МИС-МТС - "Оюутны эрдэм шинжилгээний бага хурал 2018"

1. МАНДАХ ИХ СУРГУУЛЬ
Мэдээлэл, Технологийн сургууль
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн
шинжилгээ
Гүйцэтгэсэн: Цогтбаатар Цэрэнтогтох SA16D064,
Мөнхзул Мичидмаа SA16D015,
Амгалан Номин SA16D018
УЛААНБААТАР ХОТ
2018 ОН

2. АЖ АХУЙН НЭГЖ БАЙГУУЛЛАГАД CHATBOT
АШИГЛАХ БОЛОМЖИЙГ СУДЛАХ НЬ
Ц.Цэрэнтогтох1, a *
, М.Мичидмаа2,b*
, А.Номин3,c*
, Д.Тэмүүжин4,d
1
МБИС-МТС Нягтлан бодох бүртгэл-Мэдээллийн систем 3
2
МБИС-МТС Нягтлан бодох бүртгэл-Мэдээллийн систем 3
3
МБИС-МТС Нягтлан бодох бүртгэл-Мэдээллийн систем 3
4
Магистр, МИС-Мэдээлэл, Технологийн Сургууль
a
tsogtbaatartserentogtoh794@gmail.com, b
michidmaa1020@gmail.com,
c
amgalannomin29@gmail.com, d
temvvjin@gmail.com
Хураангуй
Энэхүү ажилдаа Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй хувьцаагаа гаргасан I, II
ангилалын 50 хувьцаат компани 19жилийн хувьцааны ханшийн мэдээлэлд үндэслэн
хувьцааны өгөөжийн судалгаа хийхийг зорилоо.Компаниудын үйл ажиллагааны үр дүнд
голлон нөлөөлөх хүчин зүйлсүүдийг судлан, хувьцааны үнэ цэнэ, өгөөжид хэрхэн нөлөөлж
байгааг гарган ирэхэд судалгааны зорилго оршино. Судалгааны ажилдаа компаниудын үнэ
цэнийг нэмэгдүүлэх хүчин зүйлсээс гадна олон хүчин зүйлийн зүйлсийн регрессийн шинжилгээ
хийж хувьцааны өгөөж нь юунаас хамааралтайгаар өсөж буурч байгаа хоорондын
хамаарлыг судаллаа.
Түлхүүр үг: Хувьцааны өгөөж, Хувьцаат компани, Суурь эрсдэл
1. Оршил
Манай орны хувьд эдийн засаг, дэд бүтцийн тулгамдсан асуудлын нэг бол эдийн засгийн
өсөлтийг хангах, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх бөгөөд энэ нь нэг талаараа хувьцааны
арилжаа хөрөнгийн биржийн идэвхитэй үр ашигтай үйл ажиллагаагаар дамжин хэрэгжих
учиртай. Эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийг сайжруулан улс орныг хөгжүүлэхийн тулд аж
үйлдвэрлэлийг дэмжин ажиллах нь нэн тэргүүний асуудал. Манай улсын хувьд үйлдвэрлэл
хөгжих нь арилжааны банкны зээлийн өндөр хүү, макро эдийн засгийн тогтворгүй хүчин
зүйлсээс хамааран хөгжих боломж бага байдаг нь онол болон практик судалгаагаар
нотлогдсон. Хөгжингүй орнууд нь хөрөнгийн биржийн арилжаа түүний өгөөжөөр дамжуулан
суурь эрсдэлээ удирдан бага байлгаснаар эдийн засгийн тогтвортой байдлаа хангадаг.
Монгол улсын хувьд эдгээр улсуудын жишгээр суурь эрсдэлээ удирдан хөгжих шаардлагатай
байгааг харуулж байна.
Зорилго
Монгол улсын суурь эрсдэлийг багц үүсгэн тооцоолох мөн хөрөнгийн биржид
идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулдаг хувьцаат компаниудын хувьцааны өгөөжийг тодорхойлон
түүнд макро эдийн засгийн хүчин зүйлс хэрхэн нөлөөлж байгаа хамаарлыг тогтоохыг
зорилоо.
Зорилт
Хувьцааны нийт өгөөжийг дундажлан хувьцааны багц үүсгэн суурь эрсдэлийг
тооцоолно.
Олон хүчин зүйлийн регрессийн шинжилгээгээр хувьцааны өгөөжид нөлөөлөх хүчин
зүйлсийн хамаарлыг тогтоох.

