KURALLAR VE KURUMLARIN EVRİMSEL GELİŞİMİ

1. KURALLAR VE KURUMLARIN
EVRİMSEL GELİŞİMİ
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kaynak: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce:
Ankara: Seçkin Yayınları, 2018
Sunumu Hazırlayan: AYLİN BAKIR

2. EVRIMCI KURUMSAL IKTISATÇıLARıN DARWINCI PERSPEKTIFLE ELE ALDıKLARı IKI KONU
BULUNMAKTADıR: KURALLAR VE KURUMLAR.
Kurallar, insanlararası
ilişkiler ve
etkileşimlerde davranış
ve eylemlere imkan
veren ve aynı zamanda
onları sınırlayan
ilkelerdir.
Kurumlar bir arada
yaşama süreci içerisinde
bulunan insanların
davranışlarını, eylemlerini,
alışkanlıklarını,
geleneklerini, değerlerini
ve inançlarını ifade eden
formel ve informel
kurallar bütünüdür.
Kurallar olusturulma
biçimine göre ikiye ayrılır
1. Kendiliginden oluşanlar
2. Oluşturulan kurallar
Kurumlar arasındaki ayrım
1. İnformel kurumlar
2. Formel kurumlar

3. Kuralların oluşumu konusunu "informel kurallar (içsel kurallar)" ve
"formel kurallar (dışsal kurallar)" şeklinde bir ayrımı esas alarak da
inceleyebiliriz.
Friedric August Von
HAYEK
Hayek'e göre geçmişteki
davranışlarımız, eylemlerimiz,
kararlarımız ve seçimlerimiz zaman
içinde "informel kurallar" olarak
ortaya çıkmakta ve kurallar zamanla
kurumlaşmaktadır.
Mitler, örf ve adetler,
alışkanlıklar...
Formel kurallar, insanların
bilinçli bir şekilde sarf ettikleri
çabanın sonucu oluşmaktadır.
Anayasalar, kanunlar,
tüzükler...

4. • Formel kurumlar, resmi olarak
kabul gören kanallar vasıtasıyla
oluşturulan ve topluma iletilen
kodlardır.
• KURUMLARı DA TıPKı KURALLAR GIBI "INFORMEL KURUMLAR (IÇSEL KURUMLAR)" VE
"FORMEL KURUMLAR (DıŞSAL KURUMLAR)" OLMAK ÜZERE IKILI BIR AYRıM ILE
INCELEYEBILIRIZ.
• Enformel kurumlar ise, resmi
olarak kabul gören kanallar
dışında oluşturulan ve topluma
iletilen sosyal kodlardır.

5. kurallar zaman içerisinde toplum
içinde kabul görmekte ve bu kabul
ile birlikte kurumlar oluşmaktadır.
Yani, kurallar zamanla birer kurum
haline gelmektedirler.
davranış ve eylem
alışkanlıklar
gelenek
kural
kurum

6. Mary DOUGLAS
Mary Douglas ise, kurumları uzlaşımlar (uzlaşmalar) olarak tanımlamaktadır.
Uzlaşmalar: koordinasyonu garanti altına alacak bir kuralın varlığı bütün
tarafların ortak faydası haline geldiği anda, kimsenin çatışan çıkarları
olmadığında ve istenilen düzen bozulur korkusu ile kimsenin yoldan çıkmaması
durumunda doğmaktadır.
uzlaşımın kuruma dönüşmesi için belli bir sürece ihtiyacı vardır. Çünkü bir
fikrin yerleşmesi toplumsal bir süreçtir.

7. Darwinci perspektifle insan toplumunu bir dizi aşamadan geçen bir doğal "olgu"
olarak kabul eden ve doğal dünyayı şekillendiren evrimsel bir sürecin olduğunu
dile getiren büyük düşünür
Herbert SPENCER
Spencer, evrim kavramına
büyük önem veren,
Darwinci çizgide evrim
teorisini savunan ve
kültürel evrimi kendi
felsefelerinin temeline
yerleştiren önemli
düşünürden birisidir.
• Spencer, toplumların k ültürel
yaşamlarının da biyolojik dünyada
gözlemlenen evrimsel ilkelere uygun
biçimde geliştiğini iddia etmektedir.

8. • Spencer geliştirdiği insan toplumu modelinde, Darwin'in
doğal seçilim görüşünden etkilenmiştir. Buna göre
toplumda en güçlü kişiler doğal olarak üstte çıkmakta, zayıf
kişiler ise yok olmaktadır. Spencer bu durumu "en güçlü
olanın hayatta kalması" durumu olarak açıklamaktadır
• Spencer'in beyinde gerçekleştirdiğini iddia ettiği
evrimsel süreç toplumda işe yarayan kuralların bir sezgi
olarak kişide içselleştirilmesini sağlamaktadır.
• Bu tür bir evrimsel gelişme ise hem bireyin
mutluluğunu hem de toplumun faydasını arttırmaktadır.

9. Kurallar ve
kurumların
gelişiminde en
büyük katkıyı
sağlayan HAYEK..
• Hayek'in savunduğu şey ise, sosyal düzenin bilinçli aklın düzenlemesinden uzak
ve kendiliğinden ortaya çıkan bir düzen oluşudur. Hayek'in terminolojisinde işte
bu kendiliğinden ortaya çıkan düzen ile Darwin'in evrim teorisi ikiz kavramlardır
Hayek'in dile getirdiği gibi kendiliğinden oluşan düzen ve yapay
(oluşturulmuş) düzen ile birlikte doğal düzeni de sayarsak başlıca üç
tür sosyal düzenden söz edilebilir.

10. Yapay düzenler: kendiliğinden oluşmuş değil, oluşturulmuş veya yapılmış bir düzendir.
Hayek yapay (oluşturulmuş) düzene antik yunandaki deyimiyle "taxis" adını vermekte
kendiliğinden oluşan düzen:insan planı ve tasarımının hiç bir etkisi olmaksızın ancak zamanla
insan eylem ve davranışlarının bir sonucu olarak ortaya çıkan
Hayek kendiliğinden oluşan düzene ise yine antik yunandaki deyimiyle "cosmos" adını vermektedir.

11. Hayek'in terminolojisinde kendiliğinden ortaya çıkan düzen ile Darwin'in evrim teorisi ikiz kavramlar olduğu
gibi, cosmos ile kültürel evrim kavramları da Hayek'e göre ikiz kavramlardır.
Hayek yapay (oluşturulmuş) düzene antik yunandaki deyimiyle "taxis" adını, kendiliğinden oluşan
düzene ise yine antik yunandaki deyimiyle "cosmos" adını vermektedir. Hayek'in evrim anlayışı,
taxis ve cosmos üzerine görüşleri ile de anlaşılmaktadır. Buna göre Hayek'in sınıflandırmasında
taxis ve cosmos belirli bir "kültürel evrim (cultural evolution)" içerisinde ortaya çıkar.

12. Hayek'e göre kendiliğinden doğan bir düzenle yapma bir düzenin oluşabilmesi
için uyulmak zorunda olunan birbirinden farklı iki tip kural vardır.
kendiliğinden doğan
düzen için "nomos"
yapay düzen için "thesis"
Nomos evrensel nitelikli,
soyut ve bireysel
amaçlardan bağımsız
kuralları ifade etmekte ve
kendiliğinden doğan
düzenin oluşumunda
önemli bir role sahip
olmaktadır.
Thesis ise sadece
belirli bir kesime
uygulanabilecek bir
başka ifadeyle
yöneticilerin
amaçlarına hizmet
edecek türden
kuralları ifade
etmektedir