Өртөг тооцох, дундаж зардал, тооцооны арга,

1. Лекц 11. Нэгж бүтээгдэхүүний
өртөг тооцох аргууд

2. Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох аргууд:
Үйлдвэрлэл, үйл ажиллагааны нийт зардлын
тооцоонд үндэслэн нэгж бүтээгдэхүүний өртөгийг
тооцоолдог. Өртөг тооцох хэд хэдэн аргууд байна.
1. Ажлын захиалгын аргаар өртөг тооцох
2. Дундаж зардлын арга
3. Эквивалент тооцооны арга
4. Хувийн жингээр өртөг тооцох арга

3. 1. Ажлын захиалгын аргаар өртөг тооцох
Бүтээгдэхүүнээ ширхэгээр эсвэл, хэсэг хэсгээр
захиалгаар үйлдвэрлэдэг газруудад хэрэглэх бөгөөд
өртөг тооцох үндэс нь захиалгат ажлын өртгийн тайлан
байна.
Захиалгат ажлын өртөг тооцох системийн онцлог:
1. Захиалгат ажил бүрээр өртгийг тооцож байгаа тул
борлуулалтын үнэ өртгийн зөрүүгээр ашиг алдагдлыг
тооцох боломжтой юм.
2. Бүтээгдэхүүний өртөгт үйлдвэрлэлийн шууд бус ба
нэмэлт зардлыг урьдчилан тооцоолсон хэмжээгээр
шингээдэг
3. Захиалга тус бүрээр хөтлөгдөх анхан шатны
баримтуудыг зааглан үйлддэг.

4. 2. Äóíäàæ çàðäëûí àðãà
Нэг төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үед
нарийвчлан зардлыг ангилах шаардлагагүй бөгөөд
дундаж зардлын аргыг ашигладаг.
P =Нийт зардал / Бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ
Нэг нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ч
тухайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд хэд хэдэн
дамжлагыг дамждаг бол дараах байдлаар нэгж
бүтээгдэхүүний өртөг тооцно

5. Çàðäàë
I äàìæëàãà,
çàâñðûí
á¿òýýãäýõ¿¿í
(x1)
II äàìæëàãà,
çàâñðûí
á¿òýýãäýõ¿¿í
(x2)
III äàìæëàãà,
ýöñèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í
(x3)
¯éëäâýðëýñýí
á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õýìæýý
x1 x2 x3
Çàâñðûí
á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ
õóäàëäñàí õýìæýý
x1' x2' x3'
Äàðààãèéí
äàìæëàãàä îðñîí
õýìæýý
x2 = x1 - x1' x3 = x2 - x2' -
Íèéò çàðäàë C1
C2 C3
Íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé
ººðèéí ºðòºã

6. 3. Эквивалент тооцооны арга
Èæèë íýð òºðëèéí õýä õýäýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ
¿åä àøèãëàãääàã. Ýíýõ¿¿ àðãà íü ¿éëäâýðëýæ áàéãàà
á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äýä ýêâèâàëåíò çàðäëûí êîýôôèöèåíò
ºãºõ ìàÿãààð íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã òîîöäîã.
Õýä õýäýí èæèë íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýäýã ¿åä àëü íýã á¿òýýãäýõ¿¿íäýý 1 ãýñýí
ýêâèâàëåíò êîýôôèöèåíò ºãíº.
Áóñàä á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêâèâàëåíò êîýôôèöèåíòèéã
òîãòîîõäîî ýíýõ¿¿ 1 ãýñýí ýêâèâàëåíò êîýôôèöèåíò
á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿íòýéãýý õàðüöóóëàí òîãòîîíî.