3. 1.1 Түүх, үүсэл хөгжил
Санхүүжилт хэрэгтэй байгууллага болон мөнгөө өсгөж ашиг олох гэсэн иргэдийн
хоорондын харилцаа нь хөрөнгийн биржээр дамжин хэрэгждэг. Монгол Улс төвлөрсөн
төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилтийн тvvхэн vе шатанд
Монгол Улсын Засгийн газрын 1991 оны 01 дvгээр сарын 18-ны өдрийн 22 тоот тогтоолоор
улсын өмч хувьчлалын ажлыг эхлvvлэх, цаашид vнэт цаасны зах зээлийг хөгжvvлэх
зорилгоор Монголын хөрөнгийн биржийг vvсгэн байгуулсан. 2005.05.25 Анхны IPO гарсан
бөгөөд "Монгол шилтгээн" ХХК нь 800 сая төгрөгийн үнийн дүн бүхий 1 сая ширхэг
хувьцааг Монголын хөрөнгийн биржид бүртгүүлж, олон нийтэд нээлттэйгээр санал
болгон арилжаалсан нь Монголын хөрөнгийн бирж дээр IPO хийсэн анхны компани
болов. Үүнээс хойш 1992 оны 2 сарын 7нд анхдагч зах зээлийн арилжаа явагдсан бөгөөд
Засгийн газрын өмч хувьчлалын бодлогын хүрээнд 475 улсын үйлдвэрийн газрыг хувьцаат
компанийн хэлбэрт шилжүүлэн, тэдгээрийн нийт 8.2 тэрбум төгрөгийн vнэлгээ бүхий 96.1
сая ширхэг хувьцааг МХБ-ээр дамжуулан иргэдэд хөрөнгө оруулалтын эрхийн бичгээр
эзэмшүүлсний дүнд нийт хүн амын 52 орчим хувь буюу 1.2 сая хүн хувьцаа эзэмшигч
болжээ.
1.2 Онолын хэсэг
Ямар нэгэн хөрөнгө худалдан авсан гэж үзвэл түүнийгээ ашигласнаар танд өгч байгаа тав
тух, үр ашгийг тухайн хөрөнгийн өгөөж гэж ойлгох хэрэгтэй. Тэгвэл санхүүгийн хөрөнгийн
хувьд өгөөж нь дараах хоёр хэлбэрээр илэрдэг.
 Санхүүгийн хөрөнгийг эзэмшсэнээр тодорхой хэмжээний мөнгөн төлбөр авах өгөөж
буюу “орлогын өгөөж”
Хөрөнгө (хувьцаа)
эзэмшсэнээр авч буй мөнгөн
төлбөрийг ногдол ашиг гэх
бөгөөд үүнийг орлогын өгөөж
гэнэ. Энэ өгөөж таны эзэмшиж
байгаа хөрөнгийн зах зээлийн
үнийн өөрчлөлтөөс үүсдэг.
Хувьцаагаарх хөрөнгө
оруулалтын орлогын өгөөж нь
олгосон ногдол ашиг /орлогын
өгөөж/ дээр хөрөнгийн
өгөөжийг нэмсэн дүнтэй тэнцүү
юм.
Томъёолбол:
 Орлогын өгөөж =Ногдол ашиг + Хөрөнгийн өгөөж(гарз)
Хөрөнгийн гарз гэдэг нь ерөнхийдөө сөрөг хөрөнгийн өгөөж гэж ойлгож болно.
 Тухайн хөрөнгийн зах зээлийн үнийн зөрүүнээс үүсэх өгөөж буюу капиталын
(хөрөнгийн өгөөж). Хөрөнгийн өгөөжийг олох томъёо нь:
(Хувьцааны ЗЗҮ – Хувьцааны нээлтийн ханш)/Хувьцааны нээлтийн ханш*100
Ногдол ашгаас гадна өгөөжийн өөр нэг хэлбэр нь капиталын буюу хөрөнгийн өгөж юм.
Орлогын өгөөж болон капиталын өгөөжийн нийлбэрээр нийт өгөөжөө тооцож олдог.

4. Аливаа санхүүгийн шийдвэр болгон өөртөө тодорхой хэмжээний өгөөж болон эрсдлийг
агуулж байдаг. Эрсдэл гэдэг нь ирээдүйд ашиг олох зорилгоор бизнесийн үйл ажиллагаанд
тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж, тодорхой бус үр дүнд найдсан зоримог үйл
ажиллагаа юм.
Эрсдэл нь системийн болон системийн бус гэсэн хоёр төрөлтэй. Бидний судалгааны хувьд
системийн эрсдэл нь зах зээлийн суурь эрсдэл болж тооцогдоно. Эндээс цааш тооцон олдог
ерөнхий хэлбэлзэл буюу вариац, язгуур авсан стандарт хазайлт зэрэг нь хэлбэлзлийг хэмжих
хэмжүүр болон ашиглагддаг.
Тухайн жилийн бодит гарсан өгөөжөөс дундаж өгөөжийг хасаад гарсан ялгаврыг кватрат
зэрэгт дэвшүүлэн нэмсэн нийлбэрүүдийг дундажласан дүнг ерөнхий хэлбэлзэл гэдэг. Энэ тоо
их байх тусам өгөөжүүд дундажаасаа дээш доошоо их хэлбэлзсэн байгааг илэрхийлдэг.
Ерөнхий хэлбэлзэл, стандарт хазайлт их байх тусам өгөөжүүд их тархацтай, хэлбэлзэлтэй
байдаг. Ерөнхий хэлбэлзэл буюу вариац нь өгөөжүүдийн дундажаасаа хэлбэлзсэн
хэлбэлзлүүдийн кватратуудын нийлбэрийн дундаж юм. Харин стандарт хазайлт нь ерөнхий
хэлбэлзлээс язгуур суурь авсан дүн юм.
Нөлөөлөх хүчин зүйлсийн тайлбар:
 Инфляци - Үнийн ерөнхий түвшин өсөж, мөнгөний худалдан авах чадвар буурах
үзэгдлийг инфляци гэнэ. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн ерөнхий түвшинг үнийн
индекс гэсэн үзүүлэлтээр хэмждэг. Тухайн улсын эдийн засгийн үнийн ерөнхий
түвшин буюу үнийн индексийг илэрхийлэх хоёр үзүүлэлт байдаг.
o Хэрэглээний үнийн индекс нь хэрэглээний сагсны бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний
дундаж үнийн түвшний өөрчлөлт буюу үнийн ерөнхий түвшний өөрчлөлтийг
харуулдаг.
 Нэг хүнд ногдох ДНБ
o Тодорхой хугацаанд тухайн оронд шинээр бүтээгдсэн бараа болон
үйлчилгээнүүдийн зах зээлийн үнийн нийлбэр юм. Нэг хүнд оногдох ДНБ нь
улс орнуудын амьжиргааны түвшинг заагч болдог.
 Алт худалдан авалт:
o Алт бол үнэ цэнээ үргэлж хадгалж байдаг улс орны хувьд стратегийн чухал
бүтээгдэхүүн юм. Нөгөө талаар алт нь чөлөөтэй хөрвөх чадвартай валют учир
экспортын өрсөлдөх бараа бүтээгдэхүүн багатай манай улсын хувьд гадаад
валютын нөөц бүрдүүлэх нэг чухал эх үүсвэр болдог. Иймд аж ахуй нэгж,
иргэд улсынхаа Төв банкинд алтаа тушаах нь ихээхэн ач холбогдолтой.
 Мөнгөний нийлүүлэлт
o Улс орны хэмжээнд мөнгөний үүргийг гүйцэтгэж байгаа бүх төрлийн активыг
хэлнэ. Эдийн засагт мөнгө хичнээн хурдан эргэж байна төдий чинээ бага мөнгө
шаардлагатай байна.

