Paternalizm ve Vergi Ayrımcılığı : Baba Devlet ve Mali Ayrımcılık

1. PATERNALİZM, İYİLİKSEVER DEVLET VE
VERGİ AYRIMCILIĞI:
SAĞLIĞA ZARARLI ALIŞKANLIKLAR VE SAĞLIĞA
ZARARLI GIDALARIN VERGİLENDİRİLMESİNİN
BEKLENMEYEN SONUÇLARI
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Mali Ayrımcılık: Ankara:
Seçkin Yayınları, 2019
Sunumu Hazırlayan :Bilal AKBAY
PROF.DR.
COŞKUN CAN AKTAN

2. Paternalizm
Paternalizm,
vatandaşlarının her
ihtiyacını karşılayan
Baba Devlet anlayışını
ifade etmektedir. Devlet,
esasen vatandaşların
can ve mallarını
korumakla ve
gözetmekle sorumlu olan
sınırlı bir devlet olmalıdır.

3. İYİLİKSEVER DEVLET
İyiliksever devlete göre “zararlı
mallar” üzerine vergi
konulmasının rasyoneli
vatandaşların sağlığının ve
mutluluğunun temin edilmesidir.
İyiliksever devlet bireyleri zararlı
mallardan korumak için “günah
vergileri”, “obezite vergisi” ve
benzeri vergilerin tüketimi
azaltacağını savunur.

4. İYİLİKSEVER DEVLET
Ancak iyiliksever devletin sigara ya da içki gibi zararlı
alışkanlıklar ya da şekerli içecekler üzerine vergi
koymasının “beklenmeyen
sonuçları” (unintended consequences) söz konusudur
ve iyiliksever devlet bu yan etkileri dikkate almamakta
ya da hesaba katmamaktadır.

5. Selektif Vergileme Uygulamalarının
Beklenmeyen Sonuçları
Sigara, tütün ürünleri
ve alkollü
içeceklerin vergi
sonrası fiyatlarının
artması
Sınır bölgelerindeki
ticaretin
genişlemesi, kara
borsanın ortaya
çıkması ve
kaçakçılık
faaliyetlerinin
yaygınlaşması
Sonuçta yasalara
riayet etmeme veya
başka bir
ifadeyle yasa-dışılık
toplumda
yaygınlaşması

6. Selektif Vergileme
Uygulamalarının Beklenmeyen Sonuçları
Sigara, tütün ürünleri ve alkollü
içecekler üzerindeki ağır, haksız ve
ayrımcı vergileme kayıt-dışı
ekonominin genişlemesine neden
olur. Üreticiler faaliyetlerini
informel ekonomiye kaydırırlar Günah vergilerinden kurtulmak
isteyenler tüketimlerini azaltmazlar;
“self-servis yöntemi” ile evde sigara ve
içki imalatına başlayabilirler. Alkol genel
olarak sağlığa yararlı değildir; ama
sağlıksız koşullarda üretilen bir alkollü
içecek marketlerden satın alınan
ürünlerden çok daha sağlıksız ve dahası
ölümcül sonuçlar ortaya çıkarır.

7. Paternalizm, Selektif Vergileme ve
Beklenmeyen Sonuçlar
Yasa-Dışı
Davranış
• Sınır Ticareti
ve
Kaçakçılık
• Vergi
Gelirlerinde
Azalma
Kayıt-Dışı
Ekonomi
• Rant
Kollama
Marka ve
Kalite İkamesi
• Self-Servis
• Vergi
Rekabeti

8. Paternalizm, Selektif Vergileme
ve Beklenmeyen Sonuçlar
 Selektif vergilemenin bir diğer
beklenmeyen etkisi “ikame
etkisi”dir. Zararlı mallar üzerine
vergi konulmasından sonra
bireyler bu mallar yerine daha
az bilinen mallara yönelebilirler.
Buna 'kalite ikamesi' denir.