7. Õàðüöóóëàëòûã äàðààõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýä ¿íäýñëýí
õèéíý.
• Ìàòåðèàëûí îðöîä ¿íäýñëýí òîãòîîõ. Ýíý ¿åä 1
ãýñýí ýêâèâàëåíò òîî á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿íòýé
õàðüöóóëàõàä ÿìàð õýìæýýíèé ìàòåðèàë
çàðöóóëàãäñàíààð íü ýêâèâàëåíò òîîã îëãîíî.
• Áîëîâñðóóëàëòûí õóãàöààíä ¿íäýñëýí òîãòîîõ.
Энэ үед 1 гэсэн эквивалент тоо бүхий
бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад ямар хэмжээний
хөдөлмөр зарцуулалт зарцуулснаар бусад
бүтээгдэхүүний эквивалент коэффициентийг
тооцоолно

8. • Æèøýý: θäëûí ¿éëäâýð ýðýãòýé ºìä, ýìýãòýé ºìä,
õ¿¿õäèéí ºìä ãýñýí 3 íýð òºðëèéí á¿òýýãäýх¿¿í
¿éëäâýðëýäýã áºãººä íèéò çàðäàë 18 сая òºãðºã áàéã.
Ýíý ¿åä ýêâèâàëåíò òîîöîîíû àðãààð íýãæ
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòãèéã òîîöú¸.
А. Ìàòåðèàëûí îðöîä ¿íäýñëýí òîãòîîõ:
Íýð òºðºë Ìàòåðèà
ëûí
îðöûí
íîðì
Ýêâèâà
ëåíò òîî
Á¿òýýãäýõ¿¿
íèé òîî
õýìæýý
/ø/
ßëãààã íü
àðèëãàñàí
á¿òýýãäýõ¿¿
íèé íèéò ä¿í
/ø/
Á¿òýýãäýõ¿¿
íèé íýãæèéí
ºðòºã
1 2 3 4 5* 6**
Õ¿¿õäèéí ºìä 0.8 500
Ýìýãòýé ºìä 1.5 1000
Ýðýãòýé ºìä 2 2200
Ä¿í - - - -
1
1, 875
2,5
500
1875
5500
7875
2285
4285
5712
Хүүхдийн өмдний өртөг = 18 сая / 7875 = 2285

9. Б. Áîëîâñðóóëàëòûí õóãàöààíä ¿íäýñëýí òîãòîîõ
Íýð òºðºë Õóãàöàà
/öàã/
Ýêâèâà
ëåíò òîî
Á¿òýýãäýõ¿¿
íèé òîî
õýìæýý
/ø/
ßëãààã íü
àðèëãàñàí
á¿òýýãäýõ¿¿
íèé íèéò ä¿í
/ø/
Á¿òýýãäýõ¿¿
íèé íýãæèéí
ºðòºã
1 2 3 4 5* 6**
Õ¿¿õäèéí ºìä 0.5 500
Ýìýãòýé ºìä 1.2 1000
Ýðýãòýé ºìä 1,5 2200
Ä¿í - - - -
1
2,4
3
500
2400
6600
9500
Хүүхдийн өмдний өртөг = 18 сая / 9500
1894
= 1894
4547
5682

10. 4. Õóâèéí æèíãýýð òîîöîõ àðãà
Бүтээгдэхүүний өртгийг хамгийн өндөр
нарийвчлалтай, бодит байдлаар тогтоох арга юм.
• Шууд зардлын хувьд бүтээгдэхүүний нэгжид
ноогдох зардлыг тооцоолох боломжтой
• Шууд бус зардлыг бүтээгдэхүүний нэгжид
хуваарилахад төвөгтэй байдаг ба дараах зарчимд
тулгуурлан явуулна.
1.Тóõàéí øóóä áóñ çàðäëûí ¿¿ñ÷ áàéãàà îáúåêòèéã
òîäîðõîéëîõ.
2.Îáúåêò òóñ á¿ð äýýð ¿¿ñýõ øóóä áóñ çàðäëûã
õóâààðèëàõ.
3.Îáúåêò òóñ á¿ð äýýð ¿¿ññýí çàðäëûí õóâüä øóóä
áóñ çàðäëûí ýçëýõ õóâèéã òîãòîîíî.