5. 2. Судалгааны хэсэг
2018 оны байдлаар Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй I ангиллалын 13, II
ангиллалын 42, III ангиллалын 167 нийт 222 хувьцаат компани бүртгэлтэй байдгаас
хөрөнгийн биржид хувьцаагаа гаргаж идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулдаг I, II ангиллалын 50
компани байна. Бид энэхүү 50 компаний хувьцааны ханшийн 18жилийн 225 сарын
мэдээллийг ашиглан хувьцааны өгөөж, зах зээлийн суурь эрсдэл болон түүнд нөлөөлөх эдийн
засгийн хүчин зүйлүүдийг судалж хамаарлыг тооцлоо.
Хувьцаат компани:
1 Апу ХК 18 Адуун чулуун ХК 35 Жинст-Увс ХК
2 Ард даатгал ХК 19 Айтүүлс ХК 36 Жуулчин дюти фрий ХК
3 Баянгол зочид буудал ХК 20 Ариг гал ХК 37 ЛэндМН ББСБ ХК
4 Би Ди Сек ХК 21 Атар-Өргөө ХК 38 Материалимпекс ХК
5 Говь ХК 22 Багануур ХК 39 Мерекс ХК
6 Дархан нэхий ХК 23 Баянтээг ХК 40 Могойн гол ХК
7 Мандал Даатгал ХК 24 Ган хийц ХК 41 Ремикон
8 Махимпекс ХК 25 Гермес центр ХК 42 Монгол нэхмэл ХК
9 Мик холдинг ХК 26 Гутал ХК 43 Монгол савхи ХК
10 Монгол шуудан ХК 27 Дархан зочид буудал 44 Монгол шилтгээн ХК
11 Сүү ХК 28 Дархан хүнс ХК 45 Монголын цахилгаан холбоо
12 Таван толгой ХК 29 Женко тур бюро ХК 46 Монинжбар ХК
13 Талх чихэр ХК 30 Нако түлш ХК 47 Авто зам
14 Хөвсгөл алтан дуулга ХК 31 Улаанбаатар хивс ХК 48 Ногоон хөгжил үндэсний нэгдэл
15 Шарын гол ХК 32 Улсын их дэлгүүр ХК 49 Оллоо ХК
16 Шивээ овоо ХК 33 Хасу-Мандал ХК 50 Тахь-ко ХК
17 Техник импорт ХК 34 УБ-БҮК ХК
2.1 Хөрөнгийн биржийн арилжаа, түүнд хийсэн судалгаа
Судалгааны ажлын хүрээнд сонгон авсан 50 хувьцаат компаний 2000 оноос 2018он
хүртэлх хувьцааны нээлт, хаалтын ханш хувьцаанд олгосон ногдол ашиг зэрэг
мэдээллүүд дээр үндэслэн сар бүрийн капиталын өгөөж болон орлогын өгөөжийг
тооцсон. Энэхүү олсон мэдээлэлдээ үндэслэн 225 сарын нийт өгөөжийг компани тус
бүрт тооцон дундаж өгөөжийн түвшинг олсон.[Хавсралт1]
Хувьцааны өгөөжийг олох томъёо нь:
o Хөрөнгийн өгөөж = (Хувьцааны ЗЗҮ– Хувьцааны нээлтийн ханш) / Хувьцааны
нээлтийн ханш*100
o Орлогын өгөөж =Ногдол ашиг + Хөрөнгийн өгөөж(гарз)
o Нийт өгөөж=Хөрөнгийн өгөөж + Орлогын өгөөж