9. Alchian-Allen Teorisi
 Kalite İkamesi'ne benzer bir durum da Alchian-
Allen Teorisi’dir
 Alchian-Allen teorisini şu şekilde açıklayabiliriz. Eğer
“kaliteli mal” ve “kalitesiz mal” olmak üzere iki ayrı
ikame mal üzerine bir sabit-miktarlı vergi konursa
bu durumda tüketim kaliteli mala doğru kayar. İlk
kez 1964 yılında Armen Alchian ve William R. Allen
tarafından yayınlanan ders kitabında ele alınmış
ve konu daha sonra iktisat literatürüne “Alchian-
Allen Teorisi” olarak girmiştir

10. Alchian-Allen Teorisi
 Alchian-Allen teorisi esasen
vergi artışının otomatik olarak
zararlı mal tüketimini
azaltacağı iddiasını çürütür.
Belirtilen şekilde spesifik-miktar
esaslı bir vergi artışı
tüketicilerin “kaliteli” mal
tüketimine devam etmeleri
sonucunu ortaya çıkarabilir.
Örnek olarak kaliteli sigara
içen bir tiryakinin yüksek vergi
artışına karşı vereceği dört
farklı tepki vardır:

11. Paternalizm, Selektif Vergileme ve Beklenmeyen
Sonuçlar
Ağır, haksız ve ayrımcı vergileme dolayısıyla yabancı
yatırımcılar o ülkeye yatırım yapmaktan vazgeçebilirler.
Nihayetinde vergi rekabeti dolayısıyla sermayenin mobilitesi
pekala kolaydır ve yatırımcılar kendileri için daha uygun bir
ülke bulabilirler.

12. Paternalizm, Selektif Vergileme ve
Bekenmeyen Sonuçlar
• Vergi kolaylıkları ya da vergi teşvikleri adı altında sunulan vergi
harcamaları ve selektif vergileme uygulamaları vergi ayrıcalıkları (vergi
imtiyazları) ortaya çıkarır.
• Vergi kolaylıkları ya da vergi teşvikleri adı altında yürürlüğe
konulan düzenlemeler siyasal iktidarların belirli kesimler lehine keyfî
tasarruflarda bulunmalarına imkan sağlar.
• Üstelik böylesine bir sistemin var olması halinde toplumda ekonomik
yönden daha güçlü konumda olan kesimlerin oluşturdukları birlikler (çıkar
ve baskı grupları) rant kollama çabalarını ve harcamalarını arttırırlar.

13. Paternalizm, Selektif Vergileme ve
Beklenmeyen Sonuçlar

14. Paternalizm, Selektif Vergileme ve
Beklenmeyen Sonuçlar

15. Paternalizm, Selektif Vergileme ve
Beklenmeyen Sonuçlar
• Selektif vergileme ile ilgili bir diğer
sorun siyasal karar alma
sürecinde hangi doğru enformasyon
ya da bilgi ile “zararlı mal”
tanımının yapılacağıdır. Tam ve
mükemmel bilgiye hiçbir birey ya da
organizasyonun sahip
olmaması gerçeği karşısında hangi
malların zararlı mallar listesine
dahil edileceği daima istismara ve
manipülasyonlara açık bir konudur.

16. SONUÇ
 “Beklenmeyen sonuçları” göz ardı eden hiçbir yaklaşım
paternalizm konusunu doğru bir şekilde anlayamaz ve
çözemez.
 İyiliksever devletin yaptığı iyiliklerin nasıl beklenmeyen
“kötülükler” ortaya çıkardığını anlamaktan imtina ederek
bir yere varmamız mümkün değildir.
 “İyiliklerden iyilikler doğar” sözü ne kadar doğruysa
“iyiliklerden kötülükler doğar” sözü de bir o kadar
doğrudur.
“İstediğin herşeyi sana sağlayan büyük
bir devlet, senden daha fazlasını isteyecek
kadar büyük bir devlettir.”
Barry Goldwater