11. 4.1. Тóõàéí øóóä áóñ çàðäëûí ¿¿ñ÷ áàéãàà
îáúåêòèéã òîäîðõîéëîõ
Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас хамаараад тухайн
үйлдвэрийн газрыг тодорхой объектуудад хувааж
үздэг.
• Материалын хэсэг. Материал худалдан авах,
агуулах, бэлтгэхэд үүсч байгаа зардлууд хамаарна
• Үйлдвэрлэлийн хэсэг. Бодит үйлдвэрлэл явагдахад
үүсч болох шууд бус бүх зардлууд хамаарна
• Удирдлагын хэсэг. Тооцоо, бүртгэл, боловсон
хүчний удирдлага, удирдлага зохион байгуулалт,
мэдээлэл боловсруулах төвүүдэд үүсч буй зардал
• Борлуулалтын хэсэг. Бүтээгдэхүүний
борлуулалттай холбоотой үүсч буй зардлууд

12. Зардлын объектуудын ангилал
Øóóä áóñ
çàðäàë
Çàðäëûí îáúåêòóóä
Ìàòåðèàë ¯éëäâýðëýë Óäèðäëàãà Áîðëóóëàëò
…………
Ä¿í
- Мàòåðèàëûí îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí íèéëáýð
- Үйлдвэрлэлийн îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí íèéëáýð
- Удирдлагын îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí íèéëáýð
- Борлуулалтын îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí íèéëáýð

13. 4.2. Îáúåêò òóñ á¿ð äýýð ¿¿ññýí çàðäëûí õóâüä
øóóä áóñ çàðäëûí ýçëýõ õóâèéã òîãòîîíî
• Объект тус бүрийн хувьд ялгаатай тоцооллыг
хийнэ.
• Тухайн объектын шууд бус зардлыг тодорхой нэг
үзүүлэлттэй харьцуулан хувь тогтоодог.
• Харьцуулах үзүүлэлт нь дараах шинжийг агуулсан
байна.
o Íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿í òóñ á¿ðò òîîöîãäîõ
áîëîìæòîé
o Òóõàéí çàðäëûí îáúåêòîä õóâààðèëàãäñàí
øóóä áóñ çàðäàëòàé ïðîïîðöèîíàëü
õàìààðàëòàé

14. А. Материалын шууд бус зардлын хувийг
тодорхойлох
Үүнийг шууд материалын зардалтай харьцуулж
тооцно.
- Мàòåðèàëûí îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí íèéëáýð
- Мàòåðèàëûí øóóä çàðäëûí íèéëáýð

15. Ìàòåðèàëûí
øóóä áóñ çàðäàë
Øóóä ìàòåðèàëûí
çàðäàë

16. Б. ¯éëäâýðëýë äýýðõ øóóä áóñ çàðäëûí õóâü
Үүнийг хèéñíýýðõ õºäºëìºðèéí õºëñíèé çàðäàëтай
харьцуулан тооцно.
- ¯éëäâýðëýëèéí îáúåêòûí ýçëýõ õóâèéí æèí
• ¯éëäâýðëýëèéí îáúåêòод үүссэн шууд бус
зардлын нийлбэр
- Хийснээрх хөдөлмөрийн зардал

17. ¯éëäâýðëýëèéí
øóóä áóñ çàðäàë
Õèéñíýýðõ
õºäºëìºðèéí õºëñ

18. В. Удирдлагын объект äýýðõ øóóä áóñ çàðäëûí
õóâü
Үүнийг үйлдвэрлэлийн нийт зардалтай харьцуулан
тооцно. Үйлдвэрлэлийн нийт зардал нь:
• øóóä ìàòåðèàëûí çàðäàë
• øóóä áóñ ìàòåðèàëûí çàðäàë
• õèéñíýýðõ õºäºëìºðèéí çàðäàë
• ¿éëäâýðëýëèéí øóóä áóñ çàðäëûí

19. - óäèðäëàãûí îáúåêòûí øóóä áóñ çàðäëûí õóâü
Үйлдвэрлэлийн нийт зардал
• Удирдлагын îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí
íèéëáýð

20. ¯éëäâýðëýëèéí
çàðäàë
Óäèðäëàãûí
øóóä áóñ
çàðäàë

21. Г. Борлуулалтын объект äýýðõ øóóä áóñ
çàðäëûí õóâü
Үүнийг үйлдвэрлэлийн нийт зардалтай харьцуулан
тооцно
- áîðëóóëàëòûí îáúåêòûí øóóä áóñ çàðäëûí õóâü
- Борлуулалтын îáúåêòîä ¿¿ññýí øóóä áóñ çàðäëûí íèéëáýð

22. ¯éëäâýðëýëèéí çàðäàë
Áîðëóóëàëòûí øóóä áóñ
çàðäàë