6. -2.00
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
18.00 Апу
Баянгол
БиИСек
Говь
Дарханнэхий
МахИмпекс
Мик
Монгол
Сүү
Тавантолгой
Талхчихэр
Адуунчулуу
АйТүүлс
АригГал
АтарӨргөө
АрдДаатгал
Багануур
БаянТээг
ШивээОвоо
Ганхийц
Шарынгол
Гутал
ДарханБуудал
Дарханхүнс
Хувьцааны өгөөж
-5.00
0.00
5.00
10.00
15.00
20.00
Женко
ЖинстУвс
Жуулчин…
Ленд
Материал…
Мерекс
Могойнгол
Автозам
Монголнэхмэл
Монголсавхи
Монгол…
Монголын…
МонинжбарХК
НакотүлшХК
Ногоон…
ОллооХК
РемиконХК
Тахь-коХК
0.00
УБ-БҮКХК
Улаанбаатар…
Улсыних…
ХайбиойлХК
Хасу-Мандал…
Хөвсгөл
Хувьцааны өгөөж
Компаниудын 19жилийн өгөөжийн дундаж түвшин.
Судалгаанд хамрагдсан 50 хувьцаат компаний 19жилийн нийт өгөөжийн түвшингээс
үзвэл Апу, Авто зам ХК- ууд нь арилжааны зах зээлд идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулдаг нь
харагдаж байна. Мерекс, Монгол шилтгээн ХК- уудын өгөөжийн түвшин нь хасах утгатай
буюу хувьцааны зах зээлд алдагдалтай ажиллаж байна.
2.2. Хувьцааны багц үүсгэж, суурь эрсдэлийг тооцох
Бодит гарсан өгөөжөөс дундаж өгөөжийг хасаад гарсан ялгаврыг кватрат зэрэгт
дэвшүүлэн нэмсэн нийлбэрүүдийг дундажласан дүнг ерөнхий хэлбэлзэл гэдэг.Энэ тоо их
байх тусам өгөөжүүд дундажаасаа дээш доошоо их хэлбэлзсэн байгааг илэрхийлдэг. Тиймээс
ерөнхий хэлбэлзэл, стандарт хазайлт их байх тусам өгөөжүүд их тархацтай, хэлбэлзэлтэй
байна гэсэн үг юм. Стандарт хазайлт нь бидний хувьд суурь эрсдэл бөгөөд үүнийг тооцохын
өмнө хувьцааны өгөөжөөр багц үүсгэх шаардлагатай. Багц үүсгэхдээ:
 Хувьцаат компаниудын 225 сар тус бүрийн өгөөжүүдийн дундажыг олсон.
Энэ мэтчилэн 50
компаний сар бүрийн
нийт өгөөжийн
мэдээллээсээ дундаж
өгөөжөө тооцож
үүнийгээ хувьцааны
багц үүсгэхдээ
ашигласан.

7.  Багц үүсгэх
Багцын тоо ихсэх тусам манай улсын суурь эрсдэл буюу системийн эрсдэл нь бага
гарч байгаа нь хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компаниуд арилжааны зах зээлд идэвхитэй
оролцох шаардлагтайг мөн түүнчлэн системийн эрсдэл бага гарснаар эдийн засагт
мэдэгдэхүйц эерэг нөлөө үзүүлж байгааг харуулж байна.
1
5
10
20
40
50
90.38486
33.31961 32.04659 31.70459 29.34149 28.24436
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
1 2 3 4 5 6
компани багцын тоо
Багцын стандарт хазайлт
Нийт 50 хувьцаат
компаний
хувьцааны
өгөөжийн дунджаас
стандарт хазайлт
буюу зах зээлийн
суурь эрсдэл олсон
байдал
Компаниудын 2000
оны 12 сарын
өгөөж
Багцалсан байдал

8. 2.3 Олон хүчин зүйлсийн регрессийн шинжилгээ
Хувьсагчид статистик хамааралтай үед тэдгээрийн хоорондын нөлөөлөл,
хувирч өөрчлөгдөх зүй тогтлыг нь регрессийн шинжилгээний аргаар тодорхойлно.
Бид хамааран хувьсагч хүчин зүйлүүдээр:
o Эдийн засгийн өсөлтийг илэрхийлэх нэг хүнд ногдох дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн
o Инфляцийн түвшин
o Монгол банкны алт худалдан авалтын хэмжээ
o М2 мөнгөний нийлүүлэлт
Эдгээр хүчин зүйлсийг сонгох болсон шалтгаан:
Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжилд макро эдийн засгийн хүчин зүйлсүүд хүчтэй
нөлөөлдөг бөгөөд Калдерон-Росселлийн загвараар үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийг эдийн
засгийн өсөлтийн болон үнэт цаасны зах зээлийн суурь үзүүлэлтүүдээр тайлбарладаг. Өөрөөр
хэлбэл, эдийн засгийн өсөлт болон зах зээлийн хөрвөх чадварын харилцан хамаарал,
шүтэлцээнээс үнэт цаасны зах зээлийн хөгжлийн цаашдын хувь заяа хамаарна гэж
тайлбарласан байдаг.
Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжилд эдийн засгийн өсөлтөөс гадна макро эдийн засгийн
голлогч хувьсагчид болох хүн амын орлогын түвшин, банкны зуучлалын оролцоо, нийт
хадгаламжийн хэмжээ, макро эдийн засгийн тогтвортой байдлын үзүүлэлтүүд буюу инфляци,
төгрөгийн ханш, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт зэрэг нь нөлөөлдөг талаар эрдэмтэн
судлаачид өөрийн ажилд дурьдсанаас манай орны хувьд мөнгөний үзүүлэлтүүд, инфляци,
гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт үнэт цаасны зах зээлийн хөгжилд голлогч нөлөөг үзүүлж
байна.
Регрессийн олон хүчин зүйлийн шинжилгээ хийхэд сонгон авсан хамааран, үл
хамааран хувьсагчид 19жилийн 225 сарын мэдээллээс жишээ болгон 2017, 2018 оны
мэдээллийг дор харуулав:

