek
“bilimsellik” kelimesinde
değişiklik yaparak
“bilimcilik” adında bir
kelime türetmiştir. Hayek’e
göre bilimcilik, “bilimsel
kavramların adi bir taklidi”
dir.

7. Bilimcilik oyununun deneysel iktisatta “deneycilik”
oyununa dönüştüğü açıktır. Deneyimsel olarak
anlayabileceğimiz pek çok konunun gereksiz deneysel
araştırmalara konu olması bize göre deneyciliktir.

8. Deneycilik ile deneyselciliği
karıştırmamak gerekir.
Deneyselcilik bilginin tek
kaynağının deney
olduğunu öne sürer.
Deneycilik ise arkasında
deneyselcilik felsefesi
olmadan her alanda deney
yapma alışkanlığıdır.

9. İktisat biliminde
“deneycilik” eğiliminin
var olduğunu not
etmeliyiz. Asıl tehlike
buradadır. İktisat
biliminde “deneycilik
oyunları” genç beyinlerin
zamanını israf etmekten
başka bir şey değildir.

10. Bugün “gereksiz
deneycilik” bırakınız iktisat
gibi doğrudan
“laboratuvar-dışı” bir
bilimi, doğa bilimlerinde
de eleştirilmektedir.
Örneğin, hayvanlar
üzerinde yapılan
deneylerin özensiz
olduğunu inceleyen bir
literatür bulunmaktadır.

11. Bilimciliği; matematiksel
formalizmden, davranışsal
iktisattan, kısaca iktisadın tüm
alanlarından uzak tutarak ancak
“bilimsellik” yolunda ilerleyebiliriz.
Teori pratiğe dönüşmediği sürece
hiçbir şeydir. Pratikte işe yaramayan
teori değersizdir.

12. Alfred Marshall’ın
söylediği şu söz bu
çerçevede değerlendirilir:
“Teori olmadan iktisadi
sorunları kavrama imkanı
olmaz. Ancak genel ve
soyut bir teorik iktisadın
gerçek iktisat olduğunu
düşünmüyorum. Teori,
gerçek iktisadın sadece
parçasıdır.”

13. Neyin gözlemleneceğini
bize söyleyen teoridir. Test
etmek, ölçmek, formül ve
denklemlerle izah etmek
arkasında sağlam bir
hipotez olmadan bir şey
ifade etmez.

14. Bilimsel yöntemlerle test edilemeyen
teori sağlam bilgi veremez. Bazen de
pratik gözlemin ampirik çalışmaya
üstünlüğü kabul edilmelidir. Aynı
şekilde deneyimsel bilginin bazen
bilimsel deneylerden üstünlüğü de
kabul edilmelidir.
Deneysel araştırmalar bizim daha
güvenilir bilgileri elde etmemizi
sağlayabilir bu bakımdan
deneyselciliğe karşı olunması doğru
değildir.

15. John Hey’in dediği gibi
“gelecek teorileri
deneylerle test edilen
araştırmalara tanıklık
edecektir.” Deneysel
yöntem, teoriler
arasında ayrım yapmada
kesinlik sağlayacaktır.
Deneyler iktisadın
teorik temellerini
güçlendirmeye
yarayacaktır.