9. EViews программ нь судалж буй өгөгдлүүдэд статистик уялдаа холбоо байгаа эсэхийг,
мөн ирээдүйн үнэ цэнийг таамаглан шалгах боломжтой эконометрик шинжилгээнд
ашигладаг програм юм.
EViews9 программыг ашиглан хамаарлын шинжилгээ хийсэн нь:
Y - Хувьцааны өгөөж
Х1- М2 мөнгөний нийлүүлэлт
(мянган төгрөгөөр)
Х2- Инфляцийн түвшин
(хувиар)
Энэхүү шинжилгээнд М2 мөнгөний нийлүүлэлт, инфляцийн түвшин нь хувьцааны
өгөөжид хэрхэн нөлөө үзүүлж байгааг харууллаа.
Prob- Энэ баганан нь тоон үзүүлэлтийн t-статистикийн магадлалыг үзүүлнэ.Өөрөөр
хэлбэл тооцсон коэффициентүүд ач холбогдолтой эсэх, таамаглалын үнэн эсэхийг
тодорхойлно.
R-squared- Энэ коэффициент нь тооцоолсон регрессийн тэгшитгэл нь хамааралтай
хэмжигдэхүүнийг хэдэн хувь тайлбарлаж чадахыг харуулна.Өөрөөр хэлбэл тооцоолж буй
загварын хамааралтай хэмжигдэхүүн сонгосон бусад хамааралгүй хэмжигдэхүүнээс хэдэн
хувь хамаарч байгааг үзүүлнэ.

10. Дүгнэлт
Манай оронд хувьцааны арилжааны үйл ажиллагаа бусад орнуудтай харьцуулахад
төдийлөн сайн хөгжөөгүй боловч 2011 оноос хойш Хөрөнгийн зах зээл, хувьцааны арилжааг
сонгомол утгаар нь хөгжүүлэхийн тулд идэвхийлэн ажиллаж, уг зах зээлтэй холбоотой хууль
эрх зүйн орчинг шинэчилж, таатай нөхцөлийг бүрдүүлж иргэдийн идэвхтэй оролцоог
нэмэгдүүлэн, ингэснээр хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаанд оролцогчдын тоог бодитой
нэмэгдүүлэх боломжыг бий болгохоор ажиллаж байна. Иймээс бид судалгаандаа хөрөнгийн
биржид идэвхитэй хувьцаагаа гарган үйл ажиллагаа явуулдаг 50 хувьцаат компанийг сонгон
авч 2000-2018оны 225 сарын хувьцааны ханш болон ногдол ашгийн мэдээллийг ашиглан
орлогын өгөөж, хөрөнгийн өгөөж тооцоолон нийт өгөөжийн түвшинг олсон. Нийт өгөөжийн
түвшингээс компаниудаа 5, 10, 20, 40, 50-р багцлан суурь эрсдэлийн түвшинг тооцоолсон
бөгөөд энэ нь Монгол улсын суурь эрсдэлийн түвшинг илэрхийлнэ гэж хэлж болно. Багцын
тоо нэмэгдэх тусам манай улсын зах зээлийн суурь эрсдэл буурч байгаа бөгөөд үүнээс
хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг нэмэгдүүлэх нь зүйтэй гэдэг дүгнэлтийг гаргаж болно.
Суурь эрсдэлд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдийг сонгон авч хамаарлыг судалсан бөгөөд
судалгааны үр дүнд хамааран хувьсагч(x2) болох инфляцийн түвшин нь системийн
эрсдэлтэй шууд хамааралтай харин мөнгөний нийлүүлэлт(x1) сөрөг хамааралтай байна.
Инфляцийн түвшин өссөнөөр эдийн засаг тогтворгүйжиж үүнийг даган арилжааны банкны
хүү өсөж, дэд бүтэц аж үйлдвэрлэл хөгжих боломжийг үгүй хийдэг. Үүнийг удирдахын тулд
суурь эрсдлийн түвшингээ бага байлгах шаардлагатай. Хөрөнгийн биржийн арилжааг
хөгжүүлсэнээр хувьцааны өгөөж түүнээс хамааралтай манай орны суурь эрсдэлийн түвшин
илэрхийлэгддэг учир нэн тэргүүний хөгжүүлэхэд анхаарах ёстой асуудал гэж үзэж байна.
Суурь эрсдэлээр тухайн улсын эдийн засгийн нөхцөл байдал хөгжлийн гарцыг тодорхойлж
болдог. Хөгжингүй орнуудын хувьд системийн эрсдэл буюу зах зээлийн суурь эрсдэл нь 1-
5% маш бага байдаг нь эдийн засгийн тогтвортой байдлыг нь харуулдаг. Манай улсын зах
зээлийн суурь эрсдэл нь 28,244% бөгөөд энэ нь бусад орнуудтай харьцуулахад хэт өндөр
байгаа юм. Суурь эрсдэлээ бууруулах нь манай орны хувьд хөгжлийн гарц болж өгөх юм.

11. Ашигласан ном зүй
[1] Мэдээллийн сайт http://www.mse.mn/mn/
[2] Мэдээллийн сайт https://www.1212.mn/
[3] Мэдээллийн сайт https://www.mongolbank.mn/
[4] Мэдээллийн сайт https://www.eri.mn/download/Report_Val.pdf
[5] Мэдээллийн сайт file:///C:/Users/Dell/Downloads/817-2617-1-SM.pdf
[6] Мэдээллийн сайт https://www.frc.mn/
[7] Ашигласан ном Эконометрикийн үндэс Г.Элдэв-Очир

12. Хавсралт
Он Сар Апу Баянгол Говь
Дархан
нэхий Мах Импекс Сүү
2000 1 20.00 17.65 9.55 0.00 -15.91 0.00
2 6.06 4.06 36.93 0.14 -3.60 10.00
3 -41.18 -2.80 -33.33 -0.25 -8.26 0.00
4 9.09 -2.10 -44.36 0.67 22.22 0.00
5 -21.88 -5.00 14.25 -0.14 -0.83 0.00
6 21.76 -11.11 7.78 -0.18 1.85 0.00
7 34.43 22.04 5.56 -0.40 13.21 0.00
8 -2.20 -5.00 0.00 0.16 8.82 0.00
9 -24.25 6.67 2.11 0.53 -9.09 0.00
10 6.25 35.28 4.08 -0.58 -15.20 0.00
11 48.88 12.50 9.18 0.02 0.00 0.00
12 31.72 26.88 7.14 -0.33 23.58 0.00
2001 1 4.75 10.00 3.45 -0.22 -30.46 0.00
2 6.67 -27.27 3.33 0.12 68.22 0.00
3 0.25 0.00 -16.40 -0.38 17.97 0.00
4 5.98 38.73 23.90 -0.01 -1.32 0.00
5 0.40 0.00 7.07 0.00 -3.33 0.00
6 -14.41 7.99 15.05 -0.01 0.00 0.00
7 16.14 5.32 4.87 0.00 -50.00 0.00
8 -10.00 0.05 1.63 0.02 -46.15 0.00
9 0.00 -0.10 -11.00 -0.56 69.01 0.00
10 0.64 0.10 -1.18 0.04 162.00 0.00
11 -1.43 0.00 -9.09 0.89 1.53 0.00
12 0.00 -51.15 -49.69 0.00 50.38 0.00
2002 1 23.89 82.70 53.96 -0.24 118.54 0.00
2 -16.49 19.14 6.99 0.05 4.58 0.00
3 9.93 0.36 -26.53 0.00 -33.75 0.00
4 30.38 -33.30 14.20 0.10 2.78 0.00
5 0.00 34.98 3.88 0.00 2.73 0.00
6 -58.00 -67.74 -10.57 0.00 6.87 0.00
7 -4.76 -23.00 4.15 0.00 6.00 0.00
8 -25.00 -4.71 -7.33 0.00 -0.91 0.00
9 29.28 -35.01 -35.64 0.00 6.83 0.00
10 0.00 0.00 -55.93 -0.50 -42.61 0.00
11 -25.78 0.00 7.27 0.00 2.94 0.00
12 402.50 50.00 -16.00 0.00 -0.97 0.00
2003 1 -49.90 -39.97 -0.20 0.00 -7.41 0.00
2 0.00 25.05 -7.54 -0.01 -30.00 0.00
3 1.80 -4.76 -36.86 0.00 -33.33 0.00
4 -54.50 -10.40 7.27 0.00 0.77 0.00
5 0.60 10.99 -72.41 0.00 17.12 0.00
6 19.68 18.85 -58.18 0.00 -91.20 0.00
7 -0.17 0.00 36.36 0.00 250.00 0.00
8 0.00 11.11 16.67 0.60 757.14 0.00

13. 9 -16.50 0.28 -72.50 0.60 -53.33 0.00
10 0.00 11.38 1.85 1.50 -48.48 0.00
11 0.00 -0.25 112.12 3.00 1.01 0.00
12 -0.33 0.20 194.12 0.00 10.00 166.67
2004 1 0.33 -9.98 10.95 0.00 75.44 0.00
2 -33.22 -33.30 8.07 0.00 0.00 0.00
3 25.00 -25.04 -69.80 2.00 96.08 0.00
4 0.00 -23.99 35.76 0.00 0.00 0.00
5 562.25 33.33 16.20 0.00 0.00 -93.33
6 0.00 -45.00 -15.00 -0.29 0.00 0.00
7 0.00 -39.95 3.67 0.00 78.57 -20.00
8 0.00 0.00 -82.32 0.00 0.00 -25.00
9 184.90 141.25 -21.05 -0.40 400.00 66.67
10 446.71 -48.16 1.00 0.67 0.00 0.00
11 -26.67 -34.95 40.00 0.00 114.29 0.00
12 100.00 0.00 0.00 0.00 -14.29 2.00
2005 1 0.00 23.35 -25.21 0.00 0.00 32.79
2 0.00 0.00 13.64 1.00 0.00 0.00
3 49.25 160.20 27.54 -0.02 53.85 10.99
4 1.53 -64.21 99.34 -0.50 42.86 0.00
5 15.21 -44.44 9.66 0.90 0.00 0.00
6 -34.95 29.97 1.09 -0.50 0.00 0.00
7 -51.50 0.00 -0.22 0.00 -5.66 0.00
8 33.33 0.00 -16.67 1.50 98.04 0.00
9 400.00 0.00 0.00 0.00 5.00 0.00
10 0.00 0.00 23.81 0.00 0.00 0.00
11 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
12 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
2006 1 0.00 133.33 -0.20 0.12 39.53 0.00
2 12.00 0.00 0.40 0.21 0.00 0.00
3 0.08 0.00 0.60 0.06 2.99 0.00
4 0.32 -0.03 9.13 0.56 -0.33 0.00
5 0.04 0.00 34.62 0.75 11.00 40.00
6 0.16 0.00 4.48 0.02 2.17 0.00
7 0.78 0.00 0.00 0.01 -1.54 0.00
8 0.00 14.25 0.14 0.08 0.95 0.00
9 0.00 0.00 21.43 0.00 9.72 0.00
10 7.56 12.19 23.53 0.25 203.03 0.00
11 -0.07 6.27 21.81 -0.02 1.01 0.00
12 7.14 37.25 36.08 0.02 0.00 0.00
2007 1 9.84 3.54 2.94 0.00 100.00 0.00
2 13.80 35.26 2.86 0.14 -11.00 0.00
3 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
4 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
5 0.00 6.36 11.17 0.27 -0.67 0.00
6 2.22 0.00 25.00 0.25 14.09 0.00
7 73.54 70.82 120.00 0.45 50.31 0.00
8 43.73 64.29 54.36 0.67 149.79 0.00
9 21.74 -7.25 -15.66 0.03 -8.31 22.00
10 8.57 0.00 7.13 -0.05 -9.06 49.75

14. 11 -0.65 0.00 -6.21 0.12 -6.36 0.00
12 22.58 0.00 1.49 0.02 -3.54 0.00
2008 1 18.42 3.13 0.74 0.05 3.70 0.00
2 147.71 13.29 -2.92 0.00 -2.26 0.00
3 62.24 9.92 -2.77 0.05 -15.06 0.00
4 -25.63 -2.44 -0.33 0.22 -6.67 0.00
5 -7.56 -1.28 -1.77 -0.03 -10.00 0.00
6 -1.82 0.00 28.90 -0.03 -13.69 0.00
7 15.14 10.92 -3.33 -0.01 -13.79 0.00
8 9.33 -2.80 -10.34 0.00 0.00 0.00
9 -10.87 0.00 -0.04 0.00 3.85 0.00
10 -33.64 0.00 -30.19 0.00 -12.00 0.00
11 33.78 -5.43 -17.14 0.00 0.00 0.00
12 -12.24 -15.00 -17.54 -0.07 -3.81 0.00
2009 1 -18.60 -16.96 -8.51 -0.10 -18.00 14.97
2 5.26 12.50 2.33 0.00 17.50 30.28
3 2.38 0.00 36.36 0.00 -6.00 0.00
4 5.88 4.17 3.92 0.06 0.00 0.00
5 17.95 8.80 7.69 0.00 -2.44 0.00
6 11.56 0.00 7.96 0.00 -8.13 13.75
7 -20.55 -4.00 0.00 0.03 0.00 0.00
8 21.74 24.00 25.93 -0.02 13.33 0.00
9 5.50 61.68 47.06 1.57 87.50 0.00
10 0.84 -14.63 -7.68 0.03 -3.45 72.44
11 1.64 -15.40 -2.13 -0.19 -7.14 0.00
12 1.61 -7.70 -10.00 -0.19 -10.85 0.00
2010 1 7.78 11.76 -1.14 0.11 -4.35 0.00
2 17.50 31.58 17.17 0.05 15.00 -14.73
3 142.67 10.40 27.97 0.36 50.20 0.00
4 2.78 -1.55 9.38 -0.10 -2.86 0.00
5 -10.37 -8.20 -6.43 -0.11 -3.75 0.00
6 -3.03 -2.22 -6.15 -0.04 -10.37 0.00
7 -0.63 -8.00 1.67 0.05 4.00 0.63
8 12.86 2.04 -6.48 0.12 7.69 0.00
9 -8.58 6.09 -6.90 0.08 -7.14 21.00
10 1.20 -5.06 -0.93 0.15 -1.48 128.04
11 7.49 -1.32 4.22 0.54 28.57 74.89
12 8.74 3.91 1.45 -0.01 -2.17 0.00
2011 1 85.88 15.48 23.69 0.58 69.44 11.11
2 -5.38 33.03 -8.99 0.26 30.00 101.13
3 -7.14 -17.00 -12.90 -0.44 -43.43 -37.72
4 -9.09 0.00 -9.09 0.20 -8.33 48.29
5 -3.00 1.38 -2.97 0.57 -23.23 -12.24
6 2.75 5.00 8.16 -0.21 23.42 8.70
7 12.04 0.00 -0.94 0.21 12.82 31.43
8 0.00 15.15 1.15 0.01 -6.82 -7.09
9 0.63 3.95 -3.04 -0.11 -3.38 2.94
10 2.60 -2.57 0.00 -0.12 0.00 0.00
11 8.09 -2.63 -5.88 0.02 6.67 0.00
12 21.39 -2.84 7.29 0.02 4.17 -0.76

15. 2012 1 -4.76 0.00 -1.96 0.05 -1.45 -3.08
2 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
3 1.37 0.00 0.00 0.00 -0.50 0.00
4 5.02 2.53 -9.45 0.08 -18.40 -0.40
5 0.00 -1.96 9.64 -0.12 2.80 0.00
6 -3.37 1.26 -4.44 0.18 7.06 -0.66
7 4.99 0.00 0.37 0.00 0.00 0.00
8 -13.11 -0.10 -3.25 0.02 -1.73 0.00
9 -2.56 -1.64 -1.81 -0.04 -5.88 0.00
10 -7.89 -2.09 -3.65 -0.04 0.00 0.00
11 -11.43 -2.63 -24.32 -0.09 -2.94 0.00
12 21.05 1.35 60.68 0.02 0.61 10.34
2013 1 3.90 1.35 2.22 0.09 0.00 0.00
2 -0.25 4.32 5.32 0.00 2.91 0.00
3 -11.99 3.64 -9.07 -0.04 -5.01 0.00
4 5.98 25.88 6.07 0.19 5.71 0.00
5 1.49 -1.84 8.70 0.00 -4.86 -2.34
6 0.28 1.08 0.00 0.00 -2.84 0.00
7 5.08 -2.00 -4.95 0.00 8.33 0.00
8 -2.63 0.00 -8.33 0.00 -1.58 -16.33
9 2.78 0.08 -3.71 0.39 0.00 15.94
10 10.62 -6.25 22.73 -0.16 10.56 -0.63
11 -2.30 15.56 -7.41 0.20 0.00 5.00
12 1.70 4.00 10.60 -0.04 14.36 4.09
2014 1 -0.64 -15.25 -5.17 0.09 -8.76 0.00
2 1.64 -100.00 16.64 0.08 14.82 -88.21
3 -4.18 -6.95 -1.52 0.05 0.03 0.00
4 -1.32 1.76 18.40 0.22 10.71 0.00
5 -6.67 0.00 7.14 -0.17 2.85 0.00
6 3.71 7.84 4.60 0.01 3.33 12.24
7 6.12 9.43 1.16 -0.09 0.33 0.00
8 -1.53 1.72 -7.20 0.22 5.00 0.00
9 -3.92 1.69 1.27 -0.02 4.60 0.00
10 2.70 0.00 -3.70 -0.01 12.70 0.00
11 -2.59 0.00 -6.33 -0.08 1.32 0.00
12 0.11 0.00 0.68 0.04 -1.33 0.00
2015 1 -1.89 0.09 -3.36 0.01 -8.08 -13.73
2 -2.89 0.00 0.77 -0.04 13.13 5.73
3 -2.14 3.68 -0.61 0.00 -8.77 0.00
4 1.54 -3.55 5.99 0.03 0.03 0.00
5 0.25 -5.48 6.29 -0.05 -0.06 0.10
6 7.11 -2.00 19.05 0.05 0.00 -6.08
7 -1.64 0.00 -6.30 0.01 9.65 -2.87
8 -7.66 0.08 -5.03 0.00 -10.59 2.86
9 8.05 0.00 -1.52 0.03 0.00 0.00
10 -0.25 -12.55 -3.35 0.11 -2.50 -10.91
11 944.29 -1.91 -0.63 0.00 -0.64 -8.08
12 4.45 20.00 -3.03 0.00 -11.25 8.89
2016 1 -10.63 0.00 -4.71 0.03 4.18 16.67
2 11.06 6.67 2.47 0.27 0.50 22.05

16. 0
5
10
15
20
25
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
8.1 8
1.6
4.7
11
9.5
6.2
17.8
22.1
4.2
13
8.9
14
12.5
10.4
1.9 1.1
6.4 5.7
Инфляцийн Түвшин
Хавсралт2. Инфляцийн түвшингийн график
3 2.85 0.01 -0.59 0.01 -0.80 -14.33
4 1.24 -16.67 -2.44 -0.08 -8.65 -1.36
5 6.54 -4.00 -5.00 -0.11 -13.27 12.03
6 -89.12 1.32 8.31 0.13 11.78 -99.69
7 -1.45 0.00 -0.72 0.09 1.89 0.00
8 -5.71 -3.94 1.20 0.31 -3.19 -11.82
9 -1.78 0.00 15.88 0.00 0.04 4.29
10 2.56 5.26 -7.37 -0.05 -4.68 -1.47
11 -8.59 5.00 17.57 -0.01 -1.85 -0.37
12 7.09 0.00 -1.84 0.03 5.77 0.12
2017 1 -7.44 -2.00 5.83 0.00 -4.26 -3.12
2 -4.86 -2.44 18.68 0.05 -1.89 3.44
3 1.97 2.51 -5.34 0.03 -4.31 5.47
4 -3.59 -8.19 15.67 0.00 -4.76 -1.57
5 -2.98 -3.80 -1.75 0.00 -0.33 -1.35
6 -12.11 -5.11 -6.79 0.00 0.00 7.09
7 31.07 2.70 5.38 0.04 4.21 0.67
8 18.93 -2.63 9.08 0.07 0.00 14.56
9 37.03 -1.37 13.51 -0.02 16.67 5.16
10 15.60 -4.11 31.43 0.00 -3.48 8.27
11 7.28 1.45 38.98 -0.04 18.85 33.65
12 -20.90 -0.69 -31.59 -0.12 -4.49 -1.92
2018 1 -3.45 12.31 2.75 -0.04 -1.04 1.56
2 -4.33 -1.43 -6.78 0.07 -7.65 -15.79
3 -3.36 4.12 1.22 0.02 17.50 6.88
4 -2.82 -2.85 -4.76 0.00 -3.09 -11.37
5 -0.48 -8.31 4.09 0.00 -1.32 7.36
6 0.87 -6.25 3.53 -0.02 -1.79 2.38
7 -5.10 0.00 4.17 -0.07 -7.11 0.78
8 -7.70 0.00 25.77 0.01 -1.06 -0.26
9 -0.96 7.14 7.78 0.10 -9.62 6.27
6.44 16.31 2.63 3.44 0.08 12.18 2.91

17. 0
5000
10000
15000
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
20
16
20
17
20
18
Series1 513531577669858119156191249246358475594675765781791900126
Нэг хүнд ногдох ДНБ
0
5000
10000
15000
20000
25000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
12270
13760
121001112011600
15230
9020
10493.5
7163.064
5040.9
2116.45
3308.43344.5
6041.9
12704.7
15084
18308.4
20012.7
17730.9
Алт худалдан авалт
Хавсралт3.Нэг хүнд ногдох ДНБ
Хавсралт4.Монгол банкны алт худалдан авалт

18. 200
0
200
1
200
2
200
3
200
4
200
5
200
6
200
7
200
8
200
9
201
0
201
1
201
2
201
3
201
4
201
5
201
6
201
7
201
8
Series1 242 299 404 571 494 10101397201524402503352556376788810010099962110013661676
242.425298.975404.4583570.65494.4251010.2671396.5422014.9252440.1082502.858
3524.717
5636.8
6787.75
8099.783
10097.679962.125
11006.04
13659.62
16768.83
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000 Мөнгөний нийлүүлэлт
Хавсралт5.М2 Мөнгөний нийлүүлэлт